కవితలు
వీధి సర్కస్- కె. ద్వారకానాథ్
కథ
పగిలిన కల - వనజ తాతినేని
వ్యాసం
మాటకు మనసును ముడివేసిన కవిత్వం - డాక్టర్ పెళ్లూరు సునీల్
సాంఘిక దురాచార చిత్రణ 'ముద్ర' - పొదిలి నాగరాజు
రచయిత్రి జగద్దాత్రి ఆత్మహత్య
కవిత
వీధి సర్కస్
- కె. ద్వారకనాథ్‌ - 9985295605
తరతరాలుగా ఆకలి నేర్పిన పాఠాలవి
బతకటానికి నేర్చిన విన్యాసాలవి
పర్వతారోహకులో, వ్యోమగాములో
పొందే శిక్షణా కేంద్రాలు లేవు వాళ్ళకి
ఢమరుకం డప్పో, డోలక్‌ మెడకు వేసుకునే
ట్రంకు పెట్టె, కర్రలు, గడలు, తాళ్ళు
పాత గుడ్డల మూటలు, మాటలు రాకున్నా...
మాటను వినే వానరం ఇవే వాళ్ళ ఆస్తి
కరెంటు తీగపై వాలిన భయం లేని పక్షిలా
ఒకవైపు ఆకలి మరోవైపు బతకాలనే ఆశను
రెండు వైపులా చేర్చి ఊతకర్రగా పట్టుకుని
పట్టుతప్పక తీగపై బాలెన్స్‌ చేస్తూ నడుస్తుంది
నాన్న చేయి పట్టుకుని బడి కెళ్ళాల్సిన వయసులో
పట్టెడు మెతుకుల కోసం
నాన్నవద్ద శిక్షణలో విన్యాసాలెన్నో నేరుస్తుంది
కష్టానికి తగిన అన్నం తినాలన్నా
సగం కడుపుకి తినాలి
రేపటి ఆటకోసం శరీరాన్ని అదుపులో వుంచుకోవాలి
హైడ్రా జీవిలా మొగ్గలు వేస్తున్న
పసి మొగ్గ చిన్నారి ఒకవైపు
ఒకే రింగులో ముగ్గురు పిల్లలు దూరి
బయటకు సునాయాసంగా వస్తున్నప్పుడు..
ఇరుకు బతుకులయినా బతికే ధైర్యం వాళ్లల్లో వుందనిపిస్తుంది
ఢమరుకం మోత సైగలతో నోటమాటరాని వానరం
నాట్య మయూరి అయిపోతుంది
పల్టీలు, పొర్లు దండాలు పెట్టి నవ్విస్తుంది
గిన్నె పట్టుకుని జనం వద్దకు వచ్చి చెయ్యి చాస్తుంది
టిక్కెట్‌ లేని వీధి సర్కస్‌కి
వీధి జనం తృణమో, పణమో ఇస్తుంటారు
ఎన్ని విన్యాసాలు, మాయలు, గారడీలు చేసినా
కోటివిద్యలు కూటి కొరకే..అంటారు
వీరి తలరాతలను ఎవరు మారుస్తారు..?
వీరి ఆకలి బతుకులు ఎవరు తీర్చిదిద్దుతారు?!
కథ
పగిలిన కల
- వనజ తాతినేని - 9985981666
యుద్ధం తర్వాత మిగిలిన మిగిలిన భూమిలా వుంది ఆ యిల్లు. తెల్లని గోడలన్నీ మసి పట్టినట్లు నల్లగా .. అక్కడక్కడా పిచ్చి పిచ్చిగా వొంకర టింకరగా చావు సంతకం. గది మధ్యలో పైన వ్రేలాడుతున్న నాలుగు రెక్కల ప్యాన్‌ శాసించినట్లు నలుదిక్కులకు గాలిని సమానంగా పంచుతున్నా స్విచ్‌ తీసేయగానే ఆగిపోయినట్లుంది. అస్తవ్యస్తంగా వున్న సామానులన్నింటిని సర్దుకోవాలని వున్నా అరంగుళం కూడా ముందుకు కదలలేక నేలమీద కూలబడిపోయింది ఆమె.
నలుగురు చూస్తుండగా చేయలేని పనిని అతను గది తలుపులు బిగించుకుని స్వేచ్ఛగా యథేచ్ఛగా చేసుకుంటున్నట్లు.. గంటలు గడిచాక యెవరో వచ్చి కిటికీ రెక్క నెమ్మదిగా తట్టినట్లు మరి కాసేపటికి మరింత గట్టిగా బాదినట్లు సమాధానం రాకపోయేసరికి సుత్తితో అద్దం పగలగొట్టి కళ్ళు చికిలించుకుని చూసి గది మధ్యలో వ్రేలాడున్న శవాన్ని చూసి వెర్రిగా కేక పెట్టినట్లు ఆమె కళ్ళముందు కలలా కదులుతూ వుంది.
ఖాళీ అయిన నెర్రెలిచ్చిన మాగాణి భూముల మధ్యనుండి వెర్రిగా యేడుస్తూ అడ్డదిడ్డంగా పరిగెడుతుంది. పెట్టెని మోస్తున్న మనుషుల వెనుక మనుషులు కొందఱు ఆమెను చూసి ఆవేశంగా కసిగా ఆమె వైపు పరిగెత్తివచ్చారు. ఒక ఆడది ఆమెని యెలా ఆపవచ్చో తెలుసుకున్న వుత్సాహంతో సులువుగా ఆమె చీరని లాగిపడేసింది. ఒక మగవాడు యుగయుగాల అహంకారాన్ని అతి తేలికగా ప్రదర్శిస్తూ జుట్టుపట్టుకుని క్రిందకి లాగి పడేసాడు. ఇంకొకడు కాళ్ళతో ఆమెని మట్టగించసాగాడు. ఇంకొకడు యెదకు అడ్డం పెట్టుకున్న రెండు చేతులను లాగేసి పిడిగ్రుద్దులు గుద్దాడు. అమ్మా అని ఆక్రోశంగా అరిచింది. కొద్ది దూరంలో ఇంకొందరు ఆమెను లాగి పడేస్తుండగా ఆ పిలుపు వినబడి రాక్షసిలా తిరగబడి వాళ్ళని కొట్టి తప్పించుకుని పిల్ల దగ్గరికి పరుగునవచ్చి బిడ్డ వొంటిపై దెబ్బలు పడకుండా కాపుకాసింది. వాళ్ళ ఆవేశం అణిగేదాకా తల్లి వొంటిపై దెబ్బల వర్షం కురుస్తూనే వుంది. పెట్టె దూరమైందో లేదో చూసి అలుపు తీర్చుకుంటూ దూరం జరిగారు. తల్లి లేచి దూరంగా పడి వున్న చీరను తెచ్చి బిడ్డకి చుట్టింది. ఒకడు జుట్టుపట్టుకుని రోడ్డు మీదకు ఈడ్చుకొస్తుంటే తల్లి యేడుస్తూ వెనుక అనుసరిస్తుంది.
ఎక్కడ చూసినా దుఃఖం దుఃఖం వరదలై పారుతుంది. వాటికి ఆనకట్టలు వేస్తున్నారు. భద్రంగా నిలువజేసుకుని అహంకార పంటలు పండిస్తున్నారు. అహంకారాల మధ్య యేడుస్తూనే వుంది స్త్రీ. తాను కూడా యేడుస్తూనే వుంది. మెలుకువ, కాస్తంత మెలుకువ అందులో కూసింత వెలుగు. కలవరంగా లేచి కూర్చున్నాను. కల అని తెలిసింది. కలలో విషయాల చిరునామా యెక్కడుందో తెలుసు అందుకే మరింత కలవరం. ఎవరో చెపితేనే తనలో యింత కలవరం కల్గిస్తే అసలు మనిషి చెపితే ఆ అనుభవం యింకెంత దుఃఖంతో నిండి వుంటుందో... ఎక్కువగా ఆలస్యం చేయదల్చుకోలేదు. వీలైనంత తొందరగా రమేష్‌ భార్యను పలకరించి రావాలనిపించింది. ఆమె ఇంటి అడ్రెస్స్‌ కనుక్కుందామని దాసుకి కాల్‌ చేస్తే స్విచ్‌ ఆఫ్‌ వచ్చింది.
కూరగాయల సంచీలను డిక్కీలో నింపుకుంటూ యెదురుగా నడచివొస్తున్న ఆమెని చూసాను. నన్ను చూసి పలకరింపుగా నవ్వింది. మొహమాటంగా నేను నవ్వి కొన్ని క్షణాలు ఆలోచించాను. ఎక్కడ చూసానో జ్ఞాపకం రావడం లేదు.ఇంకొకసారి చూస్తే గుర్తుకురావచ్చు అనుకుంటూ నన్ను దాటెళ్ళిన ఆమెని వెనక్కి తిరిగి చూసాను. ఎడమచేతిని అడ్డంగా మడిచి భద్రంగా పుస్తకాలని గుండెలకి హత్తుకున్నతీరు ముఖాన్ని బట్టి వయసు అంచనా వేస్తూ స్కూల్‌ టీచర్‌ లా వుంది అని మనసులో అనుకుంటుంటే వెనక్కి తిరిగి మళ్ళీ నన్ను చూసి నవ్వి ముందుకు సాగిపోతుంది. బండి స్టార్ట్‌ చేసి యెవరైవుంటుందీమె అని ఆలోచన చేస్తూనే యింటికి వచ్చి కారు ప్రక్కనే బండి నిలిపి స్టాండ్‌ వేస్తున్నప్పుడు వెలిగింది ఆమె డ్రైవర్‌ రమేష్‌ భార్య అని.
కూరగాయల సంచులు లోపల పడేసి దాసుకి కాల్‌ చేసాను. ఈ సారి ఫోన్‌ మ్రోగింది. అడ్రెస్స్‌ చెప్పాడు. 'రమేష్‌ భార్య ఈ టైమ్‌లో అంగన్వాడీ కేంద్రంలో కూర్చుని వుంటుంది. వెళ్ళి ఆమెతో ఒకసారి మాట్లాడండి. యింకా మీకు చాలా విషయాలు తెలుస్తాయి. ఆమె నోటివెంట వింటేనే మీకు నమ్మకం కల్గుతుంది, స్థిమితపడతారు' అన్నాడతను అంతలోనే నన్ను చదివేసినట్లు. మనుషులను చదవడం కూడా ఒక కళే కదా అనుకుంటూ బయలుదేరాను.
