విశ్లేషణ
- డా|| లిఖిత్‌ - 9441139652
లక్షమంది సైన్యానికి భయపడను గాని ఒక్క వార్తకు కంపించి పోతానని వెనకటికి జగజ్జేత అలెగ్జాండర్‌ అన్నాడట. ప్రచురించిన వార్త బయటికెళ్ళి పోయిందంటేచాలు పలువిధాలయిన ప్రకంపనలు అది సృష్టిస్తుంది. 
రిజాయిండర్‌ (సవరణ వార్త) వచ్చినా ప్రజలు నమ్మరు. వచ్చిన రిజాయిండర్‌పై కూడా పలువిధాలైన పరస్పర వ్యతిరేకమైన చర్చలు కొనసాగుతాయి. అంటే వార్తకు సమాజంలో వుండిన ప్రాధాన్యత విశేషమైనది, విశిష్టమైనది కూడా.
రాజకీయ నాయకులకు, వారి అనుయాయులకు
డా|| శాంతినారాయణ గారి నాగలకట్ట సుద్దులు కింగ్‌ కోబ్రా లాగా కాటేయాలి కాని వారివి మొద్దుబారిన మనసులు, కర్కశ హృదయులు. వారికీ మాటలు మహాబదిర శంఖారావమే. ఆలోచించే వారికి మాత్రం విలువలు బతికి బట్టకడతాయని భరోసానిచ్చే రచనలు ఇవి. పత్రికా రంగానికి రాజ్యాంగమిచ్చిన గౌరవాన్ని నిలబెట్టే యాజమాన్యం, సంపాదక వర్గం వుందని నాగలకట్ట సుద్దుల వల్ల తెలుస్తుంది.
నాగలకట్ట సుద్దులు వ్యాసాల్ని సాంఘిక విమర్శపరంగాను, సాహిత్య విలువల పరంగాను పరిశీలించాలి. ఈ వ్యాసాలు 2003 నుంచి 2016 వరకు వార్తా దినపత్రికలో వారానికొకసారి, తరువాత రెండు వారాలకొకసారి ప్రచురితమయినాయి. ఈ కాలంలో అసెంబ్లీ ఎన్నికలు జరిగి ఒక పార్టీ ఓడిపోయి మరోపార్టీ గెలిచినా ప్రభుత్వ విధానాలు రైతులకు, శ్రామిక ప్రజలకు అనుకూలంగా లేవని సంపుటాలలోని 282 వ్యాసాలు చదివితే అర్థమవుతుంది. ప్రభుత్వాల అప్రజాస్వామిక విధానాలు గ్రామీణ ప్రజలకు కూడా సులభంగా అర్థమయ్యే రీతిలో ఈ వ్యాసాలున్నాయని ఈ రెండు సంపుటాలకు రాసిన ముందుమాటల్లో ఎ.బి.కె. ప్రసాద్‌, కేతు విశ్వనాథరెడ్డి,
ఎ.కె. ప్రభాకర్‌, కత్తి పద్మారావు వంటి పెద్దలు లోతుగానూ, స్పష్టంగానూ విశ్లేషించారు. ఈ వ్యాసాల విశిష్టతనూ ఆ వ్యాసాలు వివరిస్తాయి.
సాహిత్యకారుడు రాజకీయ, సాంఘిక విమర్శకు పూనుకుంటే ఆ ప్రక్రియలోని చురుకుదనం పాఠకున్ని గొప్పగా ప్రభావితం చేస్తుంది. నాగులకట్ట సుద్దులు వంటి వ్యాసాలు గతంలో పానుగంటివారు 'సాక్షి' వ్యాసాల పేరిట రాశారు. అప్పటికి అక్షరాస్యతా శాతం తక్కువగా వున్నా చదువుకున్న వారు ఆ వ్యాసాల ప్రభావం వల్ల నిలకడగా ఆలోచించే స్వభావాన్ని అలవరచుకున్నారు. సాక్షి వ్యాసాలలో పాశ్చాత్య ప్రభావం వల్ల మన సంస్కృతి ఎలా పాడవుతుందో హెచ్చరించారు. నాగులకట్ట సుద్దుల వ్యాసాలు గ్రామీణ సమాజం ఆయా ప్రభుత్వ విధానాలను గురించి ఏమనుకుంటుందో వివరిస్తాయి.
