బోధనా మాధ్యమం - ఒక విశ్లేషణ - రాంబాబు తోట
మాతభాషా మాధ్యమ చట్టాలు - అప్పిరెడ్డి హరినాథ రెడ్డి
వ్యావహారిక భాష ద్వారా విద్య - వివేకానంద
రాజ భాష రగడ - తెలకపల్లి రవి
ఓడిపోయినప్పుడు చక్కగా దాన్ని అంగీకరించటం, గెలిచినప్పుడు మనస్ఫూర్తిగా ఆనందించటం.. నేర్పండి!
- అబ్రహాం లింకన్‌
ఔరంగజేబు తన టీచర్‌కి రాసిన ప్రసిద్ధ ఉత్తరంసోషల్‌ మీడియా
బోధనా మాధ్యమం - ఒక విశ్లేషణ
- రాంబాబు తోట
ఏ మీడియంలో బోధన జరగాలనేది పిల్లల ఎడ్యుకేషన్‌ కి సంబంధించిన విషయం. మన ఇష్టాయిష్టాలకు సంబంధించిన విషయం కాదని గుర్తుంచుకుందాం.
తెలుగు భాషను రక్షించుకోవాలనే ఆదర్శం ఉండటం తప్పుకాదు. అలాగే ఇంగ్లీషు భాషపై ఇష్టం ఉండటమూ తప్పు కాదు. కానీ మన ఆదర్శం కోసమో, ఇష్టం కోసమో ఏం చేసినా దాని వల్ల వచ్చే కష్టనష్టాలను మనం మాత్రమే భరించాలి. అంతేగానీ, వాటిని పిల్లలపై మోపడం ఎలా కరెక్ట్‌? నిజానికి ఇన్నిన్ని న్యూస్‌ ఛానెల్స్‌, టీవీ ఛానెల్స్‌, న్యూస్‌ పేపర్స్‌, వశీబ్‌బపవ ఛానెల్స్‌ ఉండగా, మీడియం మార్చడం వల్ల తెలుగు భాషకు వచ్చే ముప్పేమీ లేదు. ''ఏ బాషా మాధ్యమం ఉంటే పిల్లల ఎడ్యుకేషన్‌ మెరుగ్గా ఉంటుంది?'' అనే ప్రశ్న మాత్రమే ఈ విషయంలో మన ఆలోచనను నడిపించాలి.
అసలు మాధ్యమం అంటే?
చేప ఈతకొట్టాలంటే నీరు అనే మాధ్యమం ఎలా కావాలో, పక్షి ఎగరాలి అంటే గాలి అనే మాధ్యమం ఎలా కావాలో, అలాగే మన ఆలోచనలను ఇతరులతో పంచుకోవాలి అంటే ఆల్రెడీ తెలిసి ఉన్న భాష అనే మాధ్యమం కావాలి.
కొత్త విషయాలను నేర్చుకొనే ప్రాసెస్‌ లో భాగంగా టీచర్‌ చెప్పింది అర్థం చేసుకోవడం కోసం, సందేహాలను వ్యక్తం చేయడం కోసం, కరెక్ట్‌ కాదనిపిస్తే ప్రశ్నించడం కోసం, ఇలా తన మనసులో ఆలోచనలను టీచర్‌ తోనూ, తోటి పిల్లలతోనూ, పేరెంట్స్‌ తోనూ పంచుకోవడం కోసం, ఆల్రెడీ బ్రెయిన్‌ లో ఉన్న పదాల ముడి సరుకును ''మాధ్యమం'' అంటారు. స్టూడెంట్స్‌ సైన్స్‌, సోషల్‌ స్టడీస్‌ వంటి సబ్జెక్టులను నేర్చుకుంటున్నట్టే ఈ మాధ్యమంలో పద సంపదను కూడా ఎప్పటికప్పుడు పెంచుకుంటూ విశాలం చేసుకుంటారు.
కొత్తగా నేర్చుకొనే భాష నేర్చుకోవాల్సిన సబ్జెక్టు మాత్రమే అవుతుంది. నేర్చుకోవడానికి వాడుకోదగ్గ మీడియంగా మొదట్లో ఉపయోగపడదు. నేర్చుకోవడం మొదలు పెట్టి కావాల్సినంత పదసంపద పోగొయ్యి, వాక్య నిర్మాణం వచ్చి, ఆ కొత్త భాషలో కూడా ఆలోచనలను వ్యక్తం చేయడం వస్తే, అప్పుడు మాత్రమే అది మీడియంగా పనికి వస్తుంది. అలా కాకుండా కొత్తగా నేర్చుకోవాల్సిన భాషను మొదటి నుండీ మీడియంగా పెట్టేస్తే, ఆ కొత్త భాష నేర్చుకోవడంతోనే సరిపోతుంది. అర్థం కాని భాషలో చెప్పిన భాషేతర సబ్జెక్టులు సరిగా అర్థం కావు. భాషా పరిజ్ఞానం వేటలో పడి, విషయపరిజ్ఞానంలో వెనుకబడిపోతారు.
అందుకే కనీసం ప్రాథమిక విద్య పూర్తయ్యే వరకూ అమ్మ భాష (ఎశ్‌ీష్ట్రవతీ శ్రీaఅస్త్రబaస్త్రవ) లో టీచింగ్‌ జరగడమే మంచిది. ''అమ్మ'' అనే పదం ఎమోషన్‌ దట్టించడం కోసం వాడలేదు. పుట్టినప్పటి నుండి నేర్చుకుంటున్న భాషను ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ''అమ్మ భాష'' అనే పేరుతో పిలుచుకుంటున్నారు. అంతకు మించి వేరే ఏమీ లేదు.
అమ్మ భాష నేర్చుకునే విధానం పూర్తిగా ప్రత్యేకం. స్కూల్లో కొత్త భాష నేర్చుకుంటున్నపుడు ముందు అక్షరాలు, తరువాత పదాలు, తరువాత ఆ పదాల్ని ఎలా పలకాలి, ఆయా పదాలకు అర్థం ఏమిటి, ఈ ఆర్డర్‌ లో తెలుసుకుంటాం. ఈ ప్రాసెస్‌ లో ఆ పదాల వెనుక ఉన్న వస్తువుని డైరెక్ట్‌ గా చూడటం కుదరవచ్చు, కుదరకపోవచ్చు. ఒక్కోసారి ఒట్టి పదాలు మాత్రమే మైండ్‌ లో ఉంటాయి. వాటి వెనుకున్న వస్తువులు లేదా భావోద్వేగాలు ఉండవు. కారణం క్లాసు రూములో కేవలం అక్షరాల సాయంతో నేర్చుకోవడం వలన. కానీ అమ్మ భాషలో 3 సఱఎవఅ్‌ఱశీఅaశ్రీ వస్తువుని తాకుతూ ఉన్నప్పుడో, చూస్తున్నప్పుడో ఆ స్పర్శ, చూపు అనుభవంతో కలిసి దానికి సంబంధించిన పదం (శబ్దం) కూడా మెదడులో ముద్రించబడుతుంది. అలాగే భయం, కోపం, సంతోషం వంటి ఎమోషన్స్‌ కూడా వాటిని ఫీల్‌ అవుతున్నప్పుడు మెదడులో ముద్రించబడి పోతాయి. ఆ మెమరీ చాలా స్పష్టంగా, ఙఱఙఱసగా, క్రిస్టల్‌ క్లియర్‌గా త్రీడీ మూవీలా ఉంటుంది. అందుకే అమ్మ భాషలో ప్రైమరీ ఎడ్యుకేషన్‌ మెరుగ్గా ఉంటుంది.
అమ్మభాషలో ఎడ్యుకేషన్‌ వల్ల రెండవ ప్రయోజనం ఏమిటంటే, సాధారణంగా అమ్మ భాష, చుట్టూ ఉన్న సమాజం మాట్లాడే భాష ఒకటే అయి ఉంటుంది. పుస్తకాల్లో చదివిన సైన్స్‌, సోషల్‌ స్టడీస్‌లోని అంశాల్ని దైనందిన జీవితంలోని సంఘటనల్లో చూసుకుంటూ, సంఘంలోని వ్యక్తులతో మాట్లాడుతూ వాటి గురించి మరింత స్పష్టమైన అవగాహన పొందే వీలుంది. అందువల్ల టీచర్‌ మాత్రమే కాక సంఘంలో ఉన్న ప్రతీ వ్యక్తి భోదనలో పాలు పంచుకుంటారు.
ఇక్కడ ఒక విషయం గుర్తుంచుకోవాలి. భాష నేర్చుకోవడం ఎడ్యుకేషన్‌ లో ఒక భాగం మాత్రమే. అదొక్కటే ఎడ్యుకేషన్‌ కాదు. ఎడ్యుకేషన్‌ అంటే పుస్తకాలలోని అంశాలను, పరిసరాలలో గమనించిన విషయాలలో, భావోద్వేగాలలో, దైనందిన జీవితంలో చేసే పనులలో చూసుకుంటూ జీవితం మొత్తాన్నీ కలిసి ఱఅ్‌వస్త్రతీa్‌వస గా చదువుకోవడం. అటువంటి ఎడ్యుకేషన్‌ వల్ల పుస్తకానికి జీవితంతో కనెక్షన్‌ ఉంటుంది. అప్పుడు లెక్కలూ, సైన్సు, సోషల్‌ స్టడీస్‌ మొదలైనవి రోజువారీ జీవితంలో కూడా నేర్చుకుంటారు. అప్పుడు దైనందిన జీవితం చదువుకొనే పెద్ద పుస్తకం అవుతుంది. పాఠ్యపుస్తకం ఆ జీవితాన్ని చూపించే అద్దం అవుతుంది. అందుకే ఖచీజుూజూ లాంటి ప్రపంచ స్థాయి సంస్థలు ప్రాథమిక విద్యను అమ్మ భాషలో జరగాలని రికమెండ్‌ చేస్తున్నాయి. అలా చేయడం వల్ల మిగిలిన భాషలు నేర్చుకోవడం కూడా ఈజీ అని, సైన్స్‌, సోషల్‌ స్టడీస్‌ లో శ్రీవaతీఅఱఅస్త్ర జూతీశీషవరర బాగుంటుందని కూడా చెబుతున్నాయి.