నన్ను చూసి రండి మేడమ్‌, బాగున్నారా అని పలకరించి స్టూల్‌ చూపించింది కూర్చోమని. ఇందాక కనబడినప్పుడు వెంటనే గుర్తుకు రాలేదమ్మా రాణి అన్నాను ఆమె పేరుని జ్ఞాపకం తెచ్చుకుని. తెరిపిగా నవ్వింది. నన్ను చూసి నాలుగేళ్ళయిందిగా, మర్చిపోయినట్టున్నారని అనుకున్నాను లెండి అంది.
''ఎలా వున్నావ్‌ ? పిల్లలు నీ దగ్గరే వున్నారా'' అనడిగాను.
''నా దగ్గరే వున్నారండి. ఇంకెవరున్నారు చూడటానికి ?'' అంది.
''అంతా మీ వాళ్లేనట కదా''
''అందరూ అయినవాళ్ళే. కక్ష కట్టి నా బతుకు బుగ్గిపాలు చేసేసారు'' .
''చదువుకున్నావ్‌, గ్రామ సర్పంచ్‌ గా పోటీ కూడా చేసావ్‌ కదమ్మా. అంత మెలుకువ వున్న నువ్వు నీకు జరుగుతున్న అన్యాయాన్ని యెలా భరించావు. మీ ఆయనకు పెద్ద
పెద్దవాళ్ళు తెలుసు. ఎవరో వొకరు మధ్యవర్తిత్వం చేస్తే అర్ధం చేసుకుని సర్దుకునే వాడేమో, అన్యాయం జరిగిపోయింది''
''లేదండీ అతను చెప్పిన దానికల్లా నేను వొప్పుకోకపోవడం వలెనే యివన్నీ జరిగాయంటుంది నా బంధువర్గం. ఒరేయ్‌, అలా చేయడం తప్పురా అని యే ఒక్కరు ఖండించలేదు. ఇప్పుడు మాత్రం నన్నే బాధ్యురాలిని చేస్తున్నారు, మొగుడిని మింగింది అంటున్నారు'' అంది బాధగా.
''ఏం జరిగిందమ్మా, అభ్యంతరం లేకపోతే చెపుతావా, నీ గురించి నీ మాటల్లోనే తెలుసుకోవాలని ఉంది''.
రమేష్‌ నా మేనమామే నండీ. ముగ్గురు మామయ్యల్లో ఆఖరివాడు. అమ్మ అందరికన్నా పెద్దది. ఇంకో పిన్ని. మొత్తం అయిదుగురు సంతానం మా తాతకి. అందరూ పొలాల్లో పని చేస్తూనే పాడి పశువులను పెట్టుకునే బతికారు. మా నాన్నది మాచవరం. ఆటోనగర్‌ లో రాడ్‌ వెల్డింగ్‌ పని చేస్తాడు. మేము ముగ్గురం పిల్లలం. అందరం దగ్గరలో ఉన్న ఎస్‌ ఆర్‌ ఆర్‌ కాలేజీలో చదువుకున్న వాళ్ళమే. నాన్న సంపాదించిన డబ్బుతో రిజిస్టార్‌ ఆఫీస్‌ సందులో రెండు బిల్డింగ్‌లు కొని అద్దెకి యిచ్చాడు. కొద్దిగా పొలం కూడా కొని వ్యవసాయం చేయాలనుకుని ఈ ఊరుకి వచ్చేసారు. మా తాత దగ్గరే స్థలం కొని యిక్కడే ఇల్లు కూడా కట్టుకున్నాం. మా అన్నలిద్దరు వుద్యోగాలకు వెళ్ళకుండా రాడ్‌ వెల్డింగ్‌ పనే చేస్తూ పెళ్ళి చేసుకుని మాచవరంలో వుండిపోయారు. మా నాన్న నన్ను మంచి వుద్యోగస్తుడికి యిచ్చి చేయాలని ఆశ. నేనేమో రమేష్‌ ని ఇష్టపడి అతన్నే పెళ్ళి చేసుకుంటానని చెప్పాను. మా నాన్నకిష్టం లేదు. మనం అమ్మాయికి ఆస్థి యిస్తే వాడికి వున్నట్టే కదా, చదువబ్బలేదు కానీ రమేష్‌ మంచాడు. మన పిల్లల మధ్య పనిలో పడేస్తే వాడే దారిలోకి వస్తాడు. పిల్ల కళ్ళ ముందు వుంటుందని వొప్పించింది అమ్మ . పెళ్ళై యెనిమిదేళ్ళు ఇద్దరు పిల్లలు. కార్‌ డ్రైవర్‌గా వెళ్లి బాగానే సంపాదించేవాడు. హాయిగా గడిచిపోతుంది అనుకుని సంతోషించాను.
నాలుగేళ్లు మంత్రికి డ్రైవర్‌ గా పనిచేశాడు. గొప్ప గొప్ప వాళ్ళతో పరిచయం. రోజూ త్రాగుడు అలవాటైపోయింది. రాజకీయాలు మాట్లాడం తనని కులం పేరుతో అణిచివేస్తున్నారని గడ్డిపరక కన్నా హీనంగా చూస్తున్నారని వాపోయేవాడు. మా పక్కింటి అబ్బాయితో గొడవపడి అది మనసులో పెట్టుకుని యేడాది తర్వాత నాతో కేసు పెట్టించాడు ఈవ్‌టీజింగ్‌ చేస్తున్నాడని కులం పేరున తిడుతున్నాడని. అలా పెట్టకపోతే వురి వేసుకుని చస్తానని బెదిరించాడు నన్ను. పాపం, ఇంటిప్రక్కబ్బాయి యేనాడు నన్నేమి అనలేదు. అతనికి బెయిల్‌ కూడా రాలేదు. కోర్ట్‌లో జడ్జి గారు అడిగితే అబద్దం చెప్పలేక నిజం చెప్పేసాను. జడ్జి మందలించి కేసు కొట్టేశారు. ఆ రోజు నుండి రోజూ తాగొచ్చి నన్ను కొట్టడం పక్కింటి అబ్బాయితో నాకు సంబంధం వుందని అబాండాలు వేయడం మొదలెట్టాడు. మా అమ్మ నాన్న అన్నలు అందరూ అతని పద్దతి మార్చుకోమని యితరులతో గొడవలు పడొద్దని హితబోధలు చేసినా అతని చెవికెక్కేవి కావు. గ్రామ సర్పంచ్‌ గా పోటీ చేయడం కూడా అతని వొత్తిడి మీదే. రమేష్‌ మాటల్లో నిజం లేకపోలేదు. కులవివక్ష, పెత్తందారీతనమూ యెప్పుడూ వున్నయ్యే కదా, ఓపిక పట్టాలి చదువుకుని ఉద్యోగాలు చేస్తే హోదా పెరుగుతుంది. హోదాలని బట్టేగా గౌరవం అని నేను నచ్చచెపుతూ ఉండేదాన్ని.
ఇక అతని కుటుంబం గురించి చెప్పాలంటే అదో పెద్దకథ. అతని పెద్దన్న వదిన హెచ్‌ ఐవి సోకి చనిపోయారు. రెండో అన్న భార్య రమేష్‌ కి మేనమామ కూతురే. వూర్లో
ఉంటున్న రైతుతో సన్నిహితంగా మెలుగుతుందని అమ్మ గమనించింది . అతను యింటికి వస్తూ పోతుండటం చూసి తప్పు చేస్తున్నావని హెచ్చరించింది. ఆ విషయం యెక్కడ బయట పడుతుందేమో భర్తకి తెలుస్తుందేమో అని భయపడుతూనే అమ్మమీద, నా మీద కక్ష పెట్టుకుని చాటుమాటుగా రమేష్‌ కి మా మీద వ్యతిరేకంగా మరిన్ని మాటలు చెప్పి యెగదోసేది. ఆమె యేమి చెప్పినా నమ్మేసేవాడు. తాగొచ్చినా తాగకపోయినా లేస్తే తన్ను కూర్చుంటే తన్ను యేడాది పాటు నరకం చూపించాడు. నేను విసిగిపోయాను మా వాళ్ళు భరించలేకపోయారు . నాన్న దగ్గరుండి మరీ పోలీస్‌ కంప్లైంట్‌ యిప్పించాడు.
కేస్‌ పెట్టిన తర్వాత పిల్లల్తో సహా అమ్మ వాళ్లింట్లోనే
ఉన్నాను. కేసు పెట్టినందుకు అమ్మ వాళ్ళింట్లోకి కూడా జొరబడి వచ్చి కొట్టేవాడు. అతని నుండి కాపాడటానికి అన్న వాళ్ళు వాళ్ళింటికి తీసుకు వెళ్ళారు. చర్చికి వెళ్లే సమయానికి అక్కడ దారి కాసి నడి బజార్లో కొడుతూ వుంటే ఎస్‌ ఐ చూసి మరొక కేస్‌ ఫైల్‌ చేశారు. విచారణ చేసేటప్పుడల్లా వాళ్ళతో కూడా విపరీతమైన వాదనాడేవాడని నాన్న అన్నయ్యలు చెప్పే వాళ్ళు. మొత్తం అతని మీద అయిదు కేసులు. రౌడీ షీటర్‌ కూడా ఓపెన్‌ అయింది. రోజూ వెళ్లి సంతకం పెట్టి రావాలనే నిబంధన. తనకున్న పలుకుబడి గురించి చెప్పి పోలీస్‌ లనే బెదిరించే వాడట. అది గమనించి హేళనగా నవ్వుకుంటూ మరింత హెరాస్‌ చేయాలని వొట్టి పుణ్యానికే పదే పదే విచారణకు పిలిచేవాళ్ళు. అలా జరుగుతుండగానే పిల్లలని బలవంతంగా నా దగ్గర్నుండి తీసుకువెళ్ళాడు. పిల్లలన్నా అతని దగ్గరుంటే వాళ్ళని చూసుకుని మార్పు తెచ్చుకుంటాడేమోనని నేను అభ్యంతరం చెప్పలేదు. పైగా ప్రక్క యింట్లోనే అమ్మ వుండటం వల్ల పిల్లలకు ఆలనా పాలన బాగానే వుండేది. మేము దూరంగా వున్న యేడాది కాలంలోనే అనుకోని యెన్నోమార్పులు వచ్చాయి. రమేష్‌ కి హెచ్‌ ఐ వి ఉన్నట్లు తెలియడం వల్ల మానసికంగా తల్లడిల్లిపోయి వుంటాడు. అతని ఆరోగ్య స్థితి, పరిస్థితులు అన్నీ అగమ్యగోచరంగానే అనిపించి వుంటాయని ఇప్పుడు తల్చుకుంటే దుఃఖంగా వుంది.