అనంతపురం జిల్లా ఆర్ట్స్‌ కళాశాల నుంచి వెలువడిన 'వదరుబోతు' వ్యాసాలు రాజకీయ, సాంఘిక విమర్శ చేశాయి. ఆడిసన్‌ అనే ఇంగ్లీషు రచయిత 'టాట్లర్‌' పేరిట ఒక దినపత్రికలో వ్యాసాలు రాశారు. ఆ సాంప్రదాయాన్ని కొనసాగించారు శాంతినారాయణ.
సాక్షి వ్యాసాలలోని కల్పిత సంఘం సభ్యులు ఇంచుమించు అందరూ చదువుకున్న వారే. అందుకని వారి భాష కూడా గ్రాంధికమే. ఇంచుమించు వదరుబోతు వ్యాసాలు అటువంటివే. నాగులకట్ట సుద్దులులోని కల్పిత సంఘం సభ్యులు గంపన్న, ఓబిలేసు, కొమ్మోడు, మల్లయ్యలు నిరక్షరాస్యులే. వీరి సభాస్థలం గ్రామంలోని నాగులకట్టలే. సాక్షి సంఘంలో ప్రతిరోజూ ఒకరు ప్రసంగిస్తూ వుంటారు. నాగులకట్ట సుద్దులులో వక్త వుండడు. అవి అట్లని కథలూకాదు, నాటికలు కావు, ఎంతటి తీవ్రవాదోపవాదాలు వీరి మధ్య జరిగినా ఎవ్వరికీ కోపం రాదు. ఓబులేసుకూ, కొమ్మోనికి జరిగే చర్చంతా 'రాస్సేకర్రెడ్డి' గొప్పవాడంటే కాదుకాదు 'సెంద్రబాబు నాయుడే' గొప్ప అని ఇద్దరి మధ్య సంవాదం జరుగుతుంది.
ఈ సంవాదాన్ని చల్లబరచడానికి గంపన్న అనే పెద్ద మనిషి వున్నాడు. తరచూ మల్లయ్య నాటికలోకి / కథనాల్లోకి వస్తూ వుంటాడు. కేవలం ఆ యిద్దరు నాయకుల రాజకీయ విధానాలే కాదు, నక్సలైట్లతో చర్చలు, పరగోడు ఆనకట్ట, రాజోళి బండమళింపు కాలువ సమస్య, కర్నూలు జిల్లాలో పెండేకల్లు దగ్గరి రైలు ప్రమాదము, బాబ్రీ మసీదు సమస్య, జ్యోతిష్యము వంటి అశాస్త్రీయ విషయాలపై వ్యంగ్యంగా దెప్పిపొడవడాలు, కంచి స్వామిని మహబూబ్‌ నగరంలో నిర్బంధించడం వంటి అనేక సమస్యలపై వ్యంగ్యబాణాలు, ప్రజాస్వామిక చర్చతో ముగింపులూ వున్నాయి.
ఈ వ్యాసాలు చదువుతూ వుంటే గ్రామాల్లో ప్రజల మధ్య వుండే రాజకీయ వైరుధ్యాలు మండలస్థాయి, జిల్లా స్థాయి నాయకుల నుంచి దిగుమతి అయినవే ననిపిస్తుంది. రాజకీయాలు వ్యాపారమైన తరువాత, వ్యవసాయం జూదమై సామాన్య ప్రజలు ఈ వ్యాపారం వైపు మొగ్గుచూపుతున్నట్లు అర్థమవుతుంది. నిజానికి రాజకీయాలు ప్రజలకు ఉదాత్తమైన విలువల్ని నేర్పాలి. ప్రజాస్వామిక ఆలోచనా విధానాల్నందించాలి. ఏ రాజకీయ పార్టీ ప్రభుత్వాన్ని ఏర్పాటు చేసిందనేవి కాదు ముఖ్యం. ఏ ప్రభుత్వం ప్రజలకు గౌరవప్రదమైన జీవన వనరుల్ని సమకూర్చిందనేది ముఖ్యం. స్థిర జీవితం లేక గొప్ప అలజడికి గురయిన అనంత గ్రామీణ సమాజం ఈ కథనాల్లో / నాటికల్లో కనిపిస్తుంది.
