విశ్లేషణ
- రాచపాళెం చంద్రశేఖర్‌ రెడ్డి - 9440222117
''అంతమాత్రానా
తల్లడిల్లిపోవాల్సిన పనిలేదు
ప్రపంచం విశాలమైంది'' (పు. 128, సూర్యోదయానంతరం)
విపులాచపృథ్వీ అనే నమ్మకం ప్రకటిస్తున్న ఈ కవి మా విద్యార్థికావడం మాకు గర్వకారణం. శ్రీ కృష్ణదేవరాయ విశ్వవిద్యాలయ విద్యార్థి డా.ఎస్‌. షమీవుల్లా ఒక పేద ముస్లిం కుటుంబంలో పుట్టాడు. ఆశావాది ప్రకాశరావుగారి దగ్గర సాహిత్యాక్షరాలు నేర్చుకొని, మా దగ్గర ఏం.ఏ. తెలుగు చదివి, ఆచార్య కొలకలూరి ఇనాక్‌గారి పర్యవేక్షణలో ముస్లిం సాహిత్యతత్వం మీద పరిశోధించి డిగ్రీ కళాశాల అధ్యాపకుడుగా పనిచేస్తున్న ఈ షమీవుల్లా, పేదరికం కష్టపడి చదవడానికి దారితీసింది. చదువు కవిత్వం సంస్కారమిచ్చింది. కవులుగా ఎదిగిన మా విద్యార్థులలో షమీవుల్లా ఒకడు. నాగరికమైన కవిత్వం రాయడంలో సిద్ధహస్తుడు. ఆత్మగౌరవం, ఆత్మాభిమానం ఈయన కవిత్వంలో కొట్టవచ్చినట్లు కనిపిస్తాయి. తనను తాను ఓదార్చుకొనేతత్వం ఈ కవిలో
ఉంది. మానవత్వ పరిమళం ఈయన కవిత్వంలో ప్రధానంగా కనిపిస్తుంది. సామాజిక పరిణామాలను కవిత్వీకరించే క్రమంలో మనుషుల బతుకులు పరాయీకరింపబడటాన్ని షమీఉల్లా వేదనగా ఎత్తిచూపుతాడు. వ్యవస్థ ఇంకా బాగా
ఉండాలని అభిలషిస్తాడు. షమీఉల్లా నిరాశావాది కాడు. సంయమి అనవచ్చు. కవిగా వస్తువును పాఠకుని ముందుకునెట్టడానికే షమిఉల్లా ప్రయత్నిస్తాడు. తన వాగాడంబరంతో వస్తువును తోసుకుని ముందుకు వచ్చి పాఠకునికి అయోమయం సృష్టించాడు.
ప్రశాంతతకు మారుపేరైన అనంతపురం జిల్లా గ్రామాలు గత నాలుగు దశాబ్దాలుగా ముఠాకక్షల గుడారాలుగా మారి ఇక్కడి ప్రజాజీవితాన్ని సంక్షోభంలోకి నెట్టుతున్నాయి. ఆధిపత్య ప్రదర్శనగా మొదలైన ఫాక్షనిజం ఆస్తుల విధ్వంసరూపం తీసుకొని, ఆస్తుల సంపాదన సంరక్షణల కోసం రాజకీయాధికార దశకు చేరుకుంది. ఈ దృశ్యాలనూ మానవత్వం ఉన్న కవి సహించడు.
ప్రాణప్రదమైన మా ఊరి రహదారి సిగలో
ఎవడు తుడిమినాడో మోపెడన్ని తూటాలు (పు.34) అన్నది కవి ప్రశ్న. గతకాలపు అనంత గ్రామానికి, నేటి గ్రామానికీ మధ్య ఫాక్షన్‌ వల్ల వచ్చిన మార్పును ఈ కవి 'పరారీ' కవితలో ఆవిష్కరించాడు. ముఠాకక్షల వల్ల గ్రామాలలో ప్రజల కడగండ్లు ఎంత భయానకంగా ఉన్నయో కవి వర్ణించారు.