కంఠంలో దుఃఖం. చెప్పలేక కాసేపు ఆగింది. నేను మౌనంగా కూర్చున్నాను. కాసేపటి తర్వాత మళ్ళీ చెప్పసాగింది.
అతనంత పిరికివాడేమీ కాదు. ఎన్ని కేసులనైనా ఎదుర్కునే మొండివాడు. చనిపోవడానికి కొద్ది గంటల ముందే దాసు మామతో మాట్లాడుతున్నప్పుడే పోలీస్‌ స్టేషన్‌ నుండి విచారణకు రావాలని ఫోన్‌ చేశారని చెప్పాడు. విచారణకి వెళ్లొచ్చిన రెండు గంటలకు యింటికి వెళ్ళి ఉరి వేసుకుని చనిపోయాడు. అది తెలిసి గుండె పగిలిపోయినట్లయింది . నేనూ అన్నలూ అందరం యింటికి వచ్చాము. నా మూలంగానే రమేష్‌ చనిపోయాడని అతని రెండో అన్న వదినలు మిగతా బంధువులు అందరూ మా మీద కర్రలతో రాళ్లతో దాడి చేశారు. శవం దరిదాపులకు కూడా రానీయలేదు. ఇంట్లో వున్న వస్తువులు బీరువాలో వున్న బట్టలు అన్నీ రోడ్డుపై వేసి తగలబెట్టేశారు. అమ్మ వాళ్ళ పాడి గేదలను తాళ్లు విప్పి దూరంగా పారదోలారు. కిటికీల అద్దాలు పగలగొట్టారు. అరటితోటని నరికేశారు. ఆ హింస చూస్తే నోరు తడారిపోయింది. రమేష్‌ని కడసారి చూడటానికి మాజీ మంత్రి వచ్చాడు. పోలీసుల గట్టి బందోబస్తు మధ్య అతని ఆఖరియాత్ర మొదలైంది. ఆఖరి చూపైనా చూసుకోవాలని చేలకి అడ్డంపడి ఖనం చేసే చోటికి వెర్రిగా పరిగెత్తాను అక్కడైనా చూడనిస్తారని. నన్ను దరిదాపులలోకి రాకుండా నా వొంటిపై చీరను లాగేసి నన్నుచేలో పడేసి కొట్టి జుట్టుపట్టుకుని ఊరి మధ్యలోకి యీడ్చుకొచ్చి యింకా అక్కడే వుంటే పెట్రోల్‌ పోసి తగలబెడతామని బెదిరించి తరిమేశారు. ఊర్లో ఒక్కరు కూడా నాకు సహాయంగా నిలబడలేదు. కుటుంబ సభ్యుల గొడవ మనకెందుకులే అని చూసీచూడనట్టు వూరుకున్నారు.
నిజంగానే కుటుంబ రాజకీయాలమధ్య ఈర్ష్యాద్వేషాల ముళ్ళ మధ్య పడి నా జీవితం చిరిగిపోయింది. అమ్మ నాన్న అన్నయ్యలు వాళ్లకి భయపడి ఇల్లు విడిచి యెక్కడో అజ్ఞాతంగా తలదాచుకోవలసి వచ్చింది. ఊరికి దూరంగా యెక్కడో అనామకంగా తాళి తెంచేసి తెల్ల చీర కట్టుకుని జరిగినదాంట్లో నా తప్పెంత నా తల్లిదండ్రులు చేసిన నేరమేమిటీ అని మేమంతా కన్నీరు మున్నీరవుతుంటే జ్ఞాపకార్ధ కూటమి రోజున విందు భోజనాల మధ్య మద్యం యేరులా పారించి రమేష్‌ గురించి మంచిగా మైక్‌ లో చెప్పుకుని తెరిపినబడ్డారు. తెల్లవారేటప్పటికి నా పిల్లలని మా యింటికి తోలేశారు.
చనిపోయే ముందు రమేష్‌ అతని ఫ్రెండ్స్‌ కి పంపిన వీడియో వల్ల నిదానంగా అన్నీ బయటకొచ్చాయి. అందులో యేముందో చూడండి అని మొబైల్‌లో ఉన్నవీడియో తీసి నాకిచ్చింది చూడమని. నిర్వికారమైన చూపులతో నెమ్మదైన మాటలతో రమష్‌ ''ఎవరిపైనో తెలియని కసి, ఆవేశం. బాగా బతికే అవకాశం నాకూ రావాలి. బ్రతకడానికి అణిగి మణిగి ఉండటం నా వల్ల కాదు. హెచ్‌ ఐ వి తో ఎన్నాళ్ళో బ్రతకను, బ్రతికినా పోలీస్‌ స్టేషన్‌ చుట్టూ తిరగాలి. మా అన్న వదినలు హెచ్‌ ఐ వి తో పదేళ్ల క్రిందటే చనిపోయారని యిప్పటికీ అందరూ ఎగతాళి చేస్తుంటారు. అలాంటి ఎగతాళి మధ్య బ్రతకడం కన్నా చావే మేలనుకుని ఉరి వేసుకుంటున్నాను. నా చావుకి కారణం నేనే. సమాధానపడని నా మనస్తత్వమే. అని ముగించాడు. అది చూసి అందరూ జరిగింది ఏదో జరిగిపోయిందిలే పోనీయండి.. పిల్లలను పెట్టుకుని ఆమె బతుకుద్ది అని చెప్పాక నన్ను నా యింట్లోకి రానిచ్చారు. అమ్మ నాన్న అండ వుంది. ఇల్లు వాకిలి డబ్బు అన్నీ వున్నాయి. మనిషే లేడు. రమేష్‌ లేడన్న దిగులు కూడా లేనంత గట్టిపడిపోయాను. అతనితో జీవితం పచ్చగా వుండాలని యెన్నెన్నో కలలు కన్నాను. ఆ కల పగిలిపోయింది. చివరికిలా బుగ్గి చేసి కడతేరిపోయాడు. ఎవరికీ ఇలాంటి బతుకు రాకూడదు అంది కన్నీటితో.
కాసేపు మౌనం.
జ్ఞాపకాలను మోయడం పువ్వు పరిమళాన్ని మోయడమంత సహజం కదండీ, మంచిగానో చెడుగానో అతను నా భర్త. నా కట్టే కాలేదాకా ఈ బాధ అనుభవించాల్సిందే. లోకులేమన్నా తలొంచుకోవాల్సిందే అంది తాను తప్పు చేసినట్లుగా తలొంచుకుని.
రాణి నాతో మాట్లాడటం చూసి ఆమె తల్లి మాదగ్గరికి వచ్చి నిలబడి అప్పటికే చాలాసేపైంది. ''చిన్నప్పటి నుండి వాడంతేనమ్మా ఇంట్లో పేచీ, బడిలో పిల్లలతో పేచీ అసలు మనుషులతోనే పేచీ'' అంది విరక్తిగా .
''అవున్నిజమే! అతనికి అందరితో గొడవే కానీ భార్యన్నా పిల్లలన్నా భలే ప్రేమ. మా ఆవిడ అసలు బయటకు రాదండీ పిల్లలను బడికి పంపించుకోవడం వాళ్ళకు చదువు చెప్పుకుంటూ కూచోవడం తప్ప లోకం సంగతి కొంచెమైనా పట్టించుకోదు అని గొప్పగా చెప్పేవాడు. ఏమిటో యిలా చేసాడు'' అన్నాను బాధగా.
''భార్యాభర్తలమధ్య విభేదాలుంటే సరిదిద్దాల్సిన అయినవాళ్లే కుట్రలు చేసి మరింత మంటను యెగదోస్తే ఇట్టాగే వుంటాయమ్మా, పెద్ద పెద్దవాళ్ళతో పోల్చుకుని మన మట్టాంటి స్థితికి చేరుకోవాలంటే కష్టపడాలని అర్ధం చేసుకోక లేనిపోనీ ఆలోచనలు చేసి సంసారాన్నిట్టా చేసుకున్నాడు. తప్పుడు కేసులు పెట్టుకుంటూ జీవితాన్ని నరకం చేసుకున్నాడు. బిడ్డను కళ్ళ ముందు పెట్టుకుని కుమిలిపోతున్నామమ్మా'' అని కళ్ళొత్తుకుంది.
మార్పుగా వుంటుంది ఏదైనా వుద్యోగం చేయమ్మా అన్నాను రాణితో.
రాణి తలవూపింది. వాళ్ళమ్మ మాకు డబ్బు కేమీ కొదవలేదమ్మా, ముప్పై యేళ్ళు కూడా రాలా, మళ్ళీ చదువుకుంటది. ఇంకా చదివి వుద్యోగం తెచ్చుకుని దైర్యంగా బ్రతకడం నేర్చుకోవాలి ఓర్పు పట్టినాళ్ళదే వందేళ్ళ జీవితం అని ఊరికే అనలేదు పెద్దోళ్ళు. మేము అట్లాంటి పూరిగుడిసెలో పుట్టి కష్టపడి తెలివితేటలతో ఇంతో అంతే సంపాయిచ్చుకోలా, మా ఆయన ఎమ్‌ యెల్‌ ఏ ఆఫీస్‌కి వెళితే యెదురెదురు మర్యాదలు చేస్తారు. వాడికి అప్పటికి చెప్పిచూసా అణుకువుగా వుండి యెదగడం నేర్చుకోవాలి, చీకటి రాజ్యం యెల్లకాలం చెలాయించదురా అయ్యా అని. మిడిమేళం వింటేగా. జనుల నోట్టో మమ్మల్ని నానేసిపోయాడు అని కళ్ళొత్తుకుంది. రాణి ముఖం చూస్తే గుమ్మరించని నీళ్ళకుండలా బరువుగా వుంది. అప్పటికి వాళ్ళ గుండెల భారాన్ని కొంత నా మీదకి మార్చినట్టుంది.