అత్యంత తీవ్రమయిన సమస్యల్ని అత్యంత తీవ్రంగా చురుకైన భాషలో ప్రజాస్వామికంగా చెప్పడానికి శాంతినారాయణ ఎన్నుకున్న మార్గం అత్యంత సరళమైంది. జానపదులు చదువుకుంటే వారి భాషలోనే అందుబాటులో వుండే భావనల్లోనే ప్రజాస్వామిక భావాల్నందిస్తారు. చదువుకున్న వాళ్ళకు, వ్యంగ్య హాస్య ధోరణిలో మాండలికంలో సమస్యను చర్చకు మన ముందుంచడం వల్ల ప్రభుత్వ అప్రజాస్వామిక విధానాల్ని కాదనలేని స్థితికొస్తారు. సమాజంలోని అన్ని వర్గాలవారు నాగులకట్ట సుద్దులకు పాఠకులే / ప్రేక్షకులే!
ఏ రాజకీయ పార్టీ పట్ల రచయితకు అభిమానమున్నట్లు లేదు. అట్లని శాంతినారాయణ తటస్థుడా? కాదు. ప్రజాస్వామిక విలువల్నే ప్రతిపాదిస్తాడు. ఆ విలవలు లేకపోవడమే నేటి రాజకీయ పార్టీల దౌర్భాగ్యం. వాటిపట్ల ధర్మాగ్రహ సాహిత్యరూపమే ఈ నాగులకట్ట సుద్దులు. మాటల ద్వారానే / పాత్రల రూపుకట్టిస్తాడు - వారి స్వభావాన్ని చెబుతాడు. వయో బేధాలరీత్యా ఎవరికి చెందవలసిన గౌరవ మర్యాదలు వారికి చెందేట్లుగా చూస్తాడు. రచయిత తగు నిర్మాణ జాగ్రతలు తీసుకున్నారు.
ఇవీ ఇందులో మనకు కనిపించే విశిష్ట లక్షణాలు. ఈ భావాన్నే సాహిత్యంలో బ్యాంటర్‌ అని వ్యవహరిస్తారు. స్నేహపూర్వకంగా గేలిచేయడమన్నమాట. ఎదుటి వ్యక్తికి ఎటువంటి మనోగాయాన్ని కలిగించకుండా దెప్పిపొడవడం. ఇటువంటి సఖ్యత వ్యక్తీకరణ శ్రామిక వర్గంలోనే చూడగలం. ఈ వ్యక్తీకరణలో ఆకర్షణీత వుంటుంది. గ్రామీణ సమాజంతో శాంతినారాయణకు సజీవ సంబంధమే కాదు, వారితో తాదాత్మ్యం చెందకపోతే ఇటువంటి వ్యక్తీకరణ సాధ్యం కాదు. కన్యాశుల్కంలోని హాస్యాన్ని గురించి సర్దేశారు తిరుమలరావుగారు కన్యాశుల్కం నాటకకళ అనే గ్రంథంలో విట్‌ను గురించి వివరించారు. ఎదుటి వ్యక్తి హృదయాన్ని గాయపరచకుండా గేలిచేస్తూ గొప్ప నీతిబోధ చేయాన్ని విట్‌ అంటారని అందులో ఆయనంటారు. నీతిబోధ చేసే పెద్దమనిషి నాగులకట్ట సుద్దులులో గంపన్న, మల్లయ్యలుండారు.
నాగులకట్ట సుద్దుల్లోని పాత్రల మనోభావాల్ని పిండితే జీవిత రిరంస కనిపిస్తుంది. గౌరవంగా జీవించాలనే తపన కనిపిస్తుంది. గౌరవంగా బ్రతకడానికి అడ్డొచ్చే శక్తులపై ధర్మాగ్రహం కనిపిస్తుంది. ఇది శాంతినారాయణ రాసిన సాహిత్యమంతా ఒక ఎత్తైతే నాగులకట్ట సుద్దులు ఒక ఎత్తు. శఫ్త భూమి నవలలోని రాజ్యకాంక్ష ప్రక్కన బెడితే మిగిలేవి నాగులకట్ట సుద్దులే. అనంత గ్రామీణ సజీవ ముఖచిత్రం నాగులకట్ట సుద్దులు.
తనకు తెలిసిన జీవితాల్నే రాస్తానుగాని తెలియని జీవితాల్ని గురించి రాయలేనని వెనుకటికి కొడవటిగంటి కుటుంబరావు అననే అన్నాడు. రచయితకు తెలిసిన జీవితం సమకాలికమే అయివుంటుంది. ఆ సమకాలిక జీవితాలే ఆయా ప్రక్రియల్లో చిత్రితమై వుంటాయి.
