- వల్లంపాటి వెంకటసుబ్బయ్య
నవల చరిత్ర కంటే కథచరిత్ర ఎంతో దీర్ఘమైంది. ప్రపంచంలోని దాదాపు అన్ని భాషల్లోనూ కథలూ, కథా మాలికలూ ఉన్నాయి. అంతకంటే ముందు అంటే - నాగరికతలు కూడా అభివృద్ధి చెందని కాలంలో - ఆదిమ మానవులు వాన కురుస్తున్న రోజుల్లోనూ, వెన్నెల రాత్రుల్లోనూ కథలు చెప్పుకొని కాలక్షేపం చేసి ఉండవచ్చు. ఆదిమవాసుల కొండ గుహల్లో కనిపించే చిత్రకళ కన్నా కథలు చెప్పటం ప్రాచీనకళ కావచ్చు.
పాశ్చాత్యదేశాల్లో బొకేషియో కథలూ, మధ్య ప్రాచ్యంలో అరేబియన్‌ రాత్రుల కథలూ, చార్‌ దర్వేష్‌ కథలూ, భారతదేశంలో పంచతంత్రం కథలూ, భట్టి విక్రమార్క కథలూ, మదన కామరాజు కథలూ, శుక సప్తతి కథలూ, కాశీ మజిలీ కథలూ, ఎంతో ప్రసిద్ధిని పొందాయి. కానీ నేటి కథ ఈ ప్రాచీన కథలోంచే నేరుగా అవతరించిందని ఆధునిక విమర్శకులు భావించడం లేదు. ప్రాచీన కథలో కథ చెప్పటం ఉంది కానీ చెప్పటంలో శిల్పానికి ప్రాధాన్యత లేదు. ఈ సూత్రానికి మానవజీవితాన్ని జంతువుల మీద ఆరోపించి కథలు చెప్పిన ''పంచతంత్రం'' మినహాయింపు కావచ్చు. ఆధునిక కథలో కథనశిల్పం ప్రధానలక్షణం. దాదాపు ప్రాచీన కథలన్నీ ఒక నాయకుని చుట్టూరానో, ఒక నాయిక చుట్టూరానో తిరుగుతాయి. మరీ ముఖ్యంగా వారి వీర, శృ:గారానుభవాల చుట్టూరా అవి పరిభ్రమిస్తూ ఉంటాయి. ఈ కథల్లోని పాత్రలకు మానసిక జీవితమూ, మనస్తాత్వికమైన లోతూ దాదాపుగా
ఉండవు. కొత్త కథలో నాయకుని బలపరాక్రమాలు కానీ, నాయిక శృంగారవిజయాలు కానీ ముఖ్యం కాదు. పాత్రల మనస్తత్వం ముఖ్యం. ప్రాచీన కథలో దేశ కాలాలు ఉండవు. అక్కడక్కడా కొన్ని నగరాల పేర్లు వినిపించినా ఆ నగరాల జీవిత చిత్రణలో ప్రత్యేకత ఉండదు. సాధారణీకరణం చేయటం చేత ప్రాచీన కథలో తక్షణత్వం, సమకాలీనత (×ఎఎవసఱaషy, జశీఅ్‌వఎజూశీతీaఅఱ్‌y) ఉండవు. ఈ రెండు గుణాలూ ఆధునిక కథకు ప్రాణం.
నవలా, కథా - రెండూ కూడా వచన కథాసాహిత్య ప్రక్రియలే అయినా ఈ రెండింటి మార్గాలూ వేరువేరని అర్థం చేసుకోవటం అవసరం.
నవల ఒక పాత్ర జీవితాన్నీ, లేదా ఒక జీవితపద్ధతినీ, ఒక ప్రాంతంలో ప్రజల జీవిత విధానాన్నీ - ఇలా ఎన్నింటినో కూలంకషంగా చిత్రిస్తుంది. సాధారణంగా నవల కాలవ్యవధి కూడా ఎక్కువగానే ఉంటుంది. (ఈ సూత్రానికి మినహాయింపుగా ఒకరోజును మాత్రం చిత్రించిన ''యులిసిస్‌', కొన్ని గంటల్ని మాత్రం చిత్రించిన ''వేవ్స్‌'' లాంటి నవలలు లేకపోలేదు) కానీ కథ ఒక పాత్ర మీదనో, ఒక సంఘటన మీదనో, ఒక భావం మీదనో ఆధారపడి
ఉంటుంది. ఇతర పాత్రలూ, సంఘటనలూ, భావాలూ ఉన్నా అవి కథా వస్తువును వ్యక్తం చేసే కేంద్రబిందువు ప్రాధాన్యతను నిరూపించటానికే ఉపయోగపడతాయి.