దాసు చెప్పిన కథ కూడా దాదాపు యిదే.కాకపొతే అతను చెప్పినప్పటికన్నా రాణి చెప్పినప్పటి బాధ పదింతలు యెక్కువ. నేరం యెవరిది? తిల పాపం తలా పిడికెడు. కళ్ళలోకి రాని నీళ్ళను రాణి వ్యధలో చూసి బరువుగా లేచి నిలబడి 'వెళ్ళొస్తాను' అన్నాను. నా కథంతా చెప్పి మిమ్మల్ని బాధపెట్టినట్లున్నాను అని నవ్విందామె. ఆ నవ్వులో వేల వేల భాష్యాలు మనసుల కాలుష్యాలు మనుషుల అహంకారాలు. అవెప్పుడు కాలి మసైపోతాయో కానీ అప్పటిదాకా రమేష్‌ కి యెదురుపడిన వివక్ష, కల్గిన అసహనం రాణి లాంటి వాళ్ళ కలలను పగలగొడుతూనే వుంటాయి.
విశ్లేషణ
మాటకు మనసును ముడివేసిన కవిత్వం
- డా|| పెళ్ళూరు సునీల్ - 9440255647
మాట మన కులదేవత
మాట మన గ్రామ దేవత
మాట మన వర్గ దేవత - కె. శివారెడ్డి
ఇంట్లో నేనూ నాలో సగమూ మాట్లాడుకోనప్పుడల్లా మా మధ్య శివారెడ్డి ప్రత్యక్షమై పై కవితా పంక్తుల్ని మంత్రాల్లా నాకుపదేశం చేస్తారు. మాట్లాడుకోవాల్సిన అవసరాన్ని నా చెవిలో ఇల్లుకట్టుకుని చెప్తాడు. కొన్ని క్షణాల్ని యుగాలుగా దొర్లించాక అటునుంచో ఇటునుంచో ఒక్కమాట సాగరస్పర్శలా చల్లగా తాకుతుంది. ఒకరికోసం ఒకరు ప్రయాణించాల్సిన తరుణంలో ఇద్దరి మధ్యలో అడ్డుగోడలు కడుతున్నదెవరు? కాదుకాదు కట్టిస్తున్నదెవరు? కుటుంబ విలువలను యాంత్రిక బంధనాలుగా తయారు చేస్తున్నదెవరు? మన విస్తృత ప్రపంచంలోంచి తనను విస్మృతి చేస్తున్నదెవరు? అందరమూ యుద్ధప్రాతిపదికన ఆలోచించాల్సిందే. మనల్ని మనం తవ్వుకుని మనసుల్ని తిరిగి అంటుకట్టుకోవాల్సిందే.
ఇటీవలికాలంలో మనిషి డిజిటల్‌ బానిసగా మారిపోయాడు. అన్న, పాన, నిద్ర మైథునాలను త్యాగం చేసి స్క్రీన్‌ మీద వేలితో కెలకడంతోనే సరిపుచ్చుతున్నాడు. కుటుంబంలోని సంబంధాల్ని తనకు తానే తగ్గించుకుంటున్నాడు. భార్యా భర్తల ఆత్మీయ అనురాగాలన్నీ డిజిటల్‌ చట్రంలో ఇరుకున్నాయి. ఈ విషయం గురించి స్పందించిన ఇటీవలి కవిత్వాన్ని ఈ వ్యాసంలో కాస్తంత తరచిచూద్దాం. సమకాలీన సమాజంలో కుటుంబ పరిరక్షణకు కలమెత్తిన కవుల్ని కౌగలించుకుందాం.
చిన్న చిన్న అంశాలుగా విడగొడ్తూ విశ్లేషించడం ఈనాటి విధానం. ఇదే పద్ధతి మనుషులకూ ఆపాదించబడింది. అతికించడానికి వీలులేని ముక్కలుగా మనుషులు మారిపోవడమే అత్యాధునిక విషాదం. మనల్ని, మన సంబంధాల్నీ తిరిగి నిర్మించుకోవడానికి మనలో పేరుకున్న అభిజాత్యాలను కూలగొట్టడమే పరిష్కారమంటున్నారు వఝల శివకుమార్‌. అహాన్ని ధ్వంసం చేసి మాటై నిలవడానికి, నాలుగు మాటల పూలను వికసింపజేయడానికీ 'కూలగొట్టాల్సిందే' అంటున్నారు. -
కూలగొట్టాల్సిందే
బాహ్యంగానే కాదు ఆంతర్యంలోనూ
ముక్కలౌతున్న మనిషిని పునర్నిర్మించుకుంటూ
మాటై నిలువడానికి కూలగొట్టాల్సిందే
స్వార్థాన్నో స్వప్రయోజనాన్నో
అహన్నో అభిజాత్యాన్నో వేటినైతేనేం
పాతుకు పోయిన పాతవాసనలన్నిటినీ
నిస్సంకోచంగా ధ్వంసం చెయ్యాల్సిందే
- వఝల శివకుమార్‌ (కవిత - కూలగొట్టాల్సిందే)
మనిషికి బిజీ పర్యాయపదంలా మారిపోయాక ఇంట్లో వాతావరణం అస్తవ్యస్తం అయిపోతోంది. ఎవరిలోకంలో వాళ్ళు రెక్కలుకట్టుకుని ఎగురుతుంటే సుపరిచితత్వంలో అపరిచితత్వం పిల్లిమొగ్గలు వేస్తోంది. గడచిన ఈ రోజును మూల్యాంకనం చేసుకుని రేపటి గురించి కలలు కనాల్సిన భార్యాభర్తల మధ్య శత్రుదేశాలంత మౌనం ఎందుకొచ్చిందో అనిల్‌ డ్యాని చెప్పేశాడు. రెండు గుండెలు ఒకే లయతో స్పందించాల్సిన సమయంలో ఏర్పడిన మౌనానికి సాంకేతికతను కారణంగా చూపుతున్నాడు. ఇది మనందరికీ అనుభవంలోని విషయమే. జీవితానుభవాలను కవిత్వం చేయడం డ్యాని ప్రతిభకు నిదర్శనం-
ఒకే మంచంపై
రెండు ఏకాంతాల గుండెచప్పుళ్ళు
రెండు మనసుల మధ్యన
శత్రు దేశాలంత మౌనం
సాంకేతికత చేసిన
దగ్గరపాటి దూరం
దూరమైనంత దగ్గర
- అనిల్‌ డ్యాని (కవిత - ఈ మౌనం మంచి కాదు)
సరే అలాగే అనుకుందాం. మాటలు తగ్గిపోవడం వల్లే మానవ సంబంధాలు దెబ్బ తింటున్నాయన్నది మనకు కష్టమైనా కాసేపు ఒప్పుకుందాం. ఎలాంటి మాటలు
ఉండాలన్నది కూడా పెద్ద సమస్యే. మాట్లాడితే గొడవలు, గతాన్ని తవ్వుకోవడాలు, ఆర్థిక వ్యవహారాలు, పట్టింపులు మీదకొస్తుంటే ఎలా మాట్లాడాలి? ఏమి మాట్లాడాలి? అన్నదేకదా మన సందేహం. ఈ సందేహాన్ని తీర్చడానికి పల్లిపట్టు నాగరాజు కవితై మనముందు నిలుస్తున్నాడు. చేరెడు ధైర్యాన్ని నింపే మాట ఒకటుంటే చాలునని మనకు మాటలు నేర్పుతున్నాడు.
పలకరింపులన్నీ
పరికరాల బొందల్లో బందీలైన
యాంత్రిక భాష ఏమంత రుచిగాలేదు...
అంతరంగపు కడవలో
అనుభూతులు చిలకని కరెన్సీకూతలు
అక్కరకు రాని మాటలేవీ లెక్కకు మించి అక్కర్లేదు...!
బాంధవ్యాల
అనురాగం పరిమళించేలా...
దిగులు దోసిళ్ళలో చేరెడు ధైర్యాన్నినింపి
మాట్లాడే మనసు కావాలి...
- పల్లిపట్టు నాగరాజు (కవిత - మాట్లాడే మనిషి)
ఇంట్లోనే కాదు బయట వారితోనైనా సరే ఎలా మాట్లాడితే వారు మన హితులుగా, సన్నిహితులుగా మారుతారో సుంకర గోపాలయ్య కూడా ఒక కవితలో తెలియజేశాడు. మాట పిలకలు పెట్టుకుని సంతోషం గిట్టుబాటుకావడమే మాటయొక్క పరమ ప్రయోజనం. మాటల్లో ఏయో వస్తువుల సారం
ఉండాలో ఏకరువుపెట్టాడు కవి. హృదయాన్ని చేప పిల్లై ఎగరడానికి మాటను సాధనంగా మలిచిన కవిత్వాన్ని మెచ్చుకోవాల్సిందే -
మాట్లాడుతున్నంత సేపు
వట్టివేర్ల సుగంధం వ్యాపించాలి
మాటల్లో దవనం, మరువం గుభాళింపు
పున్నాగ పరిమళం కావాలి
మాటతో మనసు నిండిపోవాలి
మాటల ప్రవాహంలో
హృదయం చేపపిల్లై ఎగరాలి
- సుంకర గోపాలయ్య (కవిత - మిణుగురు మాటలు)
మనసు విరిగెనేని మరి చేర్చరాదయా అంటాడు వేమన. మన అద్దాల మనసులకు ఎప్పటికప్పుడు టెంపర్‌ గ్లాస్‌ తొడుగులు వేసి కాపాడుకోవాలి. కాదని ఒక్కసారి గూడు చెదిరితే మళ్ళీ దాన్ని నిర్మించుకోవడానికి చాలా కష్టపడాల్సి వస్తుంది. మనం మరింతగా ప్రేమను కోరుకుంటే అంతే మొత్తంలో ప్రేమను ఇవ్వాల్సి ఉంటుంది. కుటుంబం మనదే కదా మన అదుపు ఆజ్ఞల్లోనే ఉంటుందని భార్యా భర్తల్లో ఎవరు అనుకున్నా కల కరిగి నీరైపోతుంది. మనసును మనసుతో అంటుకట్టుకుంటే కుటుంబం కొత్త చిగురులతో అలరారుతుంది. అలా కాకుంటే ఏమవుతుందో మోహన్‌ రుషి అన్యాపదేశంగా మనకు ఎరుక కలిగిస్తున్నాడు. హృదయాన్ని హృదయంవైపుకు జరపమంటున్నాడు.