మీలో కొందరికి అనిపించవచ్చు. ''మేం మొదటి నుండీ ఇంగ్లీషు మీడియంలోనే చదువుకున్నాం. కానీ సైన్స్‌, సోషల్‌ స్టడీస్‌లో మెమెప్పుడూ వెనుకబడిలేమే'' అని.
అలా జరగడానికి మూడు ముఖ్యమైన కారణాలు
ఉన్నాయి.
1. మన విద్యా వ్యవస్థ(ప్రభుత్వ మరియు ప్రైవేటు)లో ఎడ్యుకేషన్‌ అంటే పుస్తకాల్లో ఉన్నవి చదువుకోవడం, దాన్ని గుర్తుంచుకోవడం, నోట్‌ బుక్‌ లో రాసుకోవడం, తర్వాత దాన్నే పరీక్ష పేపర్‌ లో మళ్లీ రాయడం జరుగుతూ ఉంది. పుస్తకాల్లో ఉన్న దాన్ని పరిసరాలతో, దైనందిన జీవితంతో, చుట్టూ
ఉన్న సొసైటీతో కనెక్ట్‌ చేసుకోవడం అనే కాన్సెప్ట్‌ లేనేలేదు. ఎప్పుడైతే ఆ కనెక్షన్‌ లేదో, అప్పుడు మీడియం అమ్మ భాష అయినా, ఇతర భాష అయినా పెద్దగా తేడా ఉండదు. అమ్మ భాష కానప్పుడు మొదట్లో కాస్త కష్టంగా ఉంటుందంతే. అంతకు మించి వేరే నష్టం ఏమీ ఉండదు.
ఇక రెండవ కారణం ఏమిటంటే, ఇప్పటివరకూ దేనినైతే తెలుగు మీడియం అంటున్నారో నిజానికి అది తెలుగు మీడియం కాదు. తెలుగు పేరుతో పాఠ్యపుస్తకాల్లో ఉన్న భాష చాలా వరకూ అర్థంకాని సంస్క త పదాలతో కలుషితమై
ఉంది. సంస్క త భాష కాలుష్యం లాంటిదని కాదు. సమస్య ఏమిటంటే ఆ సంస్క త పదాలు దైనందిన జీవితంలో ఎక్కడా వినబడవు. అండాశయము, తరంగదైర్ఘ్యము, కణత్వచము, కణ కుడ్యము, మస్తిష్క వల్కలము, త్వరణము, పౌన:పున్యము, సకశేరుకాలు, అకశేరుకాలు మొదలైన పదాలను పిల్లలు నిజ జీవితంలో ఎక్కడా విని ఉండరు. ఆయా పదాలను పాఠ్య పుస్తకాల్లో చదివి జీవితంతో కనెక్ట్‌ చేసుకోవడం జరగని పని. ఔaఙవ శ్రీవఅస్త్ర్‌ష్ట్ర అన్న ఇంగ్లీష్‌ పదం సులభంగా ఉంటుంది. దానిని ''అల పొడవు'' అని తేట తెలుగులో అంటే ఎంత బాగుండేది. ''తరంగదైర్ఘ్యం'' అనే బరువైన పదం ఎందుకు? ఏ కోడిని కోస్తున్న వ్యక్తి దగ్గరికో వెళ్లి ఇందులో ''అండాశయం ఏది?'' అంటే పిచ్చోడిని చూసినట్టు చూస్తాడు. అదే గుడ్లసేరు ఏది? అని అడిగితే వెంటనే చూపిస్తాడు. భారతదేశం నుండి సైన్స్‌ లో నోబెల్‌ బహుమతులు ఎందుకు రావడం లేదు? భారతీయ మూలాలు ఉన్న వారికి వచ్చినా, విదేశాల్లో స్థిరపడ్డ వారికే ఎందుకు వస్తున్నాయి? ఎందుకంటే మన చదువుల్లో పుస్తకానికి, జీవితానికి ఉన్న లింక్‌ తెగిపోవడమే కారణం. సైన్స్‌ ప్రయోగాలు కూడా బట్టీ పట్టించడం చేస్తున్నారు. ప్రాక్టికల్‌ నాలెడ్జ్‌ ని చిన్న చూపు చూస్తున్నాం. మార్కులు తప్ప వేరే కొలమానమే లేని విద్యావ్యవస్థను తయారు చేసుకున్నాం.
మూడవ కారణం ఏమిటంటే, తెలుగు రాష్టాల్లో పుట్టిన వారందరికీ అమ్మ బాష తెలుగు మాత్రమే అవ్వాలని లేదు. అలాగే ఒక మనిషికి ఒకేఒక అమ్మ బాష ఉండాలని లేదు. పేరెంట్స్‌ ఎడ్యుకేటెడ్‌ అయితే, ఇంట్లో ఇంగ్లీషు మాట్లాడుతూ ఉంటే, ఆ పిల్లలు పుట్టింది తెలుగు రాష్టాల్లోనే అయినా వారి అమ్మ భాషలు (తెలుగు, ఇంగ్లీష్‌) రెండు అవుతాయి. అటువంటి పిల్లలకు ఇంగ్లీష్‌ మాధ్యమంలో చదువుకోవడం అంటే అమ్మ భాషలో చదువుకోవడమే. సొసైటీలోని లోకల్‌ లాంగ్వేజ్‌ మాత్రమే తెలిసిన వ్యక్తులతో మాట్లాడి, విషయావగాహన చేసుకోవాల్సినప్పుడు మాత్రమే సమస్య. ఈ మధ్య గ్రామీణ ప్రాంత భాషలో కూడా చాలా ఇంగ్లీష్‌ పదాలు ఉండటం వల్ల ఆ సమస్య కూడా కొద్దిగానే.
టెక్స్ట్‌ బుక్‌-నోట్‌ బుక్‌-టీచర్‌-స్కూల్‌ వీటి మధ్య మాత్రమే తిరుగాడే విద్యా వ్యవస్థను అలాగే ఉంచేద్దాం అనుకున్నప్పుడు, ఇంగ్లీష్‌ మీడియంలోకి మారడం వలన వచ్చే నష్టం చాలా తక్కువ. కాబట్టి ఇప్పుడు కొత్తగా చేయవలసింది ఏంటంటే ఆ టీచర్లను ఇంగ్లీషులో బోధించడానికి సరిపడా ట్రైనింగ్‌ ఇవ్వడం మాత్రమే. అలాగని అతిగా ట్రైనింగ్‌ ఇవ్వాల్సిన అవసరమూ లేదు. ఎందుకంటే ఇంగ్లీష్‌ లో మాత్రమే మాట్లాడుతూ పాఠాలు చెబితే, ఆ సడన్‌ చేంజ్‌ కి పిల్లలు బెదిరిపోతారు. అది చాలా ప్రమాదం. కొత్త వఅస్త్రశ్రీఱరష్ట్ర
ఙశీషaపబశ్రీaతీవ ని పరిచయం చేస్తూనే, పిల్లలకు అర్థమయ్యేలా తెలుగులో కూడా చెప్పాలి.
టెంపరరీ అడ్జస్ట్మెంట్‌ తో సర్దుకుపోవడం కాకుండా నిజంగానే ఎడ్యుకేషన్‌ బాగుండాలి అని ప్రభుత్వం భావిస్తే, పాఠ్యపుస్తకాల నుండి ''సంస్క త మిక్స్‌ తెలుగు'' భాషను తొలగించి, వ్యవహారిక భాషతో నింపాలి. ఎంత వ్యవహారిక భాషలో పాఠ్యపుస్తకాలు తయారు చేసినా కొన్ని కొన్ని ప్రాంతాలలో, ఆయా వస్తువులను, జంతువులను వేరే లోకల్‌ పదాలతో పిలుస్తారు. అందువలన ప్రతీ టీచరు ఆయా పదాలకు లోకల్‌ గా వాడే పదాలేమిటో తెలిసుకోవడానికి రీసెర్చ్‌ చేయాలి. అప్పుడే పాఠాలు చెప్పాలి. ఈమాత్రం చేయకపోతే ఒక్కో క్లాస్‌ కి ఒక్కో టీచర్‌ ఉండటం అవసరమేముంది? రాష్ట్రం మొత్తానికి ఒక టీచర్‌ ఉండి, ఆ టీచర్‌ తో వీడియో లెసన్‌ చెప్పించి, యూట్యూబ్‌ ఛానల్‌ లో అప్లోడ్‌ చేసి, కూజణ ప్రొజెక్టర్‌ తో స్క్రీన్‌ మీద వేస్తే సరిపోతుంది కదా?
పూర్తిగా ప్రత్యేక భాష ఉన్న గిరిజన పిల్లలకోసం ప్రత్యేక పాఠ్యపుస్తకాలు తయారుచేయాలి. తక్కువమంది ఉన్నారన్న కారణంగా వారిని బలవంతంగా తెలుగులో చదవమనడం వల్ల, జీవితాన్ని, అడవిని లోతుగా గమనించే గిరిజన పిల్లల ఎడ్యుకేషన్ని పాడు చేసిన వాళ్ళమవుతాం.