ఊరు అనాథై బోరున ఏడుస్తోంది (పు.53)
పెట్టుబడిదారీ వ్యవస్థ బలపడుతున్న కొలది మానవ సంబంధాలలో యాంత్రికత ప్రబలుతున్నది. ద్వంద్వ ప్రవృత్తి మనుషుల నైజామవుతున్నది. నిష్కల్మషమైన సమాజం కోసం కలలు కనే కవి ఈ పరిణామాన్ని సహించడం కష్టం. కవి డేగకన్నుతో నిరంతరం సామాజిక పరిణామాలను గమనిస్తూ మానవ ప్రవర్తనలోని వైపరీత్యాన్ని గుర్తించి కవితాబద్ధం చేస్తాడు.
నిజానికి
శాశ్వతంగా నిత్యమాట
ఒక్కటుండదు
ఉన్నట్లుగోల (పు.24)
అని నిలకడలేని మనుషుల తత్వాన్ని వర్ణించాడు షమీఉల్లా
మనిషి ఆరోగ్యకరంగా ఉండాలంటే రెండు గుణాలుండాలి. అవి 1. ఆత్మవిమర్శ 2. విమర్శ. ఈ రెండూ ఒరిపిడి రాళ్ళ మీద మనిషి తనను తాను పరీక్షించుకోవాలి. అది ఉత్తమ వ్యక్తిత్వం. దీనికి భిన్నమైనది ఆత్మోత్కర్ష, పరనింద. ఇది మన వ్యక్తిత్వాన్ని దిగజారుస్తుంది. మందిలో పలచన చేస్తుంది. నిరంతరం ఇతరులను ఆడిపోసుకోవటమే తప్ప, తనను తాను నిప్పులకొలిమి మీద సానబట్టకోనివాడు మనిషికింద లెక్కకాదు. షమీఉల్లా తన జీవనసమరంలో అనేక మందితో అనేక రకాల వాళ్ళతో సంబంధంలోకి రావలసివచ్చింది. ఆ క్రమంలో ఆయన మనుషుల స్వభావాలను గుర్తించాడు. 'అద్దం' కవిత రాశాడు.
''అద్దమంటే చచ్చేంత భయంనాకు'' (పు.27) ఎందుకు మన నగ్న స్వరూపం బయటపడుతుంది. మన రంగు బయటపడుతుంది. మన నోరు మూతపడుతుంది.తన నోటికి తాళం వేయవలసి వస్తుంది. వ్యక్తిత్వ వికాసంలో ఆత్మవిమర్శ మొదటి మెట్టు. దీనిని గుర్తించమంటున్నాడు కవి. కవి మనుషులను విస్తరింపజేయడానికి, వికసింపజేయడానికి చేసే ప్రయత్నం ఇది.
సమాజంలో మనుషులు ఎవరికి వాళ్ళన్నట్లుగా కనిపిస్తారు. కానీ ఎవరూ ఇంకొకరి నుండి పూర్తిగా విడివడి బతకడం సాధ్యం కాదు. సమాజమంటే సమష్టి రూపం సమూహ చిత్రం. కవికి ఈ రహస్యం తెలుసు. అందుకే ప్రజాదృక్పథం గల కవి, ఎన్ని విమర్శలు చేసినా ఆఖరికి మనుషుల్ని కలపడానికే ప్రయత్నిస్తాడు.
వాళ్ళే లేకపోతే
ఆ క్షణమే
నేను లేకుండా పోయేవాణ్ణి (పు.83)
అని షమీఉల్లా తన సొంత విషయం చెబుతున్నట్లుగానే సమాజ సమష్టిస్వభావాన్ని ఆవిష్కరించారు. మానవ జీవితంలోని సహకార గుణాన్ని పట్టుకున్న కవే ప్రజాకవి.
కవి తాను నివసిస్తున్న సమాజాన్ని ప్రేమించాలి. సమాజాన్ని ప్రేమించడమంటే మనుషుల్ని ప్రేమించడమే. ''దేశమంటే మనుషులోయ్‌'' అని గురజాడ అన్నదిందుకే. మనుషుల్ని ప్రేమించడమే గొప్ప కవిత్వం. షమీఉల్లా మానవ ప్రేమికుడు... వ్యక్తిగాను, కవిగానూ...
రాకరాక వచ్చావు
అన్నంవేళ
అప్పుడే వెళ్తానంటావేం?
శుభ్రంగా చేతులు కడుక్కొని రా !