అదీగాక అక్టోబరు విప్లవం తరువాత సాహితీవేత్తల సాహిత్య దృక్పథాలు మారిపోయాయి. కళ కళకోసం కాదన్న అభిప్రాయాలు క్రమంగా బలపడుతూ వచ్చినాయి. తెలుగు సాహిత్యంలో స్వాతంత్య్రోద్యమకాలం నుంచి ఆలంకారికత నుంచి సామాజికత వైపు రచయితల దృష్టి మళ్ళింది. కథ, నవల, వ్యాసం, వచన కవితా రూపాలు ముందుకొచ్చాయి. రచయితలు సాహిత్య ప్రయోజనాన్ని కాంక్షించారు. పాఠకులకు కొత్త దృష్టిని అందించాలనే ప్రయత్నాలు జరిగాయి. ఈ క్రమంలో పై ప్రక్రియలకు అనువైన వస్తువు సమాజ జీవితమే. వీరేశలింగం పంతులు గారి నుంచి నేటి వరకు రచయితల దృష్టి ఏదైనా సమకాలీన జీవితమే ఆయా ప్రక్రియల్లో ప్రతిఫలిస్తూ వుంది.
రామాయణంలో దశరథుని పుత్రవాత్సల్యం స్వభావవర్ణన, కైకేయి ఈర్షా స్వభావం, భారతంలోని వినత కద్రువల పందేల వర్ణన, పింగళి సూరన ప్రభావతీ ప్రద్యుమ్నంలోని సుగాత్రీశాలీనుల తోట పనుల వర్ణనలు సమకాలీన జీవిత ప్రతిఫలనాలే. రచయిత సమకాలీన జీవితాన్నే తన దృష్టితో వివరించినపుడు మనకు వైవిధ్యాలు గోచరిస్తాయి.
కాలానుగుణంగా సాహితీ ప్రక్రియలు మారుతూవస్తాయి. వార్తాపత్రికలు రావడం ప్రారంభమయిందంటే సమాజంలో పాఠకులు, విద్యావంతులు పెరిగినారని అర్థం. వీరి అవసరార్థం పత్రికల్లో కొత్త శీర్షికలు అవసరమైనాయి. విద్వాన్‌ విశ్వం మాణిక్యవీణ, తిరుమల రామచంద్ర సాహితీ సుగతుని స్వగతం వంటి శీర్షికలు పాఠకులను గొప్పగా ఆకట్టుకున్నాయి. ఇటీవల తెలుగు పత్రికల సంఖ్య పెరిగి పోవడంతో, పాఠకుల్ని ఆకట్టుకుని గ్రామస్థాయి పాఠకుల వరకు తమ పత్రికలు చేరాలంటే వారి భాషలోనే వారి వ్యక్తీకరణ రూపంలోనే కథలో, కథనాలో వుండాల్సిన అవసరం ఏర్పడింది. ఈ అవసరాన్ని గుర్తించిన విప్లవ రచయితల సంఘం మాండలిక రచనల్ని బాగా ప్రోత్సహించింది. సృజన ఆధునిక సాహిత్య వేదిక ఎంతోమంది మాండలిక రచయితల్ని ప్రోత్సహించింది. మాండలికంలో రాస్తే తప్ప ఆధునిక రచయిత కాడన్నంత వరకు మాండలిక రచనా వ్యామోహం పెరిగింది. ఈ వెల్లువలో కొంత సారం కూడా లేకపోలేదు. ఇటీవల 'కొత్తపలుకు' శీర్షిక తెలంగాణా మాండలికంలో తెలిదేవర భానుమూర్తి రాసింది పాఠకుల్ని బాగా ఆకట్టుకుంది. శాంతినారాయణ అనంతపురం జిల్లా మాండలికంలో 2003-2006 సంవత్సరం వార్త దినపత్రికలో ''నాగులకట్ట సుద్దులు'' శీర్షికన దాదాపు రెండు వందలకుపైగా సమకాలీన సామాజిక సమస్యలపై వ్యంగ్య కథనాలు రాశారు.