అమ్మ భాషను మీడియంగా విద్యాభ్యాసం మొదలు పెట్టించినా, ప్రీప్రైమరీ నుండే ఇంగ్లీష్‌ నేర్పిస్తూ, ప్రతీ స్కూల్లో ఇంగ్లీష్‌ ల్యాబ్‌ ఏర్పాటు చేస్తే ఆరు లేదా ఏడవ తరగతి వచ్చేసరికి ఇంగ్లీష్‌ లో పట్టు వస్తుంది. అప్పుడు ఇంగ్లీష్‌ మీడియంలోకి మార్చడం కరెక్ట్‌. ఆరేళ్ళ లోపు పిల్లలు ఒకేసారి ఆరు భాషలు నేర్చుకోగలిగే సామర్ధ్యం కలిగి ఉంటారు. అందువల్ల అమ్మబాషతో పాటు ఇంగ్లీష్‌ కూడా నేర్పించడం వారికి భారం కాదు. గ్లోబలైజేషన్‌ యుగంలో ఇంగ్లీష్‌ లోకి మారడం తప్పని సరి. ఇంగ్లీష్‌ లో దొరికే పుస్తకాలలో, వీడియోలలో పదో వంతు కూడా లోకల్‌ లాంగ్వేజ్‌ లో దొరకవు.
ఇంగ్లీష్‌ భాష వచ్చిన వారికే జాబ్స్‌ ఎక్కువ అన్నది నిజమే కానీ, దానికోసం ప్రైమరీ స్కూల్‌ నుండే ఇంగ్లీష్‌ మీడియంలో చదివించి, సైన్స్‌, సోషల్‌ నాలెడ్జ్‌ని బలహీన పరచడం కరెక్ట్‌ కాదు. ఫస్ట్‌ క్లాస్‌ నుండీ ఇంగ్లీష్‌ కూడా నేర్చుకుంటే సరిపోతుంది. దీన్ని మొక్కుబడి వ్యవహారంలా చూడకుండా ప్రభుత్వం శ్రద్ద పెట్టి చేయాలి. ఒకేసారి నాలెడ్జ్‌ గెయిన్‌ అయ్యాక ఇంగ్లీష్‌ మీడియంకి మారిపోవచ్చు.
ప్రభుత్వ బడుల్లో ఇంగ్లీష్‌ మీడియం పెట్టేయగానే మెరుపులు మెరుస్తాయి, ఉద్యోగాలు వచ్చేస్తాయి, పేద పిల్లలకు ఇది వరం అని ఫీలయ్యేవారున్నారు. ''ఇంగ్లీష్‌ మీడియంలో చదువుకొని మంచిమంచి ఉద్యోగాల్లో సెటిలయ్యామ''ని చెబుతున్న వారిలో మెజారిటీ వ్యక్తులు ఇంగ్లీష్‌ పరిజ్ఞానం
ఉన్న పేరెంట్స్‌ కలవాళ్లో లేదా ఆర్థికంగా అభివద్ధి చెంది ప్రైవేట్‌ బడుల్లో చదవడంతో పాటు ట్యూషన్లు కూడా పెట్టించుకొని చదివినవాళ్లో అయి ఉంటారు. వాళ్ల సక్సెస్‌ ని ఆధారంగా చేసుకుని, ఇప్పుడు ప్రభుత్వ బడుల్లో జాయిన్‌ చేసే బడుగు బలహీన వర్గాల పిల్లలు కూడా అదేవిధంగా రాణిస్తారనుకోవడం సరైన అంచనా కాదు. పేరెంట్స్‌ గానీ, చుట్టాల్లో గానీ ఇంగ్లీష్‌ మాట్లాడే వారులేని పిల్లలు, డైరెక్ట్‌ గా ప్రభుత్వ బడుల్లో ఇంగ్లీష్‌ మీడియం చదివి, డెవలప్‌ అయిన స్టూడెంట్స్‌ గురించి ఇప్పటి వరకూ ఏ రీసెర్చ్‌ జరగలేదు.
తెలుగు మీడియం వల్ల మాత్రమే ప్రభుత్వ బడులు వెనుకబడ్డాయని, అది తప్ప విద్యావ్యవస్థ అంతా బాగుందనే అపోహలో కూడా ఉన్నారు. ఇంగ్లీష్‌ మీడియంలోకి మార్చేయగానే మంత్రులు ఎమ్మెల్యేలు, విద్యాధికారులు, టీచర్లు తమతమ పిల్లల్ని ఇంగ్లీష్‌ మీడియం ప్రభుత్వ బడుల్లో చేరుస్తారా???
కార్పోరేట్‌ కాలేజీల బిజినెస్‌ పెంచడం కోసం, ఎక్కువ మందిని ూూజ పాస్‌ చేయడం కోసం, 100% పాస్‌ పర్సంటేజ్‌ వచ్చేలా జిల్లా విద్యాధికారుల మధ్య పోటీ పెట్టారు. దాని ఫలితంగా మాస్‌ కాపీయింగ్‌ ని మన కల్చర్‌ లో భాగంగా చేసుకొని, మనల్ని మనమే మోసం చేసుకుంటూ మార్కులు బాగున్నా స్టాండర్డ్స్‌ లేని విధంగా ఎడ్యుకేషన్‌ సిస్టం తయారయింది. ఇంత పెద్ద సమస్యను పట్టించుకోకుండా
కళ్ళు తెరిచి నిద్రపోతున్న మనం, ''కేవలం ఇంగ్లీష్‌ మీడియంలోకి మార్చడం వల్ల ప్రభుత్వ బడుల నుండి Iూూ ఆఫీసర్లు తయారవుతారు'' అన్నట్టు మాట్లాడటం విచిత్రంగా ఉంది. పెట్రోల్‌ లేని బైక్‌ వేసుకొని, ఏ రూట్‌ లో వెళితే త్వరగా గమ్యాన్ని చేరతాం? అని చర్చించినట్టుగా ఉన్నాయి ఈ వాదనలు. ముందుగా విద్యావ్యవస్థని బలోపేతం చేయడం అవసరం. ప్రక్షాళన చేయడం అవసరం. టీచర్‌ ఎలా చెప్పినా ప్రమోషన్‌ వచ్చే పద్ధతి పోవాలి. సర్వీసును బట్టి బెస్ట్‌ టీచర్‌ అవార్డులు ఇచ్చే మొక్కుబడి సంస్క తిని మార్చాలి. బయట నుండి ఱఅరజూవష్‌ఱశీఅ aస్త్రవఅషవ వచ్చి క్లాసులో ఎంతశాతం మంది పిల్లలు ఎబశ్ర్‌ీఱజూశ్రీఱషa్‌ఱశీఅ, సఱఙఱరఱశీఅ వంటివి చేయగలుగుతున్నారు అని టెస్ట్‌ చేసి, శీఅశ్రీఱఅవ ఙఱసవశీ
తీవషశీతీసఱఅస్త్ర తో సర్వే రిపోర్ట్‌ తయారుచేసే సిస్టం డెవలప్‌ చేయాలి. టీచర్‌ యూనియన్స్‌ అనేవి సరిగా పనిచేసే టీచర్ల హక్కుల కోసం మాత్రమే పోరాడాలి. టీచర్ల బాధ్యాతారాహిత్యాన్ని కూడా సపోర్ట్‌ చేసేలా యూనియన్స్‌ ఉండకూడదు. అది లక్షలమంది పిల్లల జీవితాలతో ఆడుకోవడమే.
ఎడ్యుకేషన్‌ అంటే చదవడం రాయడం మాత్రమే కాకుండా, ప్రయోగాలు, పరిశోధనలు, ఆటలు, పాటలు, కథలు రాయడం, కథలు చెప్పడం, నలుగురిలో నిలబడి మాట్లాడటం, బొమ్మలు గీయడం, ప్రతీ సిద్దాంతాన్ని ప్రశ్నించడం, తమ సమస్యలకు తామే పరిష్కారాలు కనుగొనేలా స్కూల్‌ పార్లమెంట్‌ నిర్వహించుకోవడం,...... ఇవన్నీ జరగాలి. ఇవన్నీ పక్కన పెట్టి, పిల్లల్ని రోబోట్లుగా తయారు చేసే విద్యావ్యవస్థలో ఏ మీడియంలో బోధన జరగాలి అన్నది మాత్రమే ఇంపార్టెంట్‌ అని ఎలా అనుకుంటున్నారో ఒక్కసారి ప్రశాంతంగా ఆలోచించండి.
మాతభాషా మాధ్యమ చట్టాలు
- అప్పిరెడ్డి హరినాథ రెడ్డి
ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంలో ఇంగ్లీషు మీడియం పూర్తిగా అమలు చేయబోతున్న నేపథ్యంలో ఈ అంశంపై వివిధ రకాలుగా చర్చ సాగుతోంది.
సమకాలీన పరిస్థితులు, వాటి ప్రభావాల వల్ల ఎవరి అభిప్రాయాలు వారికి ఉండవచ్చు. రాజ్యాంగపరంగా, రాజ్యంగ స్ఫూర్తితో ఇప్పటికే అమలులో ఉన్న చట్టాలు ఈ విషయమై ఏమి చెబుతున్నాయనేది కూడా ఈ సందర్భంలో పరిశీలించాల్సిన అంశం.