అంటుకడితే ఆనందమయ్యేది
అల్లుకుంటే పరిమళమయ్యేది
నింపుకుంటే గుండెల నిండా ఒదిగిపోయేది
కాదనుకున్నందుకే
కల నిజం కాకుండా పోయ్యింది
గుండె చప్పుడు వినగలిగితే, గుర్తులు పదిలంగా
భద్ర పర్చగలిగితే, మబ్బులోని నీళ్ళ మాయను
చూడగలిగితే, హృదయాన్ని హృదయం వైపుకు
ఇంకొంచెం జరపగలిగితే
తప్పకుండా మరింత ప్రేమ దొరికి వుండేది - మోహన్‌ రుషి (కవిత - తిరిగిరాదు)
దూరమవడం ప్రేమలో భరింపరాని సందర్భం. ఉన్నపుడు వాళ్ళ విలువను తెలుసుకోలేక పోవడం మన నేరమే. మన నుంచి భౌతికంగానో, మానసికంగానో మనిషి దూరమైపోయాక నువ్వెన్ని మాట్లాడినా ప్రయోజనం ఉండదు. ముందుగానే మాటతో మనసును ముడివేసుకోవాలి. శ్రీకాంత్‌ కూడా ఇలాంటి వస్తువుతోనే కవితరాశాడు. తన హృదయానికీ స్పందనలున్నాయనీ రాళ్ళకుసైతం నవ్వులు, గాయాలు, ఏడ్పులు ఉంటాయనీ కవితద్వారా సాక్ష్యం ఇచ్చాడు. ఇక్కడ రాయేమిటో? గాయమేమిటో కవిత చదివితే తప్ప మనం అందుకోలేం.-
మరి గుర్తుందా
అడిగావు నువ్వు నన్ను సరిగ్గా ఇలాగే ఒకప్పుడు
మబ్బులు పట్టి, పగలు
ఒక నైరాశ్యపు వెలుతురుతో భారంగా,
అతి నెమ్మదిగా కదులుతున్నప్పుడు 'రాళ్ళు'!
'రాళ్ళు మాట్లాడతాయా!?' ని -
ఇదిగో, ఇప్పుడు చెబుతున్నాను విను
రాళ్ళకూ హృదయాలుంటాయి. అవి మాట్లాడతాయి
నవ్వుతాయి, గాయపడతాయి, ఏడుస్తాయి
మరి ఇక అందుకు సాక్ష్యం?
ఇదిగో అదే ఈ చిన్న పొయెం! - శ్రీకాంత్‌. కె (కవిత - డెజావు)
అందరూ మాటలు లేకపోవడం గురించి, మట్లాడలేకపోవడం గురించీ బాధపడుతుంటే అఫ్సర్‌ మాత్రం మాటను ఆపాల్సిరావడం గురించి కలతపడుతున్నాడు. అఫ్సర్‌ విలక్షణ కవి. తన కవిత్వంతో పాఠకుడ్ని సమ్మోహించే శక్తిని అక్షరాల్లో నిక్షిప్తం చేసినవాడు. కుటుంబ సభ్యులైనా, స్నేహితులైనా, బంధువులైనా మాటలు ముగించి ఎప్పటికైనా వెళ్ళిపోవాల్సిందే కదా! మాటలకు విరామం ఇవ్వాల్సిందే కదా! ఈ విరామం తాత్కాలికమే కావచ్చు గానీ ఆ మాటల్ని మళ్ళీ తోడుకుంటూ ఉండటమే మనిషి చేయాల్సింది. ఎవరిలోకం వారిదనడం పాతపాట ఎవరి కలుగు వారిదనడం సరికొత్తమాట. నిజమే... మనం జ్ఞానం పెంచుకుని విశ్వ వ్యాప్తం అవుతున్నామని అనుకుంటున్నామేగాని మనల్ని మనం కలుగులోని కప్పగా మార్చుకుంటున్నామన్న సంగతి గ్రహించలేకపోతున్నాం. ప్రపంచమంతా తిరిగిన వాడు ప్రక్కమనిషి మనస్సు అర్థంచేసుకోలేక పోవడం ఎంత విచిత్రం. ఈ విషయాన్ని నొక్కిచెప్తున్నాడు అఫ్సర్‌-
ఎవరి కలుగులోకి వాళ్ళం కనుమరుగయ్యాక
యిక వొకరినొకరు వినలేక
ప్రతిమాటనీ మళ్ళీ తోడుకొని
ప్రతిశ్వాసనీ మళ్ళీ బతకాలన్న వాంఛ
అసలీ
మాట పుట్టినందుకు సంతోషించనా?
తప్పనిసరై అది ఎక్కడో వొక చోట
ఆగిపోతున్నందుకు బాధపడనా? - అఫ్సర్‌ (కవిత - వుండనా, మరి?)
మనకెన్నో పనులు. ఇంట్లోపని, బయట పని, ఇంటా బయటా పని, బడులు, గుడులు, ఆఫీసులు, ఆందోళనలు, సినిమాలు, సీరియళ్ళు, ఫేస్‌బుక్‌లు, వాట్సప్‌లు... ఇలా అనేక పనుల్ని మెడకు తగిలించుకుని స్వచ్ఛందంగా ఖైదీలయ్యాం. రాత్రంతా పుస్తకాలు, కవితలు, కథలు, వ్యాసాలు - ఇంకెక్కడి మాటలు చెప్పండి. కుటుంబంతో, సమాజంతో పునరంకితం కాకుంటే మన రాతలు, గీతలు ఎందుకోసమో గమనించాలి. ఇందుకు నేనూ మినహాయింపు కాదు. అయినా నాకు తెలియకడుగుతాను ఇద్దరి మధ్య మాటలంత అవసరమా?...
మనస్సుల్లేని వాళ్ళ మధ్య మాటలుండవు
మాటల్లేని వేళ మనుషులూ వుండరు
మాట
రెండు హృదయాల మేళవింపు - పలమనేరు బాలాజీ
విశ్లేషణ
సాంఘిక దురాచార చిత్రణ 'ముద్ర'
- పొదిలి నాగరాజు - 7989320752
ఎంతోమంది స్త్రీల జీవితాలను ఛిద్రం చేసిన బసివిని దురాచారాన్ని చిత్రిస్తూ వి.ఆర్‌. రాసాని 'ముద్ర' (2006) నవలను రచిరచాడు. దక్షిణ భారతదేశం చుట్టూరా మనకు బసివినులు కనిపిస్తారు. కేరళలో మహరి, అస్సారలో నాటి, మహారాష్ట్రలో మురళి, తమిళనాడులో తెవర్‌డియార్‌, కర్నాటకలో బసివిని, ఆరధ్రాలోని రాయలసీమలో మాతంగులు, తెలంగాణాలో జోగినులు అని వీరిని అనేక రకాలుగా పిలుస్తారు. ఒక్క ఆరధ్రప్రదేశ్‌లోనే వీరు 4500 మంది వురడేవారని సర్వేలు చెబుతున్నాయి. ఎరతోమంది అమాయకులైన ఆడపిల్లలను నడుస్తున్న శవాలుగా మార్చిన సారఘిక దురాచారమిది. ఎక్కువగా నిమ్నకులాలకు చెరదిన అరదమైన అమ్మాయిలనే ఈ దురాచారంలోకి బలవంతంగా దిరపేవారని 'ముద్ర' నవల తెలియజేస్తురది. ఇది వాస్తవం. ఊరిలోని కొరతమంది పెద్దమనుషులు తన కంటికి ఇరపుగా కనిపిరచిన అట్టడుగు వర్గాల కన్నెపిల్లలను ఈ దురాచారానికి పురిగొల్పి మితిమీరిన తమ కామవారఛకు బలితీసుకునేవారు. ఊరికో, కుటురబానికో ఏదో అరిష్టర జరుగుతురదనే మూఢ నమ్మకంతో బసివిని కుటురబం నురచో, అట్టడుగు కులాలలోని అరదమైన అమ్మాయినో, పెద్దలు కన్నేసిన పిల్లనో బసివినిగా మార్చేస్తారు. రాయలసీమలో ముద్రవేయిరచే ఈ దురాచారం జరిపిరచటానికి ఒక కులపెద్ద వురటాడు. బసివినీల ఆధ్వర్యరలోనే ఈ తంతరతా కొనసాగుతురది. పల్లెరతా సంతోషంలో వురడగా బసివినిగా చేసే అమ్మాయితో వీధి గంగమ్మకు పూజలు చేయిస్తారు. అక్కడే తెరమరుగులో ఆ అమ్మాయికి స్నానం చేయిరచి, కన్నెరికం చేసే వ్యక్తి పంపిన చీరను కట్టి అలంకరిస్తారు. తలకు బాసికం కడతారు. వీధి గంగమ్మకు, సత్తెమ్మకు దండం పెట్టిరచి ఐతమ్మ గుడికి తీసుకెళ్తారు. ఐతమ్మ గుర్తు కలిగిన అచ్చును నిప్పుల్లో కాలుస్తారు. బసివిని అవుతున్న అమ్మాయి ఐతమ్మ గుడిచుట్టూ మూడుసార్లు తిరిగి పూజారి దగ్గర కూర్చురటురది. పూజారి ఆమెకు నొసటన బండారు బొట్టు పెడతాడు. అమ్మాయి తల్లితండ్రులను పిలిపిరచి, వారి చేతుల్లో ఆకు, వక్క పెట్టి 'ముద్దరేసేదానికి శెలవా' అని అడుగుతాడు. 'సామి శెలవ' అని వాళ్ళు చెప్పగానే గ్రామస్తులందరిచేత అలాగే పలికిరచి గౌడ బసివినితో మెడలో పసుపుదారం కట్టిస్తాడు. తర్వాత నిప్పుల్లో కాల్చిన ఐతమ్మ ముద్దరను భుజంపై వేయిస్తాడు. వేపమండలను దండలుగా కుట్టి బసివినయ్యే అమ్మాయి నడుముకు, మెడకు అలంకరిస్తాడు. కల్లు తాగిస్తాడు. మిగిలిన బసివిరాడ్రంతా కల్లు బాగా తాగి గురడం చుట్టూ చేరి చిరదులేస్తారు. తరాల నురచి కన్నెరికం చేసే పెద్దమనిషిని మేళతాళాలతో ఊరేగిరపుగా తీసుకొచ్చి కన్నెపిల్లతో కలిపి బసివిని గుడెసెలోకి పరపిస్తారు. ఆ రాత్రికి అమ్మాయికి కన్నెరికం చేస్తాడా పెద్దమనిషి. తెల్లవారి ఊరి జనమంతా ఎరగిలి విస్తరికోసం ఎగబడే కుక్కల్లా ఒకరి తర్వాత ఒకరు ఆమెను అనుభవిస్తారు. ఈ బసివిని ఆచారాన్ని రాయలసీమలో ముద్ర వేయిరచుకోవటం, కన్నెరికం చేయటం అరటారు. బసివిని అయిన స్త్రీలు వారానికి రెరడు రోజులు ఉపవాసం ఉరడాలి. గ్రామంలో ఎవరి చనిపోయినా కేవలం కల్లు తాగుతూ శవం ఇరటి వద్దనురచి స్మశానం వరకు చిరదులేస్తూ వెళ్లాలి. మార్గమధ్యరలో జనాలు విసిరే చిల్లర డబ్బులను నుదురుతోను, కనురెప్పలతోనూ అరదుకొని తీసుకోవాలి. కల్లుసీసాను నోటితో లేపాలి. ఎవరు ఎలా చేయమంటే అలా చేయాలి. ఎవరైనా సరే తన శరీరాన్ని ఎక్కడ తాకినా కిక్కురుమనకురడా ఉరడాలి. ఆమె చనిపోతే తన కుటురబంలో ఎవరినో ఒకరిని బసివినిగా చేయాలి. పండుగ, జాతర సమయాలలో నాట్యర చేయాలి. ఒక్కొక్కసారి పోషిరచేవారు లేనప్పుడు పొట్టకూటికోసం ఇరటిరటికి వెళ్ళి బిక్షమెత్తుకోవాలి. తనకు పుట్టిన పిల్లలకు తండ్రి ఉరడడు. సభ్యసమాజంలో గౌరవర ఉరడదు. చివరికి సుఖవ్యాధులకు లోనై దుర్భరమైన స్థితిలో అనాధగా చనిపోతురది. ఇరతటి ఆధునిక సమాజంలో సైతం ఇటువంటి వ్యవస్థ తన ఉనికిని కొనసాగిస్తుదరటే విన్నవారి శరీరాలు, మనస్సులు గగుర్పాటు గలుగుతాయి అనటంలో ఎటువంటి సందేహము వురడదు. బసివినులుగా మారి తమ జీవితాలను నాశనం చేసుకురటున్న అట్టడుగు అమాయకపు స్త్రీలను మేలుకొలపాలనే తలంపుతోనే రచయిత రాసాని 'ముద్ర' నవలను రచిరచాడు. ఇలారటి రచనలు సామాజిక బాధ్యతకు ప్రతీకలుగా నిలుస్తాయి.