భోం చేద్దువుగాని. (పు.102)
ఇంకా ఆధునికత ఒంటబట్టని సామాన్యుని సంస్కారం ఇది. మనిషి మీద ఎంతో ప్రేమ ఉంటే తప్ప ఈ పిలుపు నోట్లోంచి రాదు. ఇలా అన్నంత మాత్రాన కవికి సమాజంలోని వైరుధ్యాలు కనిపించవని కాదు, చూడరాదనీ కాదు. కవికి సమాజంలోని వైరుధ్యాలు కనిపించకపోతే కవిత్వం దండగా.
వంచన వీరవిహారం చేసే
రంగభూమిలో
మనసు
ఈ శతాబ్దపు తొలిముద్దాయి (పు: 123)
కవి తన మనసును గురించి మాట్లాడుతున్నట్లు ఉన్నా, అది వ్యవస్థతో సంభాషణమే. మనిషి క్రమంగా పరాయీకరింపబడటాన్ని గుర్తించకపోతే ఆధునిక కవి అనిపించుకోలేడు.
ఎవడి కనుసన్నల్లోనో జీవిస్తున్నాను
ఎవడి ఆదేశాల మేరకు
తలవొంచి నడుస్తున్నాను (పు :121)
ఇదీ షమీఉల్లా ఆధునిక సామాజిక పరిజ్ఞానం
వర్గసమాజం జీవితాన్ని అల్లకల్లోం చేస్తుంది. ఎవర్నీ వదిలిపెట్టదు. సముద్రంలో కల్లోలంలా జీవితాన్ని మార్చేస్తుంది. కవి ఈ వాస్తవికతను గుర్తించాలి. జీవితం పూలపాన్పు కాదన్న అవగాహనను కలిగించాలి. జాగృతి గీతం పాడేవాడే ప్రజాకవి. 'సూర్యోదయానంతరం' కవిత షమీఉల్లా తనను, సముద్రాన్నీ తులనాత్మకంగా పోల్చి వర్ణిస్తూ అసమ సమాజం సృష్టించే జీవన కల్లోలాన్ని ప్రదర్శించాడు.
నిర్విరామ సంచలనాలు దానివి
వర్ణనాతీతమైన ఆటుపోట్లు నావి
ఎప్పుడూ యింతే (పు / 17)
ఏ కవికైనా ఒక ప్రాదేశికత ఉంటుంది. కవి ఎంత విశ్వజనీన భావాలు గలవాడైనా తన ప్రాదేశికతను విస్మరించడు. భారతదేశానికి స్వతంత్రం వచ్చినప్పుడు, ఆ సందర్భానికి గుర్తుగా అనంతపురం నడిబొడ్డున ఒక గడియారం స్తంభం నిర్మించారు. దాని ఎత్తు 47 అడుగులని అంటారు. అనంతపురంలో జరిగే ఉద్యమాలన్నీ దానిచుట్టూ తిరుగుతాయి. 'అనంత' చరిత్రకు ఆ స్తంభం మాట్లాడని సాక్షి. షమీఉల్లా అనంతపురం జిల్లా కవిగా దానిని కవిత్వీకరించాడు. స్థాణువులో చరిత్రను సాక్షిని చూడడం కళలోనే సాధ్యం. షమీఉల్లా 'అనంత' గడియార స్తంభాన్ని మానవీకరించాడు.
నాకు
మతం మాలిన్యం లేని
క్లాక్‌టవర్‌ జీవితమంటే
నిలువెత్తు స్థితప్రజ్ఞత్వం (పు: 112)
కవికి తాను నివసించే సమాజతత్వం అర్థంకాకపోతే, కవిత రాణించదు. మనం నివసించే సమాజం సంవృతా సమాజమా, వివృత సమాజమా కవికి తెలియాలి. వివక్షల సమాజం, ఎపుడూ మూసుకుపోయిన సమాజమే దానిని విమర్శించి, తెరుచుకున్న సమాజంగా మార్చడం కవి కర్తవ్యం. అందుకు కవికి కవిత్వమే ఆయుధం. షమీఉల్లా ఆర్థికంగానూ, సాంఘికంగానూ చిన్నచూపు చూడబడ్డ వర్గానికి చెందిన వ్యక్తి. అందుకే ఆయన ఈ కిటికీలు మూసిన ఇల్లువంటి సమాజాన్ని ఆహ్వానించటం. తలుపులు బార్లా తెరిచిన ఇల్లువంటి సమాజం ఆయన స్వప్నం.
పెద్ద తేడా లేదు
గడ్డికీ, నాకు (పు: 18)
అన్న స్పృహ ఆయనకుంది.