భారత రాజ్యాంగం ఆర్టికల్‌- 21 ప్రకారం రాజ్యం ఆరు నుంచి పద్నాలుగు సంవత్సరాల లోపు గల బాల బాలికలకు నిర్భంధ ప్రాథమిక విద్యను అందించాలని తెలుపుతుంది.
రాజ్యంగంలోని పదిహేడవ భాగం మొత్తం అధికార భాషా సంబంధిత అంశాలను వివరిస్తుంది.
ఇందులో..
ఆర్టికల్‌ 343, 344 లలో రాజ్యాంగం అమలులోకి వచ్చిన అనంతరం 15 సంవత్సరాలు ఇంగ్లీషు అధికారిక భాషగా కొనసాగుతుంది. ఈ క్రమంలొనే అధికారికభాష సంఘం నెలకొల్పి హిందీని అధికార భాషగా
ఉపయోగించడానికి సిఫారసులు చేయడం, ఇంగ్లీషు భాషా వినియోగం తగ్గించాలని తెలుపుతుంది.
ఆర్టికల్‌- 350 ప్రజలు తమ కేంద్ర రాష్ట్ర అధికారుల ముందు తమ సంతోషాలు, బాధలు ఏ భాషలోనైనా రాసి ఇవ్వవచ్చని ఉంది.
350- (ఎ) ప్రకారం బాలబాలికలకు ప్రతి రాష్టంలోను ప్రాథమిక విద్యను మాతభాషలోనే అందచేయడానికి అవరమైన చర్యలను చేపట్టాలి.
350- (బి) ప్రకారం రాష్ట్రపతి భాషా మైనారిటీ లపై అధ్యయనానికి ప్రత్యేక అధికారిని నియమిస్తారు. ఈ ప్రత్యేక అధికారి రాజ్యాంగ ప్రకారం మైనారిటీల భాష అభివద్ధికి అందించవలసిన రక్షణలు సరిగా అందుతున్నాయో లేదో సరిచూస్తుంది.
అల్పసంఖ్యాక వర్గాల భాషగురించి రాజ్యాంగం లోని ..
ఆర్టికల్‌ 29(1) ప్రకారం భారతదేశంలో నివసిస్తున్న పౌరులు ఏ వర్గంలో వారైనా వారి విశిష్ట భాష, లిపి లేదా సంస్కతి ఉన్నట్లయితే దానిని కాపాడుకొనే హక్కు వారికుంటుంది.
ఆర్టికల్‌ 30(1), (2) ప్రకారం భాషపరమైన అల్పసంఖ్యాక వర్గీయులు తమకు నచ్చినవిధంగా విద్యాసంస్థలు నెలకొల్పుకొని నిర్వహించుకోవచ్చు. ఆ విద్యా సంస్థలకు ఆర్థిక సహాయం విషయంలో రాజ్యం వివక్ష చూపరాదు అని తెలియచేస్తుంది.
రాజ్యాంగంలోని పై మొత్తం అంశాలను బట్టి ప్రాథమిక విద్య అంటే ఎనిమిదోవ తరగతి వరకు మాతభాషలో విద్యపొందే హక్కు కల్పిస్తుంది. అల్ప సంఖ్యాక భాషల హక్కులను సంరక్షణ కోసం రాష్ట్రపతి చర్యలు కూడా తీసుకోవచ్చని తెలియచేస్తుంది. జాతీయభాషగా ఇంగ్లీషును తగ్గించి హిందీకి ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలని వివరిస్తుంది.
విద్య ఉమ్మడి జాబితాలో ఉంది. ఎవరు చట్టం చేయాలన్నా రాజ్యాంగ మౌళిక లక్ష్యాలకనుగుణంగా ఉండాలి. ఇది భావోద్వేగాలకో, జనాభిప్రాయానికో పరిమితమైన అంశంకాదు. ఏ మార్పులు చేయాలన్నా రాజ్యాంగ సవరణ తప్పని సరి అవుతుంది.
ఆంధ్రప్రదేశ్‌ ఎడ్యుకేషనల్‌ రూల్స్‌, జి.ఓ యస్‌ నెం :1188 - 10మే 1996 ప్రకారం, సెక్షన్‌ 48 మీడియం ఇన్‌స్ట్రక్షన్‌లో మాతభాషలో విద్యాబోధన చేయాలి. అల్ప సంఖ్యాక భాష వారు కనీసం పదిమంది ఉంటే సమాంతరంగా ఒక సెక్షన్‌ ఏర్పాటు చేయాలని తెలియచేస్తుంది.
ఉచిత నిర్బంధ విద్యాహక్కు చట్టం( యాక్ట్‌ నెం 35/ 2009) సెక్షన్‌ 29(యఫ్‌) ప్రకారం విద్యార్థుల మాతభాషలో బోధన ఉండాలని తెలియచేస్తుంది.
ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంలో తీసుకొన్న ఇంగ్లీషు మాధ్యమ నిర్ణయం ఇక్కడి అధిక సంఖ్యాకులైన తెలుగుభాష పరిస్థితి సమస్యనెదుర్కొనేలా చేస్తుంది. అల్పసంఖ్యాక భాషలు ఇంక లెక్కలో కూడా ఉండవు.
రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు ఎవరికి నచ్చిన ధోరణిలో వాళ్ళు భాషల విషయంగా నిర్ణయాలు తీసుకొంటూ వెళితే అనేక భాషలతో కూడిన, సమాఖ్య వ్యవస్థగా సాగుతున్న భారతదేశంలో
ఉత్తరోత్తర సంక్లిష్ట సమస్యలు ఎదురవుతాయి. అందుకే ఈ విషయంగా రాజ్యాంగంలో అనేక జాగ్రత్తలు తీసుకొన్నారు.
ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంలో తమిళం, కన్నడ, ఒరియా,
ఉర్దూ తదితర భాషామాధ్యమాలలో కూడా ప్రభుత్వం ఆధ్వర్యంలో పాఠశాలలు ప్రస్తుతం నడుస్తున్నాయి. అల్పసంఖ్యాక వర్గాల భాషాహక్కుల ప్రకారం వారికి తమ మాతభాషలో విద్య పొందే హక్కు ప్రశ్నార్థకంగా మారుతుంది. అనేక ఇతర రాష్ట్రాలలో తెలుగు మాధ్యమ పాఠశాలలు నడుస్తున్నాయి. తమిళనాడు రాష్ట్రంలో 1956లో మూడువేల తెలుగు పాఠశాలలు ఉండేవి. 2006 క్రితం వరకు 505 ప్రైమరీ, మిడిల్‌ పాఠశాలలు, 40 హైస్కూలులు, 35 హైస్కూల్‌ సెకండరీ పాఠశాలలు మొత్తం 580 పాఠశాలలు నడిచేవి. తరువాత కాలంలో తెలుగు మాధ్యమం తొలగిస్తూ కేవలం తమిళం మీడియంలో చదవాలని ప్రభుత్వం ఉత్తర్వు జారీ చేసింది. తెలుగు పాఠశాలలు తమిళ, ఆంగ్లంలోకి మారుతూ వచ్చాయి. పరీక్షలు లేకుండా కేవలం ఐచ్చిక అంశంగా తెలుగును చదువుకోండని మాత్రమే అవకాశం ఇస్తున్నారు. తెలుగు మాధ్యమం కోసం అక్కడి తెలుగు భాషా సంఘాలు కోర్టులను ఆశ్రయించారు. ప్రస్తుతం వివాదం కొనసాగుతోంది. దాదాపు మూడువందల పాఠశాలలలో తెలుగు మీడియం ఇప్పటికీ నడుస్తుంది.
కర్ణాటక రాష్ట్రం 2010-2011 నాటి వివరాల ప్రకారం 33 లోయర్‌ ప్రైమరీ పాఠశాలలు ,52 అప్పర్‌ ప్రైమరీ , 14 సెకండరీ పాఠశాలలు మొత్తం 99 పాఠశాలలు ఉన్నాయి. ఇప్పటికీ తెలుగు మీడియంలో కొనసాగుతుంది. ఒరిస్సా, మహారాష్ట్ర తదితర రాష్ట్రాలలోను తెలుగు మాధ్యమం అక్కడి విద్యార్థులకు అందుతోంది. ఈ విధంగా దేశమంతట కొన్ని ఇబ్బందులు ఎదురవుతున్నా రాజ్యంగ స్ఫూర్తితో మాతృభాషా మాధ్యమాలు పక్క రాష్ట్రాలలోను అమలవుతున్నాయి. ప్రస్తుతం తెలుగు మాతభాష గల కోటానుకోట్ల మంది
ఉన్న ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంలో మాతభాషలో చదువుకోవడాన్ని నిరాకరిస్తే రేపు ఇతర రాష్టాలలోని తెలుగువారు కూడా తెలుగు మాధ్యమంలో చదువుకొనే హక్కు నిరాకరించబడే పరిస్థితులు ఎదురవుతాయి. అక్కడి ప్రభుత్వాలకు ఆ ప్రాంతంలోని తెలుగువారు శాశ్వతంగా భాషకు దూరమయ్యే పరిస్థితులు వస్తాయి. ఇక్కడ ఇంగ్లీషు ప్రధానమైనట్లే అక్కడ వారికి నచ్చిన ఇంకో భాషలో చదవమని నిర్బంధం చేయవచ్చు. ఈ పరిణామాల కారణంగా అనేక సమస్యలు ఉత్పన్నమవుతాయి. ఈ దేశంలో ఇప్పటికి ఉన్నసమస్యలే కాకుండా భాషపరమైన సమస్యలు కూడా అధికమవుతాయి.