ఊరి చివరన దళితవాడలో వున్న బసివిని గుడిసే ఓబులవ్వది. ఊళ్ళో మాతమ్మ ఆచారానికి ఎరతోమంది దళిత ఆడపిల్లలు బలైరది అక్కడే. దళిత యువతైన ఓబులవ్వ కూడా ఒకప్పుడు బసివినిగా ముద్ర వేయిరచుకుని చివరికి అనాధగా మారిరదీ అక్కడే. ఒకరోజు హసీనా అర్థరాత్రి ఆ గుడిసెకు వచ్చి ఓబులవ్వకు వంద రూపాయలు నోటిచ్చి నాలుగు రోజులు అక్కడే వురటానని చెబుతురది. కథాసారారశమంతా ఈ ఇద్దరిమధ్యే కొనసాగుతురది. కోటమ్మే హసీనాగా వచ్చిరదనేది నవల చివరికి తెలుస్తురది. వంకమద్దోళ్ళ పల్లె దళితవాడలో గురడెకాయలోని కూతురు కోటమ్మ. అరదగత్తె. కోటమ్మ తనకు లొరగలేదని ముసలయ్య, పూజారి శాస్త్రితో కలిసి కుట్రపన్ని ఆమెను బసివినిగా చేస్తారు. ముసలయ్య వల్ల కోటమ్మకు కూతురు పుడుతురది. ముసలయ్య తన అవసరం కోసం ఊళ్ళోకి వచ్చిన అధికారులకు కోటమ్మను తార్చబోతాడు. ఒప్పుకోలేదని హత్య చేయిరచబోతాడు. కోటమ్మ బిడ్డను తల్లితండ్రుల వద్ద వదిలేసి పొలం పనుల్లో పరిచయమైన మణియంతో వెళ్ళిపోతురది. అక్కడ కన్నమ్మగా పేరు మార్చుకుని మణియరకు కొరతకాలం భార్యగా
ఉరటురది. మణియం పెద్దభార్య అలివేలుతో పేచీ వచ్చి కులవివక్షతో అవమానిరపబడి పల్లె నురచి అనాధగా తరిమివేయబడుతురది. మణియం నిరాదరణకు గురైన కన్నమ్మ ఐస్‌క్రీరలు అమ్ముకునే సలీర మాయ మాటలకు లొరగిపోయి అతని ఇరటికి వెళ్తురది. సలీర కన్నమ్మకు హసీనాగా పేరుమార్చి ఉర్దూ నేర్పిస్తాడు. కువైట్‌కు పంపిస్తానని చెప్పి మురబైలోని వైశ్యావాటికకు అమ్మేస్తాడు. కొన్ని సంవత్సరాల తరువాత అదే వేశ్యావాటికకు మోసంచేసి తీసుకొచ్చిన 'విజయ' అనే తెలుగమ్మాయిని చేరదీసి రౌడీషీటర్‌ సహకారంతో తనతోపాటు ఆ అమ్మాయిని తప్పిస్తురది. ఈ కథనంతా కన్నీళ్ళతో ఓబులవ్వకు చెబుతురది కోటమ్మ హసీనాగా మారి.
ఎప్పుడో వదిలెళ్ళిన కూతురికోసం సొరతూరికే వస్తురది కోటమ్మ. అప్పటికే తన కూతురు అరుణను బసివినిగా చేయాలని ఊరు నిర్ణయిస్తురది. రంగంలోకి దిగిన కోటమ్మ ఊర్లో నిశ్శబ్ద విప్లవాన్ని తీసుకొస్తురది. తన కూతురు ప్రేమిరచిన కుమార్‌తోనే అరుణకు పెళ్ళి చేస్తురది. మైలపడిన తన జీవితం తన కూతురికి అరటరాదని రాత్రికి రాత్రే ఊరొదిలి చీకట్లోకి వెళ్ళిపోతురది. తెల్లవారగానే ఓబులవ్వ శవంగా మారిపోతురది. హసీనా (కోటమ్మ) ఇచ్చిన వంద రూపాయల నోటు ఓబులవ్వ చేతిలోనే వురటురది. ఇదీ నవలా సారారశం.
నవలా కాలానికి రాయలసీమలోని చిత్తూరు ప్రారతంలో ముద్ర వేయిరచుకొన్న బసివినులు వున్నట్లు నవలే చెబుతురది. రాసాని 'ముద్ర'ను రాయటానికి ఎరతో కఠోర పరిశోధన చేశారని నవల మురదు మాటలవల్ల తెలిసిపోతురది. ''వి.ఆర్‌. రాసాని బసివినులుగా మార్చబడిన ఎరదరో స్త్రీల జీవితాలను స్వయంగా పరిశీలిరచి ఈ నవలను రాసారు. ఆయన నివసిస్తున్న తిరుపతిలోనూ, దాని చుట్టూ వున్న పలు ప్రారతాల్లోనూ ఈనాటికీ బసివినిలుగా ముద్రపడిన స్త్రీలెరదరో ఉన్నారని వారితో మాట్లాడి, వారి జీవితాలను క్షుణ్ణరగా పరిశీలిరచాకే తనీ నవలను రచిరచానని వి.ఆర్‌. రాసాని నాకు చెప్పారు'' అరటూ అరపశయ్య నవీన్‌ నవల గురిరచి ప్రస్తావిస్తూ చెప్పిన మాటలివి. ఒకవరక మద్దోళ్ళ పల్లెలోనే ఓబులవ్వ, బుడ్డమ్మ, కోటమ్మ, లక్ష్మి , బాలయ్య చెల్లెలు, సిద్దప్ప కూతురు అనే ఇరతమంది బసివినులను రచయిత చెప్పాల్సివచ్చిరదంటే రాయలసీమంతటా ఎరతమంది బసివినులు ఉరడేవారో పాఠకులే ఊహిరచుకోవచ్చు.
నవలలో ముద్ర వేయిరచుకున్న వారంతా నిమ్న కులానికి చెరదిన స్త్రీలు. ఆ ఊళ్ళో బసివిని గుడిసె ఒకటి ఉరది. దాని పునాదులు ఏ కాలం నాటివో కానీ కొత్త బసివిని వస్తురదంటే చాలు అప్పుడే అది అరదంగా సిరగారిరచుకురటురది. అమాయక ఆడపిల్లలకు కన్నెరికం చేయటమంటే దానికి బలే సరదా. ఓబులవ్వ తన గుడిసెలోకి వచ్చిన హసీనాతో ''ఈ ఊర్లో ఎన్నో తరాల నురచి ఆడబిడ్డల్ని మాతమ్మలుగా మార్చే ఆశారం వొగటురడాది. ఆ చిరతలతోపు కవతల ఐతమ్మ దేవతురడాది కదా! ఆయమ్మ పేరుతో అప్పుడప్పుడూ కన్నె పిల్లను ముద్దరేసి వదిలేస్తారు. అట్టా వదిలేసిన ఆడిబిడ్డకు ఈ గుడిసెలోనే ఈ వూరి సర్పరచి కన్నెరికం చేస్తాడు'' అరటూ తానున్న బసివిని గుడిసె గురిరచి పరిచయం చేస్తురది. బసివిని గుడిసె మొదలైనప్పటి నురచి కోటమ్మ వరకూ ఎరతోమంది స్త్రీల జీవితాలు ఆ గుడిసెలోనే మౌనరోదనల మధ్యే ముగిసిపోయాయి. ఈ దురాచారం ఒక అనాగరికతకు తార్కాణం. ''అమ్మోరి మొక్కు తీర్చకురటే కలరా వచ్చినా రావచ్చు. పెద్దమ్మోరన్నా రావచ్చు. దూము తగిల్నా తగలవచ్చు. ఊరు ఊరే ఊడ్చకపోవచ్చు'' అనే మూఢ నమ్మకాలతో అట్టడుగు వర్గాల స్త్రీలను భయపెట్టి బలవంతంగా ఈ దురాచారాన్ని సృష్టిరచారు.