మూసిన తలుపులు మూసినట్టే ఉన్నాయ్‌
తలుపులు కిటికీలు బార్లా తెరిస్తే కదా!
శుభ్రంగా ఊడ్చి
నీళ్ళు చల్లి కడిగేందుకు వీలవుతుంది
గాలి, వెల్తురు
సోకకపోతే
ఏ గదైనా
ఇలాగే ఉంటుందేమో! (పు.20)
మూసిన గదివంటి సమాజం తెరిచిన గదివంటి సమాజంగా మారాలంటే ఏ మహిమల వల్లా సాధ్యం కాదు. ఉద్యమాల వల్ల తప్ప, అందర్ని గురించీ కవిత్వం రాసే కవి తనను గురించి రాయకుండా ఉంటాడా! తన జాతిని గురించి రాయకుండా ఉంటాడా! ముస్లిముల పేదరికానికీ, అత్తరు వాసన గల సంబంధాన్ని షమీఉల్లా ఒక కవితలో చిత్రించాడు.
అత్తరు వాసన
అవినాభావ సంబంధమేదో ఉండాలి (పు:57)
ఒక కళాకారుడు, సాటి కళాకారుని పట్ల స్పందించకుండా ఉండలేడు. కవి షమీఉల్లా గాయకుని గురించి 'అతడి పాట' రాశాడు. అద్భుతమైన కవిత. ఒక పాట కవిలో సృష్టించిన ప్రకంపనల్ని షమీఉల్లా పారవశ్యంతో చిత్రించాడు.
పాటలో
వీరుల్ని
సంకెళ్ళు కరచిన వైనం చూశాను (పు:96)
బహుశా ప్రజాగాయకుల గానం విని కవి పొందిన ఆనందం ఈ కవిత. తెలుగులో కళాకారులను వస్తువుగా చేసుకొని వచ్చిన కవిత్వం పుష్కలంగా ఉంది. అందులో నిస్సందేహంగా ఈ కవిత చేరుతుంది.
''అనుభవాలకేం కొరత లేదు'' (పు : 47)
అన్నాడు షమీఉల్లా. ఎనిమిదేళ్ళ క్రితం 2011లో వచ్చిన ఆయన కావ్యం ''సూర్యోదయానంతరం'' ఇది షమీఉల్లా జీవితానుభవాల పేటిక. ఆయన గొడవ మాత్రమే కాదు, ఆయన కాలపు సమాజ గొడవ ఈ కావ్యం. హాయిగా చదివిస్తూనే, నెమ్మదిగా ఆలోచింపజేస్తుంది ఈ కావ్యం. సూర్యోదయమంత అందమైన ''సమాజం సూర్యోదయానంతరం'' కావ్యం ఆకాంక్షిస్తున్నది.
జాలిచూపుల మార్దవాలు
నన్నెప్పుడూ జో కొట్టలేవు
ఆలోచనల కరవాలాలు
అనుభవాల ఆకురాయి మీద
పదునెక్కుతాయి. (పు.107)
అన్న ఆత్మగౌరవమే కాదు, ఆత్మస్థైర్యమూ, ఆత్మవిశ్వాసమూ ఈ కవికి ఉన్నాయి. షమీఉల్లా కవిత్వం జీవితం మీద నమ్మకాన్ని కలిగిస్తుంది. ధైర్యాన్నిస్తుంది. పోరాటం నేర్పుతుంది. స్నేహం పెంచుతుంది. గుంపుదృష్టి కలిగిస్తుంది.
షమీఉల్లా కవిత్వంలో రూపపరమైన బరువు ఉండదు. అట్లని అది పేలవమైన వచనం కాదు. షమీఉల్లాకే సాధ్యమైన అభివ్యక్తి ఈ కావ్యంలో ఉంది.
చుట్టూరా
చూపుల ఫిరంగుల్ని సిద్ధం చేసి
ఒక్కొక్కరే లేచి మాట్లాడుతుంటారు (పు. 41)
ఉద్యమ దశల చిత్రణ ఇది. ఆయన భావుకత ఇలా
ఉంటుంది. రాయలసీమ నుండి తెలుగు వచన కవితకు ఈ ప్రతినిధి షమీఉల్లా
ఇప్పుడు మా ఊరిదేదారంటే
ఒక నకిలీ సోయగం (పు.34)