దేశవ్యాప్తంగా కొన్ని రాష్ట్రాలలో ఇలాంటి ఉల్లంఘనలు దష్టిలో ఉంచుకొనే నూతన జాతీయ విద్యావిధానం ముసాయిదాలో ఒకటి నుండి ఎనిమిది వరకు మాత భాషలో విద్యావిధానం అమలుకు కేంద్రం చర్యలు తీసుకోబోతోంది. దేశవ్యాప్తంగా త్రిభాష సూత్రం అమలుచేసి ఒకే విధానం అమలు జరుగుతోంది.
ప్రథమభాషగా మాతభాష, ద్వితీయభాషగా జాతీయభాష, తతీయ భాషగా ఇంగ్లీషు ప్రస్తుతం మన రాష్ట్రంలో ఉంది. మాధ్యమ బాగా మాతభాష ఇన్నాళ్ళు సాగింది. గత రెండు దశాబ్దాల కాలంగా రాష్ట్రంలో వ్యాపారధోరణిలో ప్రవేశించిన ప్రయివేటు పాఠశాలలకు రాజ్యంగ విరుద్ధంగా ఇంగ్లీషు మీడియంలో అనుమతులిచ్చారు. అది తీవ్ర స్థాయికి చేరింది. ఏకంగా ప్రభుత్వ పాఠశాలలనే ఇంగ్లీషు మీడియంలో కొనసాగే వరకు వచ్చింది. సమస్య ప్రారంభమైన చోట పరిష్కారం కోసం ప్రయత్నం చేయాలి. సమస్యలో ఒక పక్షంగా ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్ర ప్రభుత్వం భాగస్వామ్యం కావడం అసమంజసంగా అనిపిస్తుంది.
విద్య యొక్క లక్ష్యం విద్యార్థి సమగ్రాభివ ద్ది సాధించాలి. కేవలం ఉపాధి యంత్రం మాత్రం కాదు. విద్య ఉపాధి అవకాశాలకు ఆధారమని ప్రయివేటు పాఠశాలలు, పాలక వర్గాలు, కొందరు తల్లిదండ్రులు భావించవచ్చు. అందుకోసం ఏ నిర్ణయమైన అమలుపరచి అనుసరిస్తామంటే ప్రస్తుత భారత రాజ్యంగం మాత్రం అందుకు అనుమతించదు.
ఇంగ్లీషు మీడియం అవసరం, తప్పనిసరి అయితే అది కేవలం ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్రంలోనే అమలు కాకుండా దానిపై దేశమంతటా చర్చజరగాలి.మిగతా రాష్ట్రాల ఆలోచనలు వినాలి. ప్రాథమిక స్థాయి మాధ్యమభాషపై సంబంధిత నిపుణులతో అధ్యయనం చేయించాలి. రాజ్యంగంలో ఆర్టికల్‌ 350(ఎ, బి) లకు సవరణలు జరగాలి. అప్పటిదాకా ప్రస్తుతం ఉన్న నియమాల ప్రకారం ప్రభుత్వ, ప్రయివేటు పాఠశాలలలో ప్రాథమిక విద్య మాతభాషలో అందే విధంగా చర్యలు తీసుకోవాలి. చట్టాలలోని లొసుగుల ఆధారంగా ప్రయివేటు పాఠశాలలకు ఇంగ్లీషు మీడియం అనుమతులను ఇవ్వడాన్ని అరికట్టాలి. ఇచ్చిన అనుమతులను రద్దుచేయాలి.
తతీయ భాషగా, ఒక సబ్జెక్టుగా ఉన్న ఇంగ్లీషును ఎలా ఆధునిక పరిస్థితులకు తగ్గట్టుగా మెరుగుపరుచుకోవాలో ఆలోచించాలి. ఎనిమిది సంవత్సరాలు ఒక సబ్జెక్ట్‌ గా ఇంగ్లీషును శాస్త్రీయంగా అవసరమైనంత నేర్చుకోవడం పై ద ష్టి పెడదాం.
ఒక సబ్జెక్ట్‌ గా ఇంగ్లీష్‌ ను చదివి ఆ భాషలో నైపుణ్యం తోపాటు, వివిధ రంగాలలో గొప్పస్థాయికి ఎదిగినవారు మన కళ్ళముందు చాలా మంది ఉన్నారు. పూర్తిగా ఇంగ్లీషు మీడియంలో చదివిన వేలాదిమంది నిరుద్యోగులు కూడా మనకళ్ళముందే ఉన్నారు. మాతభాషతో జీవిద్దాం. అవసరమైనంత ఆంగ్లం వినియోగిద్దాం.
వ్యావహారిక భాష ద్వారా విద్య
- వివేకానంద
మన దేశంలో ప్రాచీన కాలం నుండి విద్యాభ్యాసం సంస్క ృత భాషలో జరిగినందువలన విద్యావంతులైన వారి భాషకు వాడుక భాషకు విపరీతమైన అంతరం ఏర్పడింది. కాని బుద్ధుడు మొదలు చైతన్య, రామకృష్ణుల వరకు ప్రపంచాన్ని ఉద్ధరించటానికి వచ్చిన మహామహులందరూ వారి వారి బోధనలను వాడుక భాషలోనే చేశారు. పాండిత్యం ఎలాగూ
ఉత్క ృష్టమైనదే. కాని పాండిత్య ప్రకర్ష క్లిష్టమైన, సర్వులకు అర్థంగాని, కృతకమైన గ్రాంథిక భాషలోనే సాధ్యమా? వ్యావహారిక భాషలో కళాత్మకతకు స్థానం లేదా? సహజమైన వ్యవహారిక భాష స్థానంలో అసహజమైన భాషను సృష్టించి సాధించగల ప్రయోజనమేముంది? విద్యా సంబంధమైన పరిశోధనలను ఇంట్లో మాట్లాడుకునే వాడుక భాషలో నిర్వహించలేమా? అలాంటప్పుడు వ్రాయటానికి పూనుకొనినప్పుడు అస్వాభావికమైన, దుర్లభమైన భాషను ఎన్నుకోవాల్సిన ఆవశ్యకత ఏముంది? నీవు తత్వశాస్త్రాన్ని, విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని మనస్సులో ఒక భాషలో ఆలోచిస్తున్నావు; అదే భాషలో ఇతరులతో చర్చావేదికల్లో చర్చిస్తున్నావు. వాదిస్తున్నావు. కాని, తత్వశాస్త్రాన్ని, విజ్ఞాన శాస్త్రాన్ని వ్రాతరూపంలో ఇమిడ్చేటప్పుడు ఆ భాష పనికి రావటం లేదు. నీ మనస్సుతో ఆలోచించేటప్పుడు, ఇతరులతో విషయాల్ని విశ్లేషించేటప్పుడు, భిన్నమైన భాషతో వ్యవహరిస్తే ఆ ఆలోచనలు, సమర్థనలు ఎలా సాధ్యమౌతాయి. మన భావాల్ని సహజంగా వ్యక్తీకరించాలన్నా, మన కోపతాపాల్ని, విషాధాన్ని, ఆప్యాయతల్ని ఇతరులకు వ్యక్తం చేయాలన్నా వాడుక భాష ఉపయుక్తమైనట్లు మరొకటి కాదు. మనం ఆ భాషనే, ఆ పద్ధతిలోనే మాట్లాడటానికి అంకితం కావాలి. వాడుక భాషలో వున్న సౌలభ్యత, సంక్షిప్తత, సొంపు ఏ ఇతర కృత్రిమ భాషలకు రావు. భాష ఒక కల్తీ లేని ఉక్కులా రూపొందాలి. ఆ ఉక్కును ఎటువంచినా, త్రిప్పినా దాని స్వరూపం మారదు. అది ఒక్క దెబ్బలో, మొక్కవోకుండా రాతిని రెండు ముక్కలు చేస్తుంది. మన భాష సంస్క ృత భాషను అనుకరించుటతో కృత్రిమంగా తయారవుతోంది. భాష జాతి యొక్క ప్రగతిని వివరించే ముఖ్యమైన సాధనం, సూచిక అని మరువరాదు. భావాల్ని ప్రకటించడానికి భాష సాధనం. జన జీవనంలో ఆలోచనలదే ప్రధాన పాత్ర. వాటి తర్వాతనే భాష. భాషగాని, కళగాని, సంగీతంగాని భావరహితమైతే జీవం వుండదు; నిష్ప్రయోజనమౌతుంది. జాతి జీవనం పరిపుష్టతను సంతరించుకుంటే, భాష, కళ, సంగీతం కూడా అప్రయత్నంగానే భావపరంగాను, చేతనత్వంలోను మరింత సౌష్టవాన్ని సమకూర్చుకుంటాయి. మనం నిత్యం వాడే వాడుక భాషలోని రెండు మంచి మాటలు వెలువరించే అర్థాన్ని రెండు వేల వర్ణనల కూర్పు కూడా ప్రకటించలేదు. ఒక ఉపాధ్యాయుని గొప్పతనం ఆయన వాడే భాషాసౌలభ్యం మీద ఆధారపడి వుంటుంది. నేను మా గురువులు ఉపయోగించే అర్థసహితమైన వాడుక భాషనే ఆదర్శ భాషగా పరిగణిస్తాను.