ఈ వ్యాసాలు కథనాలు, కథలు కావు. వీటిలో సమకాలీన రాజకీయ సమస్యలపై రచయిత ప్రజాస్వామిక భావాల్ని పాత్రల ద్వారా పలికిస్తారు. వివిధ ప్రభుత్వ పథకాలలోని డొల్లతనాన్ని, రాష్ట్రంలోనూ దేశంలోనూ జరిగిన సంఘటనలపై ప్రజాస్వామికంగా ఆయా పాత్రల ద్వారా రచయిత తన అభిప్రాయాల్ని వెల్లడిస్తాడు.
అభిప్రాయాలు వెలువరించే సమయంలో జనజీవిత చిత్రణకు ఎక్కడ అవకాశముంటుందనే ప్రశ్నించడానికి అవకాశముంది. ఇక్కడే శాంతినారాయణ ప్రతిభను చూడాలి.
భాషలో మౌఖిక రాత సంప్రదాయాలున్నాయి. రాత సంప్రదాయంలో శాంతినారాయణ మౌఖిక సాంప్రదాయాన్ని అనుసరించారు. మౌఖిక సంప్రదాయంలో వక్త శ్రోత మధ్య ప్రత్యక్ష సంబంధం వుంటుంది. శాంతినారాయణొకటి రెండు మాటల్లోనే పాత్రల రూపుకట్టిస్తాడు. అదీ ఆయన ప్రతిభ. సాక్షి వ్యాసాల్లో లాగా నాగులకట్ట సుద్దులు ఒక కల్పిత సంఘం. ఇందులో ఓబిలేసు తెలుగుదేశం పార్టీ అభిమాని, కొమ్మోడు కాంగ్రెసు అభిమాని. వీరిద్దరికి వచ్చే తగువులకు గంపన్న తరచుగా మల్లన్న తీర్పులు చెబుతూ వుంటారు. ఈ తగవులు ఏనాడూ ఘర్షణ రూపాన్ని తీసుకోవు. తమాషాగా 'కుశాలిగా'నే ఈ తగవులుంటాయి.
నాగులకట్ట మీద కూర్చొని మాట్లాడే సందర్భంలో వారివారి రూప విశేషాలు, వయో వృత్తి విశేషాలు, స్వభావాల్ని వ్యక్తీకరించడంలో శాంతినారాయణ ప్రతిభ దాగుంది. జీవిత వాస్తవికతను మాండలిక భాషలో కళాత్మకంగా వ్యక్తీకరిస్తారు.
నాగులకట్టను వేదికగా ఎంచుకోవడమే అనంతపురం జిల్లా జనజీవన చిత్రణలోని ప్రత్యేకత కనిపిస్తుంది. శాంతినారాయణ స్వగ్రామ ప్రాంతంలోని ఓ గ్రామంలో దళితుల ఆలయప్రవేశ సమస్యపై పెద్ద ఘర్షణ జరిగింది. జిల్లాస్థాయి పాలనా యంత్రాంగం జోక్యంతో సద్దుమణిగింది. కులవివక్ష సమస్య పెద్దఎత్తున కొనసాగుతూ వుంది. కాబట్టి దళిత బహుజనులైన నాగులకట్ట 'న్యాత్తులు' ఆలయ ప్రాంతంలోని చెట్టుకింద కాకుండా నాగులకట్టను తమ సంభాషణా వేదికగా ఎంచుకున్నారు. నాగులకట్ట దగ్గరున్న 'నాగప్పల్ని' పూజించడానికి ప్రత్యేకంగా పూజారులుండరు. అన్ని కులాల స్త్రీలు తామే 'నాగప్పల్ని' స్వయంగా అభిషేకించి పూజించుకోవచ్చును. ఈ అనుకూల విధానాలే నాగులకట్ట సుద్దులకు ఆ వేదికగా ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. ఇది రాయలసీమ ప్రత్యేకత.
రాయలసీమలో అనంతపురం జిల్లా తక్కువ వర్షపాతంతోనూ, సేద్యపు నీటి వనరులు లేని ప్రాంతంగా ప్రసిద్ధి చెందింది. కేవలం వ్యవసాయ కార్మికులకు సంవత్సరంలో మూడు నాలుగు నెలల కాలమే పనులుంటాయి. మిగతా సమయంలో బెంగళూరు, బళ్ళారి ప్రాంతాలకు వలసపోతుంటారు. వలస పోలేనివారు, కొంత వెసులుబాటు వున్నవారు గ్రామాల్లోనే నిలిచిపోతారు. ఇటువంటి వారిని రాజకీయ కూలీలుగా వాడుకునే రాజకీయవర్గాలు బయలుదేరాయి. ఇటువంటివారు మండల స్థాయిలో పైరవీలు చేస్తూ బ్రతుకీడుస్తుంటారు. మిగతా జనం నాగులకట్ట దగ్గర కూడుకొని కాలక్షేపానికి కబుర్లు చెప్పుకుంటారు. ఇది అనంతపురం జిల్లా గ్రామీణ దృశ్యం. ఈ తీరిక వర్గాన్ని శాంతినారాయణ సామాజిక విమర్శకు సాధనంగా వాడుకున్నారు.