నవల మసకచీకటి మైదానం మీద పెద్దలైటు వేసి కనుచూపు ప్రసరించినంత మేర చూపుతుంది. కథ చిన్న టార్చిలైటు వేసి జీవితరేఖలోని ఒక బిందువును, ఒక జీవిత శకలాన్ని చూపుతుంది. నేను నా 'కథాంగాలు' అన్న వ్యాసంలో చెప్పినట్లు నవల ఇచ్చే అనుభూతి క్రమక్రమంగా రూపొందుతుంది. అనుభూతి తీవ్రతను కథ మాత్రమే ఇవ్వగలుగుతుంది. ''మంచి కథలోని జీవితశకలం ఆ కథలో చిత్రించబడుతూ ఉన్న జీవితానికి మచ్చుతునక (ూaఎజూశ్రీవ) గా ఉంటుంది. ఆ శకలాన్ని ఆధారం చేసుకొని పాఠకుడు కథావస్తువును ఊహించే అవకాశాన్ని రచయిత తన శిల్పనైపుణ్యంతో కల్పిస్తాడు. అలా ఇతివృత్తం లోనూ, పాత్ర చిత్రణలోనూ, కాలవ్యవధిలోనూ నవలకూ, కథకూ మౌలికమైన తేడాలున్నాయి.
కానీ సాహిత్యప్రక్రియగా కథకున్న ప్రత్యేకతను పాశ్చాత్యవిమర్శకులూ, రచయితలూ కూడా చాలా ఆలస్యంగానే గుర్తించారు.
గొప్పప్రతిభ ఉన్న రచయితలు కావ్యాలు, నాటకాలు, నవలలు రాస్తారనీ, తక్కువ ప్రతిభ ఉన్న రచయితలు కథలు రాస్తారనీ అనుకునే వాళ్ళూ, అనేవాళ్ళూ ఈనాటికీ ఉన్నారు. ఇందుకు అజ్ఞానం కూడా ఒక కారణం కావచ్చు, కానీ అంతకుమించిన కారణం కథాసాహిత్య విమర్శ మనలో అవసరమైనంతగా అభివృద్ధి చెందకపోవటం. కథను గురించి ఏమీ తెలియని వారిలో అలాంటి అభిప్రాయాలు ఉండటంలో ఆశ్చర్యం లేదు. కానీ గొప్ప కథారచయితల్లో కూడా ఇలాంటి ఆత్మన్యూనతాభావం ఉండటం విచిత్రం.
మపాసా మొదటి కథాసంపుటాన్ని చూసి ఎమిలిజోలా ''ఇతడు ప్రతిభను నిరూపించుకోవటానికి ఒక నవల ''బౌల్‌ ఃఃదీశీబశ్రీవ సవ ూబఱటఃః లాంటి కథలున్నాయి. ఎమిలీజోలా కూడా కథారచయితే. కథా రచయితలే కథను తక్కువగా చూడటం ఇతరుల్లో కూడా కనిపిస్తుంది. సుప్రసిద్ధ కథారచయిత రద్‌యార్డ్‌ కిప్లింగ్‌ కథను నవలకు ''పేదచుట్టం'' గా భావించాడు. మరో ప్రసిద్ధ కథారచయిత వి.ఎస్‌. ప్రిట్‌ ఛెట్‌ కూడా నవల కంటే కథ తక్కువరకం సాహిత్య ప్రక్రియ అన్న అర్థం వచ్చే మాటలన్నాడు. మరి కొంతమంది కథారచయితలు కొన్ని కథలు రాయటం నవల రాయటానికి ''తయారీ'' గా భావించారు. ఆర్నాల్డ్‌ బెనెట్‌ కూడా ''నవల రాయటం కంటే కథ రాయటమే సులభమైన పని'' అన్నాడు. అందుకు అతడు మూడుకారణాలు కూడా చెప్పాడు.
1. రచనలో పొరపాట్లు వస్తే కథలోనైతే వెనక్కి తిరిగి చూసుకోవటం సులభం. నవలలో కష్టం మాత్రమే కాక, ఎక్కువ కాలం పడుతుంది.
2. మనకు తెలియని విషయాల్నీ, చెప్పటానికి కష్టమైన విషయాల్నీ కథా రచనలోనైతే వదిలిపెట్టవచ్చు.
3. రచనకు సంబంధించిన భావోద్వేగాన్ని కథలోనైతే తక్కువకాలం భరిస్తే చాలు. నవలలో చాలా ఎక్కువ కాలం భరించాలి.
నవల రాయటం కంటే కథ రాయటమే కష్టమని భావించే రచయితలు కూడా లేకపోలేదు. కథా ప్రక్రియలోని క్లుప్తత, తీవ్రత దాన్ని చాలా కష్టమైన ప్రక్రియగా తయారు చేశాయని వీరు నమ్ముతారు.
నవల చదివి పూర్తి చేసిన తరువాత - అది ఎంత గొప్ప నవలైనా సరే - దానికి సంబంధించిన అనుభూతి మాత్రమే పాఠకుని మనసులో నిలుస్తుంది. కొన్ని సందర్భాల్లో కొన్ని పాత్రలు కూడా మనసులో నిల్వవచ్చు. కానీ మంచి కథను చదివినప్పుడు అలా జరగదు. మంచి కథ మొత్తంగా పాఠకుని మనసులో నిలుస్తుంది. అంతరాంతర జ్యోతిస్సీమల్ని ఒక్కసారిగా వెలిగిస్తుంది.
అలాంటి కథా ప్రక్రియ ఏ సామాజిక, బౌద్ధిక, సాహిత్య నేపథ్యంలో ఉదయించిందో చూద్దాం.
(వల్లంపాటి వెంకటసుబ్బయ్య 'కథా శిల్పం' పుస్తకం నుండి)