రాజ భాష రగడ
- తెలకపల్లి రవి
యెడ్యూరప్ప, పినరయి విజయన్‌లు హిందీ రుద్దడాన్ని ఖండించారు గాని తెలుగు ముఖ్య మంత్రులు ఏ భాషలోనూ స్పందించలేదు. లోగడ ప్రాచీన భాష హోదా పై వేటూరి సుందరరామమూర్తి పురస్కారం తిరస్కరించారు. కమల్‌హాసన్‌, రజనీకాంత్‌లు వ్యతిరేకించారు గాని తెలుగు స్టార్‌లు మాట్లాడలేదు. ఈ సందర్భంలో రెండుగ వెలుగు జాతి మనది అని నిండుగా పాడుకునే తెలుగు నేతల మౌనం సమర్థనీయం కాదు.
అనాల్సింది అనడం ఆపైన సన్నాయి నొక్కులూ, సమర్థనలూ, సవరణలూ బిజెపి, ఆరెస్సెస్‌ పరివారానికి బాగా అలవాటైన విద్య. దేశ ప్రజలందరూ హిందీ నేర్చుకోవాలని తాను చెప్పిన మాట అపార్థం చేసుకున్నారని బిజెపి అధ్యక్షుడు హోం మంత్రి అమిత్‌ షా చెప్పడం ఆ కోవలోదే. అన్నది ఏమైనా హిందీ - హిందూ - హిందూస్థాన్‌ అన్న బిజెపి రాజకీయ వరుస ఎవరికి తెలియనిది? పాముల పుట్టలోంచి ఒకో పామును తీసినట్టు రెండవ సారి అధికారంలోకి వచ్చిన మోదీ ప్రభుత్వం అసలు సిసలు వ్యూహాల అమలు ప్రారంభించిందని బుధవారంనాడు విజయవాడలో ఈ విషయమై జరిగిన సదస్సులో మిత్రులు అన్న మాట. హిందీయేతర రాష్ట్రాలలో విద్యార్థులు ఆ భాష తప్పక నేర్చుకోవాలని విద్యారంగ ముసాయిదాలో చెప్పి వెనక్కు తీసుకున్నారు. ఆ తదుపరి తలాక్‌, 370, అయోధ్య రామాలయం వంటి విషయాలతో కాలంగడిపి మళ్లీ హిందీ పాచిక తీశారు.
హిందీ దివస్‌ ఆ భాషది గనక నాలుగు మంచి మాటలు చెప్పివుంటే అదో తీరు. మిగిలిన భారతీయ భాషలకు దివసం పెట్టేరీతిలో మాట్లాడ్డం వేరు. స్వాతంత్య్ర పోరాటానికి హిందీయే అనుసంధానకర్త వంటిదన్నారు. ఇప్పుడు కూడా దేశాన్ని ఐక్యం చేసే శక్తి హిందీకే వుందని వాక చ్చారు. ఇవి రెండూ కొండంత అవాస్తవాలు. ఉద్దేశపూర్వక వక్రీకరణలు. ప్రధాని మోదీ తర్వాత అంతటి వారుగా వున్న వ్యక్తి నోట వచ్చాయి గనక వీటిని భావి సంకేతాలుగానూ చూడక తప్పదు. అమిత్‌ షా సవరణ కూడా మౌలికంగా అదే సందేశాన్ని పునరుద్ఘాటిిస్తున్నది.
మొదటగా చరిత్ర. స్వాతంత్య్ర పోరాట కాలంలో హిందీ అనుసంధాన భాషగా ప్రధాన పాత్ర వహించిన మాట నిజం కాదు. అప్పటికీ ఇప్పటికీ కూడా దానికా శక్తి లేదు. హిందీ భాష పదజాలం మాట అటుంచి లిపి కూడా స్వంతం కాదు. ఉర్దూ, సంస్క తం, పంజాబీల కలయిక నుంచి పుట్టిన హిందీని దేవనాగరి లిపిలోనూ, అరబిక్‌ లాటి ఉర్దూ లిపిలోనూ రాయొచ్చు. అచ్చమైన భారతీయ భాష ఉర్దూ, హిందీ కన్నా గంభీరమైందని తెలిసిన వారు చెబుతారు. తమిళం, తెలుగు వంటి దక్షిణాది భాషలు హిందీ కన్నా వేల సంవత్సరాల ముందే అభివద్ధి చెందాయి. హిందీలో అంటే అవధ్‌లో తులసీదాస్‌ రామచరత మానస్‌ వచ్చింది 15, 16 శతాబ్దాలలో. తెలుగులో మహాభారత రచన అప్పటికి అయిదు వందల ఏళ్ల కిందటే జరిగింది! తమిళంలో తొల్కలాపియం ఇంకా ముందు. లక్నో, పాట్నా, భోపాల్‌, ఢిల్లీ, ముంబాయి, ఇలా వివిధ చోట్ల మాట్లాడే హిందీ ఒకటేనా అని దక్కనీ నిలయమైన హైదరాబాద్‌ నగర వాసులు అడిగితే సమాధానం కష్టం. ఈ భాషా వైవిధ్య వైభవం భారత దేశ ఘనతే తప్ప కొరత ఎంత మాత్రం కాదు. దాంతోనే భాషా సమస్యలూ జత. చెన్నపట్టణం 35 మైళ్లు దక్షిణాన వుంటే తమిళం, 35 మైళ్లు ఉత్తరాన వుంటే తెలుగు మరింత బాగా అభివద్ధి చెందేవని గురజాడ అప్పారావు ఇప్పటికి 110 ఏళ్ల ముందే 1908 సెప్టెంబరులో రాశారు.
1907లోనే చిలకమర్తి లక్ష్మీ నరసింహం భరత ఖండంబు చక్కని పాడియావు పద్యంతో జాతీయోద్యమ సాహిత్యానికి వూపిరులూదారు. కాస్త అటూ ఇటూగా వంగ దేశ విభజన ఉద్యమంతో వందేమాతరం స్వాతంత్య్రోద్యమ శంఖారావమైంది. తొలి వైతాళికులు లాల్‌ - బాల్‌ - పాల్‌ త్రయంలో ఎవరూ హిందీవారు కాదు! స్వరాజ్యం నా జన్మహక్కు అని తిలక్‌ అన్నది మరాఠాలో అయితే లాలాలజపతి రాయ్‌ శిష్యుడైన గాంధీజీ గుజరాతీ యువ శిష్యుడైన పంజాబీ భగత్‌ సింగ్‌ ఇంక్విలాబ్‌ జిందాబాద్‌ అన్నది ఉర్దూలో. క్విట్‌ ఇండియా వరకూ మన పిలుపులు చాలా వరకూ ఇంగ్లీషులోనే ప్రసిద్ధి. వందేమాతరం నుంచి ఆంధ్రోద్యమం వరకూ ఏదీ హిందీలో కాదు. భాషా ప్రయుక్త రాష్ట్రాల భావనను కాంగ్రెస్‌ ఆమోదించిన తర్వాతనే స్వాతంత్య్రోద్యమం ఉధతమైంది. రాజ్యాంగ పరిషత్తులో అత్యంత సుదీర్ఘ చర్చ రాష్ట్రాల పొందిక,భాషా విధానంపైనే జరిగింది. జాతీయ భాషగా హిందీని నిర్ణయించాలని అప్పట్లో హిందీవాలాలుగా వర్ణించబడిన ఒక వర్గం ఎన్ని తంటాలు పడినా ప్రతిష్టంభనలు సష్టించినా వారి పంతం నెరవేరలేదు.
(దేన్ని హిందీగా తీసుకోవాలన్నదే తేలక ఒక్క ఓటు తేడాతో ఆమోదం పొందింది.) చివరకు 343వ అధికరణం దేవనాగరి లిపిలో హిందీని అధికార భాషగా నిర్ణయిస్తూ అంకెలు మాత్రం అంతర్జాతీయంగా తెలిసిన భారతీయ అంకెలే వాడాలని, 8వ షెడ్యూలులో పేర్కొన్న భాషలను కూడా దేశ భాషలుగా పరిగణిం చాలని నిర్దేశించింది. కేంద్ర ఉత్తర్వులు, హిందీయేతర రాష్ట్రాలతో ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలకు ఇంగ్లీషును 15 ఏళ్ల పాటు అనుసంధాన భాషగా కొనసాగించాలనీ, తర్వాత కాలంలో రాష్ట్రపతి దానిపై నిర్ణయం తీసుకోవచ్చని కూడా అధికారమిచ్చింది. కనుక అమిత్‌ షా చెబుతున్నట్టు హిందీ ఏకీకత శక్తిగా లేదని రాజ్యాంగ రూపకల్పన దశలోనే తేలింది. తమాషా ఏమంటే కశ్మీర్‌ అనగానే శ్యాంప్రసాద్‌ ముఖర్జీ పేరు జపించే బిజెపి నేతలు భాష విషయంలో ఆయన హిందీ ఆధిపత్యం వద్దని రాజ్యాంగ సభలో చెప్పారని తెలుసుకోవాలి.