ఇదే జిల్లా నుంచి గతంలో వెలుడిన 'వదరుబోతు' వ్యాసాలుగాని, రాజమండ్రి ప్రాంతం నుంచి వెలువడిన సాక్షి వ్యాసాలుగాని ఇందుకు భిన్నమైనవి. అవి గ్రాంధిక భాషలో వున్న కారణంగానూ ఇతర కారణాల వల్లనూ వాటికి కొన్ని పరిమితులేర్పడినాయి.
'నాగులకట్ట సుద్దులు' మాండలిక వ్యక్తీకరణే ప్రాంతీయత. మాటల వ్యక్తీకరణే జన జీవితం. అటువంటి వ్యక్తీకరణ మరో ప్రాంతంలో లేదు. నాగులకట్ట మొదటి సంపుటంలోని పద్నాల్గవ కథనంలో కథకుడు, గంపన్న ఉగాది నాటి ఒకనాటి సంబరాలు లేవని బాధపడే సందర్భంలో గంపన్న ఓబిలేసుతో గారమిద్దెలకంతా సున్నంగొట్టాల్సిందే! మట్టి మిద్దెలకూ కొట్టాలకు కొత్త అసులు మెత్తి, యెరమన్నూ పేడా కలిపిన కలక పూయాల్సిందే..... ఉగాదొచ్చిందంటే అనంతపురంలో వారం దినాలు సంత జరిగేదప్పా.... వొగగరు పదీ పదైదు టెంకాయలు పురికోసకు కట్టుకొని బరువుగా జెనం వూర్లేకి వొత్తావుండే బాలె సంబురంగవుండేది. ఆడోల్లు గుండ్లకింద పూర్నం రుబ్బి ..... మొగొల్లు తానాలు జేసి మొదట గాడిపాడు దగ్గెర టెంకాయలు గొట్టేవారు అని కుటుంబం అంతా కలసి సంబరం ఎలా జరుపుకునేవారో వివరిస్తారు. భూస్వామ్య సాంస్కృతిక అవశేషాలు ఇందులో కనిపిస్తాయి. ఇంకా పదిహేడవ కథనంలో దళితులకు సామూహిక భోజనాలు మొలకల పున్నమినాడు పెట్టి ఆ పంక్తిలోని దళితుల్ని
''వాళ్ళు బంతిలో కూచ్చోని బోంచేత్తావుంటే ఆసాములోచ్చి, ఇదిగో తిప్పారెడ్డి, ఈ తిమ్ముగాని దెగ్గెర నుంచి ఆ మల్లుగాని దెగ్గెరి వరకు నీకూ, అగో, రామిరెడ్డీ, ఈ కుల్లాయి గాని దెగ్గెర్నుంచి ఆమల్లుగాని దెగ్గెరి వరకు నీకూ'' అని దళితుల్ని పనులకు పంచుకుంటారట. ఇదీ అనంత గ్రామీణ భూస్వామ్య సంప్రదాయం.