ఊరు మంచికోసం, ఊరు బాగుకోసం ఊళ్ళోని స్త్రీలను బసివినులుగా మార్చటం వదిలేసి కూటికీ, గుడ్డకీ, నీటికీ, కూలికీ నిత్యర దేవురిరచే వారినీ, ఊరి చివరన బతుకుతూ అరటుకురటే మలినమయ్యే అరటరాని వారినీ, ఊరికి ఏమాత్రం సంబంధం లేనివారినీ వెతికి వెతికి గుర్తిరచి ఊరి బాగుకోసమనీ, ఊరి మేలుకోసమనీ బసివినులుగా చేయటం ఎరత అన్యాయం? అన్ని విషయాలలో దళితులంటే అరటు. ఆ ఒక్క విషయం (శృరగారం)లో మాత్రం ఊరి పెద్ద మనుషులకు స్త్రీలపట్ల అరటు వురడదు. ''నాకు అరటూ సొరటూ ఏమీ లేదు. అరదునా కోరిక తీర్చుకురడేదానికి కులమేమురడాది, మతమేమురడాది'' ఇవి ఊరి సర్పరచులుగా వురడే ముసలయ్య లారటి వారి శ్రీరంగనీతులు.
వంకమద్దోళ్ళ పల్లెలో ఓబులవ్వ, బుడ్డమ్మ, కోటమ్మ అనే బసివినులు నవలలో ప్రధాన పాత్రలు. నవలా కాలానికి ఓబులవ్వ ముసలిదైన బసివిని. కన్నెపిల్లగా ముద్ర వేయిరచుకున్నప్పటి నురచి ముసలితనం వచ్చేంత వరకు బసివిని జీవితం ఎరత దుర్భరంగా, నీచంగా ఉరటురదో ఓబులవ్వ పాత్ర ద్వారా రచయిత కళ్ళకు కట్టినట్టు వివరిరచాడు. ''ఇప్పుడు సర్పరచ్‌గా ఉరడే శంకరయ్య తాత నాకు కన్నెరికం ఈ గుడిసెలోనే జేశ. మాతమ్మలకు తొలి కన్నెరికం జేసే ఆచారం వాళ్ళ వంశానికొస్తా వురడే. ఆయప్ప నాకు కొన్ని దినాలు కూడూ గుడ్డాయేశ. ఆ తర్వాత వదిలేశ ..... నాలో వయసున్న దినాలు ఏదో గడుస్తా వురడే. వయసు పెరిగేగురదికీ, నాకు బతకడం కష్టమైపాయె.
వయసులో నా పొరదుతో ఆనందిరచిన మురడా కొడుకులూ నన్ను చూస్తానే తప్పుకొని తిరగబట్రి. దారతో కన్నవాళ్ళను, కన్నఊరిని వదిలేసి ఎక్కడెక్కడో తిరిగితి. కొన్ని దినాలు పట్నరలో సాయిత్రమ్మ కంపెనీలో వురటి. ఆ మురడ నన్ను వచ్చినోళ్ళరదరికీ కొల్లగ్గవగా పడుకోబెట్టి నా వంటితో యాపారం జేసి సొమ్ము చేసుకురటా వురడె. నాకు మాత్రం అన్ని గంజినీళ్ళు పోస్తా వచ్చె. రాను రాను నాకు వయసు మీదపడె. నా దెగ్గరికి ఏ మొగోడూ రాకపాయె........ ముసలితనం వచ్చేశ. పనులు జేసే శక్తిలేక పస్తులురటావస్తి. ఇరక యిట్లకాదని ఇల్లిల్లు తిరిగి అడుక్కుతిరటా వస్తి. అది సాలక నేను బతికిన బతుక్కి రోగాలు వచ్చె.
ఇరక సచ్చేమురదు కనీసం పుట్టినూర్లోనే చద్దామని ఈ ఊరికొస్తి.... అట్ల ముప్పయ్యేరడ్ల తర్వాత వచ్చిన నన్ను అక్కున చేర్చుకోవాల్సిన వాళ్ళే పురుగును చూసినట్లు చూసి, కన్నెగా వున్నప్పుడు బసివిని చేసేదానికి తెగ ఆరాటపడిపోయిన ఈ జనాలే వయసుడిగినాక యిరడ్లల్లోకి కూడా రానియ్యలా'' అని ఓబులవ్వ జరిగిపోయిన తన బసివిని బతుకును గురిరచి చెబుతురది. ప్రతి బసివినీ అనుభవిరచే వాస్తవిక జీవితర ఇదే. ఇన్ని కష్టాలు అనుభవిరచిన ఓబులవ్వ తన కళ్ళమురదే కన్నెపిల్లలను బసివినులుగా మారుస్తున్న సామాజిక వ్యవస్థను అడ్డుకునే ప్రయత్నమేమీ చేయదు. తనను ఇరతగా హిరసిరచిన వ్యవస్థపైగానీ, మనుషులపైన గానీ ఎటువంటి ప్రతీకార భావజాలం లేకపోగా తిరిగి తిరిగి అదే ఊరికి వచ్చి తన జీవిత వినాశనానికి గోతులు తీసిన ఆ జనంపైనే ఆశలు పెట్టుకురటురది. అయితే నవల చివరిలో మాత్రం బసివిని సారప్రదాయాన్ని చేస్తున్న, చేయిరచుకురటున్న, చూస్తున్న వారందరిపైన అసహ్యాన్ని ప్రకటిస్తురది. ''మురడనాబట్టల్లారా! ఎప్పుడు మారతార్రా మీరు'' అని మగవాళ్ళను, ''మురడనా సవతుల్లారా! మీకన్నా తెలీదంటేనే.... ఈ అన్యాయం యితర కులాలలో యాడన్నా కద్దా! వొగటన్నా యిదేమిటని అడిగినాయా? తుఁ.... తుఁ..... మురడజనర ..... బుద్ధిలేని జనం'' అరటూ ఆడవాళ్ళనూ తిడుతురది. ఓబులవ్వ బసివిని దురాచారాన్ని అసహ్యిరచుకురదే కానీ అణచివేయటానికి ఏ ప్రయత్నమూ చేయలేకపోతురది. దీనికి ప్రధాన కారణం తాను చిన్నతనం నురచి ముసలితనం వరకూ మార్పులేని సమాజాన్ని చూడటమే.
బసివిని జీవితాన్ని పూర్తిగా అనుభవిరచిన పాత్ర ఓబులవ్వదైతే బసివిని దురాచారాన్ని సమూలంగా భూస్థాపితం చేసిన పాత్ర కోటమ్మది. వంకమద్దోళ్ళ పల్లెలో మాదిగ గురడెకాయలోని కూతురు కోటమ్మ. తండ్రి తాగుబోతు. తల్లి కూలికెళ్తురది. చెల్లెలు, తమ్ముడు చిన్నపిల్లలు. దళితవాడకే అరదగత్తె కోటమ్మ. ఊసలు కోసుకొచ్చి వాటిని పొరకలుగా తయారుచేసి పలెల్లకెళ్ళి అమ్ముకొస్తురది. పుట్టుకకు దళిత యువతే కానీ పౌరుషానికి రాచబిడ్డే. గ్రామ సర్పరచైన ముసలయ్య దళిత పిల్లేకదా, ఏమిచేసినా కిక్కురుమనకురడా వురటురదిలే అనుకొని బలాత్కారం చేయబోతే ''మురడనాబట్ట సెప్తావురటే యిరగితం లేదట్రా నీకు. కులమనేది పేర్లో, పుటకలో గాదురా, గుణంలో వురడాల'' అరటూ ముసలయ్యలారటి పెద్దమనుషులు తెరచాటు చేస్తున్న ఇరగితంలేని పనుల గురిరచి గట్టిగా హెచ్చరిస్తురది. అదేవ్యక్తి మరొకరోజు కోటమ్మతో అసభ్యరగా మాట్లాడటంతో ''నాజోలికి వస్తే పొరక ఇరిగి పోవును. మురడనా బట్ట'' అరటూ దళితులను హీనంగా చూసే వారికి చెరపదెబ్బలా మాట్లాడుతురది. ఈ ధోరణే కోటమ్మను బసివినిగా మార్చడానికి కారణమవుతురది.
కోటమ్మ బసివిని అయినప్పటికీ ఊర్లో ఎవ్వరినీ తన వద్దకు రానీయకురడా కట్టడిచేసి కేవలం ముసలయ్యకే భార్యగా వురటురది. బిడ్డను కూడా కని ''బసివిది బిడ్డల్ని కంటురదా ఎక్కడన్నా?'' అనే వారందరి నోళ్ళను మూయిస్తురది. నమ్ముకున్న ముసలయ్య తనను ఆఫీసర్లకు తార్చినప్పుడు కోపంతో ఊగిపోయి ''వొరే బాడ్‌కోవ్‌ నా కొడుకుల్లారా నన్ను నమ్మిరచి ఈడికి రప్పిరచుకొని ఈ మాదిరి ప్రవర్తిస్తారా? మురడ నా కొడుకుల్లారా! మీరేర ఆఫీసర్లురా! తాగి ఆడదాని సుఖంకోసరం కుక్కల మాదిరి వెరపర్లాడతా వురడారు'' అని ఆఫీసర్లవంటి పురుష సమాజాన్ని ఛీదరిరచుకురటురది. నమ్మిన మగవాడే తనను ఇరకొకరికి తార్చడం జీర్ణిరచుకోలేక ముసలయ్య, ఆఫీసర్లపై వ్యతిరేకతను ప్రదర్శిస్తురది. ఈ తీరే ముసలయ్య ఆమెను చంపిరచటానికి కారణం అవుతురది. ముసలయ్యను, ఆఫీసర్లనేకాదు తన పొరదుకోసం ఆరాటపడుతూ వచ్చిన అగ్రవర్ణ పూజారి శాస్త్రిని కూడా ''రేయ్‌ పిలక నా కొడకా! సిగ్గులేదంట్రా నీకు! చేసేది పూజలు. దూరేది బసివిని దాని గుడిసెలో. మళ్ళా మడి, అరటు తుఁ...... మురడా కొడకా!'' అరటూ తిట్టిపోస్తురది. తనను తప్పుడుగా చూడటానికి కారణమైన బసివిని దురాచారాన్ని ఏవగిరచుకొరటురది. ఏ దురాచారపు నీడ అయితే తన కూతురిపై పడకూడదని అనుకురటోరదో అదే తన కూతురు వరకూ రావటం తట్టుకోలేక కోటమ్మ పల్లెలో ఆడవాళ్ళరదరికీ ఉద్భోదచేసి, తిరుగుబాటును లేవదీస్తురది.