హిందీయేతర ప్రజలలో అపార్థాలు కలిగించవద్దని రాజ్యాంగ సభలో దుర్గాబాయి దేశ్‌ముఖ్‌ 70 ఏళ్ల కిందటే చెప్పారు. ఆ సందర్భంలో నెహ్రూ మాట్లాడుతూ హిందీని చాలా చాలా నెమ్మదిగానే అమలులోకి తెస్తామని హామీ ఇచ్చారు. కాని 15 ఏళ్ల వ్యవధి అయిపోయిందని 1965 రిపబ్లిక్‌ డే నుంచి హిందీని నిర్బంధం చేయాలని కేంద్రం ఆదేశాలు ఇస్తే అనర్థం చెలరేగింది. తమిళనాడులో యాభై మంది కాల్పులలో మరణించేవరకూ పరిస్థితి వెళ్లింది. 1969 మరోసారి ఈ తరహా ఉద్యమం చూసింది. 1966లో అధికార భాషా చట్టం, 1969లో తెలుగు అకాడమీ వంటివి ఏర్పడినా దేశీయ భాషల సమగ్రాభివద్ధికి కార్పొరేట్‌ బళ్ల ఇంగ్లీషు వ్యామోహం పెనుశాపమైంది. ఈ లోగా దేశంలో పెరిగిన మతతత్వ రాజకీయాల కారణంగా ఉర్దూ వంటివాటికి మతం రంగు పులమడం మరో జటిల సమస్యగా మారింది. దక్షిణాదిన తెలుగు వారికి ఇతర భాషలతో దోస్తీ ఎక్కువ. తమిళనాడులో ఒక విధంగా, ఉత్తరాదిన మరో విధంగా రెండు భాషలే అమలు కాగా మనం త్రిభాషాసూత్రం కింద రెండు విధాల నష్టపోయాయనే భావన చాలామందిలో వుంది. ఇప్పుడు కూడా యెడ్యూరప్ప, పినరాయి విజయన్‌లు హిందీ రుద్దడాన్ని ఖండించారు గాని తెలుగు ముఖ్యమంత్రులు ఏ భాషలోనూ స్పందించలేదు. లోగడ ప్రాచీన భాష హోదాపై వేటూరి సుందరరామమూర్తి పురస్కారం తిరస్కరించారు. కమల్‌హాసన్‌, రజనీకాంత్‌లు వ్యతిరేకించారు గాని తెలుగు స్టార్‌లు మాట్లాడలేదు. ఈ సందర్భంలో రెండుగ వెలుగు జాతి మనది అని నిండుగా పాడుకునే తెలుగు నేతల మౌనం సమర్థనీయం కాదు.
ఒకే దేశం ఒకే ప్రజ ఒకే మతం ఒకే పన్ను ఒకే ఎన్నిక ఒకే పార్టీ లాంటి మాటలు అనేకత్వానికి నిలయమైన ఈ దేశానికి సరిపడవు. ఇంగ్లీషుకు వ్యతిరేకంగానే హిందీని రెండవ భాషగా నేర్చుకోవాలని తాను చెప్పానని అమిత్‌ షా చేస్తున్న సవరణ సారం ఇంగ్లీషును గాక దేశ భాషలనే దెబ్బతీస్తుందని అర్థమవుతుందా? హిందీపై వ్యతిరేకత వుండనవసరం లేదు గాని దేశ జనాభాలో సగం మంది కూడా మాట్లాడని -ఇంతకాలం ఇచ్చిన ప్రోత్సాహాల తర్వాత కూడా పెద్దగా ఆధునికం కాని - ఒక అసంపూర్ణమైన హిందీ విశాల భారతావనికి ఏకైక రాజభాష కాజాలదనే వాస్తవం తలకెక్కుతుందా? భిన్నత్వంలో ఏకత్వాన్ని గౌరవించని
ఏకీకత పెత్తనం ఛిన్నాభిన్నత్వానికి దారితీస్తుందనే పరమసత్యం బోధపడుతుందా? 'పదవీ వ్యామోహాలు కులమత భేదాలు భాషా ద్వేషాలు చెలరేగే నేడు' అని మహాకవి చేసిన హెచ్చరికను 8వ షెడ్యూలులోని భాషలన్నీ కలసి వినిపించాల్సిన తరుణమది. మాతభాషతో పాటు
భాత భాషలు, భుక్తి భాషలు తప్ప దానికన్నా ఎప్పటికీ ఏవీ ఎక్కువ కాదు, ఎక్కేవీ కాదు.
(20-09-201 ఆంధ్రజ్యోతి)
ఓడిపోయినప్పుడు చక్కగా దాన్ని అంగీకరించటం, గెలిచినప్పుడు మనస్ఫూర్తిగా ఆనందించటం.. నేర్పండి!
- అబ్రహాం లింకన్‌
తెలుగు: శాంత సుందరి
''మా అబ్బాయి ఇవాళే మొదటిసారి స్కూలుకి వస్తున్నాడు. కొంతకాలం అక్కడ అంతా వాడికి వింతగానూ కొత్తగానూ ఉండబోతోంది. అందుకే వాడితో మీరు కొంచెం సున్నితంగా ప్రవర్తిస్తారని ఆశిస్తున్నాను. ఈ సాహసక త్యం వాణ్ణి సప్తసముద్రాలూ దాటి వెళ్ళేందుకు సాయపడవచ్చు. ఆ సాహసాల్లో యుద్ధాలూ, విషాదాలూ, దుఃఖాలూ వాడికి అనుభవంలోకిరావచ్చు. అలాంటి జీవితంలో వాడికి నమ్మకం, ప్రేమ, ధైర్యం తోడుగా ఉండవలసిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది. అందుచేత, దయచేసి మీరు దగ్గరుండి ప్రేమతో వాడు నేర్చుకోవలసినవన్నీ నేర్పిస్తారా? వీలైతే అవన్నీ సున్నితంగా నేర్పగలరా? ఒక మిత్రుడుంటే ఒక శత్రువు కూడా ఉంటాడని నేర్పండి. అందరు మనుషులూ న్యాయంగా ఉండరనీ, అందరూ సత్యసంధులు కారనీ వాడికి తెలియాలి. ఒక దుష్టుడున్న చోట ఒక వీరుడు కూడా
ఉంటాడనీ, జిత్తులమారి రాజకీయ నేత ఉండే చోటే అంకితభావంతో పనిచేసే నేత కూడా ఉంటాడనీ చెప్పండి. అప్పనంగా దొరికిన ఒక డాలరు కన్నా సొంతంగా సంపాదించుకున్న పది సెంట్లు ఎక్కువ విలువైనవని నేర్పండి. స్కూల్లో మోసం చేసి గెలవటం కన్నా ఫెయిలవటం ఎక్కువ గౌరవంగా ఉంటుందని నేర్పండి. ఓడిపోయినప్పుడు చక్కగా దాన్ని అంగీకరించటం, గెలిచినప్పుడు మనస్ఫూర్తిగా ఆనందించటం,.. నేర్పండి. అందరితో మదువుగా ప్రవర్తించమనీ, కఠినంగా ఉన్న వాళ్ళతో కఠినంగా
ఉండమనీ నేర్పండి. అసూయకు వాణ్ణి దూరంగా
ఉంచగలిగితే బావుంటుంది. చప్పుడు చెయ్యకుండా నవ్వటం నేర్పండి. వాడు విచారంగా ఉన్నప్పుడు నవ్వటం నేర్పగలిగితే నేర్పండి. కన్నీళ్ళు కార్చటం అవమానమేమీ కాదని నేర్పండి. ఓటమిలో కూడా కీర్తి ప్రతిష్టలు ఉండవచ్చనీ, గెలుపులో నిరాశ ఉండవచ్చనీ నేర్పండి. పుస్తకాలు ఎంత అద్భుతంగా ఉంటాయో నేర్పండి. అందరూ వాడి ఆలోచనలు తప్పని అన్నప్పటికీ, వాటిని తను మట్టుకు గౌరవించటం నేర్పండి. అందరూ దేన్నో అనుసరిస్తున్నా, తను అలా చెయ్యకుండా ఉండే మనోబలాన్ని మా అబ్బాయికి నేర్పండి. అందరు చెప్పేదీ వినమనీ, సత్యమనే జల్లెడతో వడబోసి మంచిని మాత్రమే గ్రహించమనీ చెప్పండి. తన ప్రతిభనీ, మేధస్సునీ ఎక్కువ ధర చెల్లించేవారికే అమ్మమని చెప్పండి కానీ తన హ దయానికీ, ఆత్మకీ వెల నిర్ణయించవద్దని నేర్పించండి. అసహనం ప్రదర్శించే ధైర్యాన్నీ, ధైర్యంగా ఉండేందుకు ఓర్పునీ కలిగి ఉండనివ్వండి. ఉదాత్తమైన ఆత్మవిశ్వాసం ఉండాలనీ,అప్పుడే మానవాళి మీదా దేవుడిమీదా వాడికి ఉదాత్తమైన విశ్వాసం ఏర్పడగలదనీ నేర్పించండి. మీకు వీలైనంత వరకూ ప్రయత్నించి వాడిని మంచి పిల్లవాడుగా మలచండి. మీరు మలచగలరు. ఇది మా నమ్మకం.''
ఔరంగజేబు తన టీచర్‌కి రాసిన ప్రసిద్ధ ఉత్తరం
1. 'అయ్యా! నా నుంచి మీరు ఏం ఆశిస్తున్నారు? ఒక ప్రముఖ ముస్లిం ప్రభువుగా నా ఆస్థానంలోకి మిమ్ములను స్వీకరించవలసిందిగా మీరు అడగటంలో హేతుబద్ధత ఏమైనా వుందా? నాకు మీరు చదువు నేర్పవలసిన పద్ధతిలో నేర్పివుంటే, పై కోరిక న్యాయబద్ధంగానే వుండేది. మంచి విద్యను, బోధనను పొందిన విద్యార్థి తన గురువును తన తండ్రిని గౌరవించేంతగా గౌరవించాలి.