ఇక్కడి గ్రామాలు ఈ సంబంధాలను దాటి ముందుకు ఇంకా అడుగు పెట్టలేదు. గ్రామీణ ప్రాంతంలో దళిత బహుజనులు ఈనాటికీ పొట్టగడిస్తే చాలనుకునే వారున్నారు. పాఠశాలల్లో మధ్యాహ్నం భోజన సమయంలో గంట మ్రోగగానే విద్యార్థులు ప్లేట్లు పటుకుని అన్నం వడ్డించే క్యూలోకి ఎంత ఆతురతగా పరిగెడుతారో! తిండికి మొహం వాచిన బ్రతుకులు వారివి. ఇదే మొదటి సంపుటంలోని ఇరవై ఆరవ కథనంలో కరవు కాలంలో గంజి కేంద్రాలు ఎలా నడుస్తాయో శాంతినారాయణ వివరిస్తాడు. ధాత కరవులోని అగచాట్లను గుత్తి రామకృష్ణ అనే పాత్రికేయుడు 'గంజినీళ్ళు' అనే కథ రాశాడు. శాంతినారాయణ 'గంజికిల్యా, యిత్తనాలు కొనల్లంట! అనే కథనంలో కొమ్మోడు'' అయ్యో గంజి కేంద్రాలు పెట్టేకి, గవుర్మెంటు దెగ్గిర గంజి వుంటేగదా మామా? వుంటే గంజంతా రాజకీయ నాయకుల బట్టలకు గంజి పెట్టేకే సరిపోతావుంది. యింగ పసలకు గెడ్డయినా యిత్తారనుకుంటే ..... నాయకుల బొమ్మల్ని చేసి కాల్చేకే సరిపోతాంది. యింగ గవుర్మెంటు యాగంజిపోత్తాది యాగెడ్డి యిత్తాది! అని యెత్తగొట్టె కొమ్మోడు! అందరం పగలబడి నవ్వుకుంటిమి! అని గ్రామీణ దయనీయ స్థితిని వివరిస్తారు. మనుషులకు గంజి కేంద్రాలు, పశువులకు గడ్డి కేంద్రాలు ఏర్పాటవుతున్నాయంటే గ్రామాల్లో జనజీవితం ఎంతగా కునారిల్లి పోతోందో ఊహించుకోవాలి.
అనంతపురం జిల్లా జనజీవితం నిత్యం కరవులు, వర్షాభావం, కక్ష్యలతో కుతకుతలాడుతూ వుంటుంది. వీటి రూపాలు మార్చుకొని కొనసాగుతూనే వున్నాయి. శాంతినారాయణగారు అట్టుడుకుతున్న గ్రామీణ సమాజంలో వ్యక్తుల మధ్య, రైతు కూలీల మధ్య వుండిన రాజకీయ పార్టీల పట్లవున్న ప్రేమంతా వాళ్ళు జీవనమనుగడ కోసమేనంటారు. గ్రామంలోని భూమిలేని రైతాంగానికి రాజకీయ పార్టీలపై వున్న మమకారమంతా కులాల ఆధారంగా ఆర్థిక వనరులు సమకూర్చు కోవడానికేనంటారు. ఎక్కడా ద్రోహచింతన కన్పించదు. అది ఎక్కడైనా కనిపిస్తే పైనుండి దిగుమతైందే తప్ప గ్రామాల్లో పుట్టి పెరిగింది కాదని పాఠకునితో అనిపిస్తాడు.
ఈ వ్యాస కథనాలు మౌనంగా చదువుకుంటే వ్యక్తీకరణలోని సౌందర్యం కనుపించదు. ఒక నాటకీయ శైలిలో చదువుకుంటే పాత్రలు రూపుకడతాయి, స్వభావం అర్థమవుతుంది. భాషా మార్ధవం తెలుస్తుంది.
కాలం గడిచేకొద్ది ''నాగులకట్ట సుద్దులు'' ప్రాధాన్యం పెరుగుతుంది. డా|| తిరుమల రామచంద్ర నుడి - నామడి అన్న రెండు చిన్న గ్రంధాల్లో తెలుగుపదాలు ఏర్పడేవిధానం, అవి ఉచ్చారణలో మారుతున్న తీరును, కొత్త అర్థాల్ని సంతరించుకున్న విధానాన్ని వివరించారు. ఆ పదాలు చాలా వరకు రచనాశైలికి సంబంధించినవి. శాంతినారాయణ రాసిన ఈ కథనాల్లోని మాండలిక పదాలు విలక్షణమైన వ్యక్తీకరణ కలిగినవి. ఈ వ్యాసాల్ని కత్తి పద్మారావుగారు మాండలిక భాషా నిఘంటువన్నారు. ప్రయోగంతోడి మాండలిక భాషా నిఘంటువు. ఒకనాటి అనంతపురం జిల్లా మాండలిక గ్రామీణ భాషారూపం తెలుసుకోవడానికి చారిత్రక ప్రాధాన్యతను ఈ కథనాలు సంతరించుకున్నాయి. అయితే మాండలికయాసకు అక్షర రూపమివ్వడం కష్టం.