2. ''కాని మీరు నాకు నేర్పిందేమిటి? ముందుగా యూరప్‌ అంటే పోర్చుగల్‌ అనే చిన్న ద్వీపమనీ, ఆ దేశపు రాజే గొప్పవాడనీ, ఆయన తర్వాత స్థానం హాలెండ్‌ రాజుదనీ, అటు తర్వాత ఇంగ్లండ్‌ రాజుదనీ నేర్పారు. ఫ్రాన్సు, స్పెయిన్‌ దేశపు రాజులు మన దేశంలోని చిన్నచిన్న రాజులవంటి వారనీ, హిందుస్థాన్‌ రాజులు వీరందరి కంటే గొప్పవారనీ, ప్రపంచాన్నే జయించిన చక్రవర్తులనీ, హిందుస్థాన్‌ రాజుల పేర్లు వింటేనే పర్షియా, ఉజ్బెక్‌, తార్తార్‌, చైనా, పశ్చిమచైనా, పెగు, మచ్చినా రాజులు గజగజ వణికి పోతుంటారని చెప్పారు. ఆహా! ఎంత ప్రశంసనీయమైన భూగోళశాస్త్రం నేర్పారండీ మీరు! దీనికి బదులుగా మీరు నాకు ప్రపంచంలో వున్న వివిధ దేశాల గురించీ, వాటి వైవిధ్యాల గురించీ నేర్పి వుండాల్సింది. ఆయా దేశాల, రాజుల బలాబలాలూ, వారి చరిత్రా, వారి అభివృద్ధీ, అభ్యుదయమూ, పతనమూ, ఏయే ప్రమాదాల వల్ల లేక తప్పిదాల వల్ల ఆయా సామ్రాజ్యాలలో, రాజ్యాలలో మహత్తరమైన మార్పులు, విప్లవాలు వచ్చాయో - ఇవన్నీ మీరు నాకు నేర్పించి వుండాల్సింది. మొగల్‌ సామ్రాజ్య సంస్థాపకులైన ప్రముఖుల గురించి మీ నుంచి నేను ఏమీ నేర్చుకోలేదు. వారి జీవిత చరిత్రలు మీరు నాకు బోధించలేదు. మహత్తర విజయాలు సాధించటానికి వారు అనుసరించిన విధానాలు, వాటి క్రమం గురించి మీరు నాకు నేర్పలేదు.
3. ''నేను అరేబియన్‌ భాషను చదివేట్లు, రాయగల్గేట్లు చేయాలని మీరు అనుకున్నారు. పది పన్నెండేళ్ళ పాటు శ్రమిస్తేగాని పరిపూర్ణత సాధించలేని ఆ భాష నేర్పడానికి మీరు నా సమయమెంతో వృధా చేశారు. మీ ఊహలో ఒక రాజు కొడుకు గొప్ప భాషావేత్త, వ్యాకరణ శాస్త్రవేత్త అయితే అదొక గొప్ప కాబోలు! తన మాతృభాషనూ, ప్రజల భాషను, పొరుగుభాషను నేర్చుకోకుండా ఇతర భాషలు, విదేశీభాషలు నేర్చుకోవడమనేది గౌరవాన్నిస్తుంది కాబోలు! నిజానికి ఆ భాషలు అతనికి అవసరం లేదు. ఎన్నో బాధ్యతాయుతమైన విషయాలను పట్టించుకోవలసిన రాజవంశానికి చెందిన మాకు, బాల్యదశలో సమయమెంతో విలువైనది. మాకున్న పరిమిత సమయంలో వివిధ విషయాలు నేర్చుకోవడం అవసరం. సుదీర్ఘÛకాలం పాటు, విసుగు పుట్టించే విధంగా అరబ్బీ భాషను నేర్చడంలో మీరు నా సమయమెంతో వృధాచేసారు. ఆ అరబ్బీ భాషాభ్యసనం నా జీవితంలో ఒక విషాదకరమైన ఘట్టం. అది ఒక పనికిరాని కార్యక్రమం. ఎంతో అయిష్టతతో కొనసాగిన కార్యక్రమం అది. అది నా మేధస్సును మొద్దుబార్చింది కూడా. (పర్షియన్‌్‌ ఆనాటి రాజభాష-అను.)
4. ''సక్రమమైన దారిలో నడిచిన బాల్యదశ ఎన్నో ఆనందదాయకమైన జ్ఞాపకాలతో నిండివుంటుందని, ఎన్నో వేల మంచి పద్ధతులనూ, విషయాలనూ నేర్చుకునే శక్తి కలిగి వుంటుందనీ, వాటన్నింటి ప్రభావం మనిషి జీవితంపై వుంటుందనీ మానసికంగా అతడు ఎన్నో ఉత్క ృష్ట కార్యక్రమాలు చేపట్టగలడనీ మీకు తెలియదా! చట్టాలు, ప్రార్థనలు, శాస్త్రాలు - ఇవన్నీ అరబిక్‌ భాషలో కాకుండా మన మాతృభాషలో నేర్చుకోకూడదా?
5. ''మీరు నా తండ్రి షాజహానుతో నాకు తత్వశాస్త్రాన్ని బోధిస్తానని చెప్పారు. నాకు బాగా జ్ఞాపకం వుంది. ఎన్నో ఏళ్ళపాటు నా మనసును సంతృప్తిపరచలేని వివిధ విషయాలపై మీరు నాకు మిడిమిడి జ్ఞానాన్ని అందించారు. అదంతా మానవ సమాజానికి ఏ మాత్రం ఉపయోగపడదని ఊహాత్మకమైన పనికిరాని భావనలే. వాటిని అర్థం చేసుకోవడం చాలా కష్టం... మరిచిపోవడం చాలా తేలిక.
6. ''ఆ రకమైన తత్వశాస్త్ర విద్య ఎంత కాలం నేర్పారో చెప్పలేను. తెలివిగలవారిని కూడా ఆశ్చర్యపరచి గందరగోళ పరిచే అనాగరికమైన, వికృతమైన పదసముదాయం మాత్రమే మీరు నేర్పినదానిలో ప్రస్తుతం గుర్తున్నాయి. మీలాంటి అజ్ఞానాహంకారం గలవారు, తమ దుర్గుణాలను కప్పిపుచ్చుకోవడానికి అలాంటి పదాలను సృష్టించి వుంటారు. ఆ పదాల పటాటోపం చూసి - మీకు ఎంతో తెలుసు, మీరు సర్వజ్ఞులు అని మేము భ్రమించాలి. అర్థంగాని అస్పష్టమైన, మార్మికపదాల వెనుక ఎంతో అద్భుతమైన అర్థం నిగూఢంగా ఉందనీ, అది మీలాంటి పండితులకే అర్థమౌతుందని మేము భావించాలి!
7. ''నిజానికి మీరు నన్ను హేతుబద్ధ ఆలోచన గలవానిగా తీర్చిదిద్ది వుంటే హేతువుతో తప్ప మరేదానితోనూ సంతృప్తిపడని వానిగా రూపుదిద్ది వుంటే, అదృష్ట, దురదృష్టాలదాడులకు లోనుగాకుండా వీటికతీతంగా వుండటానికి అనువైన సూత్రాలను నాకు నేర్పి వుంటే, నన్ను ఒక స్థితప్రజ్ఞునిగా తయారుచేసి వుంటే, సంపదకు పొంగిపోయేవానిగానూ, కష్టాలకు కృంగిపోయేవానిగానూ కాకుండా తయారు చేసి వుంటే, మన జీవితం గురించిన జ్ఞానం నాకిచ్చివుంటే, అసలు విషయాలకు సంబంధించిన ప్రాథమిక సూత్రాలు చెప్పివుంటే, ఈ విశ్వం యొక్క ఔన్నత్యం గురించి నా మనసులో ఒక భావన నింపడంలో సహాయపడి వుంటే, ఈ విశ్వంలో వున్న ఒక క్రమం, ఒక క్రమబద్ధ గమనం గురించి చెప్పివుంటే - నేను అలెగ్జాండర్‌ తన గురువైన అరిస్టాటిల్‌ పట్ల చూపిన ఆదరణ మీపట్ల చూపించేవాడిని. అంతకంటే ఎక్కువగా మీకు సహాయం చేసి వుండేవాడిని.
8. ''మీరు నన్ను అనవసర పొగడ్తలతో ముంచెత్తకుండా రాజుగా నేర్చుకోవాల్సిన ముఖ్యమైన విషయాలను నేర్పి వుండాల్సింది. ఒక పరిపాలకునికి ప్రజలపట్ల గల బాధ్యతలనూ, ప్రజలకు పాలకుని పట్ల గల బాధ్యతల గురించి అవగాహన నాకు నేర్పి వుండాల్సింది. ఏదో ఒకరోజు నా సోదరులతో యుద్ధం చేయడానికి కత్తి ఉపయోగించాల్సి వస్తుందని ఊహించి, ఒక పట్టణాన్ని ఎలా ముట్టడించాలి, చెల్లాచెదురయిన సైన్యాన్ని ఎలా అదుపులోకి తెచ్చుకోవాలి అన్న విషయాలు నేర్పించాల్సింది. అయితే ఇవన్నీ నేను ఇతరుల నుండి ఆ తరువాత నేర్చుకున్నాను. మీ వద్ద కాదు.
9. ''కనుక మీరు యిపుడు ఉంటున్న గ్రామానికే వెళ్ళిపోండి. మీకు నేను ఎటువంటి సహాయమూ చేయను. మీరు ఎవరో, ఏమిటో ప్రజలకు తెలియకుండా ఒక సాధారణ పౌరునిగా ఎప్పటిలాగా జీవించండి.''
(ఇంగ్లీషు నుండి తెలుగు: కొత్తపల్లి రవిబాబు. జనసాహితి ప్రచురణ- ప్రజల భాషలో విద్య, పరిపాలన పుస్తకం నుండి)