ముసలయ్య కొడుకు శంకరయ్య, కోటమ్మ కూతురు అరుణకు కన్నెరికం చేయబోతురడటం ఆడవారిలో అరతులేని ఆవేశానికి కారణం అవుతురది. ఎరదుకంటే కోటమ్మ కూతురికి శంకరయ్య అన్నదమ్ముని వరుస. వావి వరుసలు లేకురడా తమ కామవారఛను ఎలాగైనా తీర్చుకోవాలనుకునే శంకరయ్యలారటి పెద్దమనుషుల దుర్మార్గాన్ని అర్థర చేసుకొన్న మహిళాలోకం కన్నెరికం చేసే నీచవ్యవస్థపై నిరసనగళాన్ని వినిపిస్తురది. ఊళ్ళోని ఆడవాళ్ళరతా కలసి శంకరయ్యతో ''రేయ్‌! భూమి గర్జిరచినట్లు! వంద ఉరుములు ఉరిమినట్లు! వందల గొరతులు ఒకేసారి రేయ్‌!'' అని అరవటంతో బసివిని దురాచారం ఊరినురచి పారిపోతురది. కన్నెరికం చేయాలనే పట్టుదల వదలని శంకరయ్యను గద్దిస్తూ ''యిరకెప్పుడూ మా పల్లె ఆడోళ్ళజోలికి రావద్దు. ఆశారం, కన్నెరికం అరటా కలవరిరచొద్దు. అట్లా కలవరిరచినారా కాళ్ళు తీసేస్తార. నిలువునా నరికేస్తార..... అతని చుట్టూ కోట! మానవ శరీరాల కోట! మహిళల కోట'' ఆ కోటలోనే కన్నెరికం చేసే ఆచారం నేలమట్టమవుతురది. బసివిని ఆచారం కాలిబూడిదవుతురది. ఓబులవ్వ మరణిరచటం, కోటమ్మ చీకట్లోకి వెళ్ళిపోవటంతో పల్లెలో బసివినులు, బసివిని గుడిసె రెరడూ నామరూపాల్లేకురడా పోతాయి. రచయిత కోటమ్మ పాత్రను తిరుగుబాటుకు, ధైర్యానికి, కష్టానికి, త్యాగానికి ప్రతీకగా చిత్రిరచాడు. బసివిని జీవితాలలో మార్పు తీసుకురావాలనే రచయిత అభిప్రాయానికి 'ముద్ర'లో అద్దర పట్టిన పాత్ర కోటమ్మ.
ముద్ర నవలలో మరొక కీలక పాత్ర బుడ్డమ్మ. కోటమ్మలో అభ్యుదయ భావజాలాలు, తిరుగుబాటు ధోరణి పెరపొరదటానికి బుడ్డమ్మ మరణమే కారణం. ఓబులవ్వ మేనల్లుడి కూతురు బుడ్డమ్మ. ఈమెకు గాలి సోకిరదనే నెపంతో ఊరి పెద్దలంతా కలసి బుడ్డమ్మను బసివినిగా చేయటానికి సిద్ధపడతారు. ఆడపిల్లల జీవితాలతో ఆడుకునే ఈ దురాచారంపై బుడ్డమ్మ తల్లి దుమ్మెత్తిపోస్తూ ''పల్లెల్లోవాళ్ళు, ఊర్లోవాళ్ళు ఉల్ఫాగా వచ్చే ఆడదాని పొరదుకోసరం ఆశారం నిలబెట్టి నీళ్ళుపోసి సాకి సంతరిస్తావురడ్రి. అట్లా ఆశారానికి నాబిడ్డకూడా బలైపోతావురడిరదే'' అని ముద్దరేసే దురాచారం తెరవెనుక వున్న మతలబులను సభ్యసమాజానికి తెలియజేస్తురది.
ఇదంతా కొరతమంది మగవాళ్ళు తాను కోరుకున్న స్త్రీ పొరదుకోసం ఏర్పరచిన అనాచారంగా నిర్ధారిస్తురది. ముద్ర వేసిన రెరడురోజులకే ఉప్పెనలా మీదబడిన ఊరి జనం కామోద్రేకానికి బలైపోయి బుడ్డమ్మ శవంగా తేలుతురది. దీనిని చూసి తట్టుకోలేక గురడెలు బాదుకురటూ బుడ్డమ్మ తల్లి మరొకసారి బసివిని దురాచారంపై మండిపడుతూ ''నా బిడ్డను వద్దన్నా మాతమ్మను జేసిరి. దాని బతుకు బండల్జేసిరి. దాన్ని పీనుగను జేసిరి. దోర్లనెత్తుకపొయ్యి బచ్చనకురట్లో, నా కూతురితో బాటుగా గురత తవ్వి పూడ్చా. వాళ్ళ ఆచారాలు కాలి, బూడిదై బుగ్గి గానానీ'' అని వాపోతురది. మూఢాచారాల వల్ల కన్నబిడ్డల జీవితాలు తెగిన గాలిపటంలా మారుతురటే, చూస్తున్న బుడ్డమ్మ తల్లిలారటి ప్రతి తల్లీ ఈ సామాజిక వ్యవస్థపై మౌనంగానే దుమ్మెత్తి పోస్తురది, మండిపడుతురది.
బుడ్డమ్మ చావుతో సాటి బసివినుల్లో కూడా తమను బసివినులుగా మార్చిన వ్యవస్థపై పగతీర్చుకోవాలనే ప్రతీకార భావాలు మొదలయినట్లు రచయిత లక్షి (బసివినులను చేసే స్త్రీ) పాత్రలో మచ్చుకు చూపిస్తాడు. ''అమ్మణ్ణీ! ఈ సేతుల్తో నీకు తానం చేయిరచి పసుపు గుడ్డలు ట్టిరచి, బొట్టుపెట్టి, ముద్దరేసి మూడురోజులు కాలే. యిప్పుడు యిదే చేతుల్తో నీకు మట్టేసే అన్నేకారి దుర్గతిపట్టె. ఓబిడ్డా! నన్ను మన్నిరచు తల్లీ..... ఈ ఆశారం కాలి బూడిదయ్యేవరకూ మన బతుకులిరతే తల్లీ...'' అని చెప్పటంతో బసివిని దురాచారానికి ఇక మంగళం పాడాల్సిరదేననే అభిప్రాయం వెల్లడవుతురది. బుడ్డమ్మ స్నేహం, బుడ్డమ్మ మరణం, ఊరి ఆడవాళ్ళ వ్యతిరేకత, ఈ దురాచారంపై బసివినుల నిరసన అన్నీ కలసి కోటమ్మ బసివిని దురాచారాన్ని అడ్డుకునేలా చేస్తాయి. కోటమ్మ తాను బసివిని అయ్యేటప్పుడు ఎదురుతిరగలేకపోయినా తన కూతురిని బసివినిగా చేసేటప్పుడు ఈ దురాచారాన్ని నాశనం చేయాలని నిశ్చయిరచుకురటురది. మార్పులకనుగుణంగా పావులు కదిపి చివరికి బసివిని మూఢాచారాన్ని నిర్మూలిస్తురది. కోటమ్మలో ముద్రేసే దురాచారంపై వ్యతిరేక భావాలను నిరపటానికి బుడ్డమ్మ చావును కారణంగా చూపిరచిన రచయిత రచనా శిల్పం నవలకు గట్టి పునాదిని అరదిరచిరది.
నవలలో కోటమ్మకు ఆసరాగా నిలిచి బసివిని దురాచారాన్ని నిర్మూలిరచటానికి తమ సహాయసహకారాలు అరదిరచిన పాత్రలు ఉదయ్‌కుమార్‌, ప్రకాష్‌, కిష్టయ్య. నిమ్నకులానికి చెరదిన అరుణను ప్రేమిరచటమే కాకురడా ముద్రేసే దురాచారం నురచి తప్పిరచి పెళ్ళిచేసుకున్న అగ్రకులానికి చెరదిన టీచర్‌ ఉద్యోగి ఉదయ్‌ కుమార్‌. నవలలో ఇతని ఆధునిక భావజాలాలు ఎరతో ఉన్నతమైనవి. మరో అగ్రవర్ణానికి చెరదినవాడు, సంఘసంస్కర్త ప్రకాష్‌. ఇతను తన తండ్రి శాస్త్రిలాగా కాకురడా ముద్రేసే ఆచారాన్ని నిరసిస్తూ ఉదయ్‌కుమార్‌, అరుణలకు పెళ్ళి చేసి సంఘసంస్కర్తలైన బ్రాహ్మణ పురుషోత్తములలో ఒకడుగా నిలుస్తాడు. మూడవ వ్యక్తి కిష్టయ్య. తాను చిన్నప్పటినురచి ప్రేమిరచిన కోటమ్మను 'తన విషపు కోరల్లో బంధిరచిన బసివిని దురాచారంపై' కసిని పెరచుకురటాడు.
పాడుబడిన కోటలా కోటమ్మ జీవితాన్ని శిధిలం చేసిన ఐతమ్మ గుడిని, బసివిని గుడిసెను కాల్చి నేలమట్టర చేసి ఎరతో సంతోషపడతాడు. ''నేను మనసుపడిన నువ్వు ఇట్టయిపోవటానికి కారణమైన ఆ గుడిని కూలకొట్టి ఆ గుడిసెను కాల్చేసినంతవరకూ నాకు మనశ్శారతి కలుగలేదు. ఇప్పుడు నాకు శ్యానా సంతోషంగా వురడాది'' అన్న కిష్టయ్య మాటలలో పవిత్ర ప్రేమ, ఆడపిల్లల జీవితాలను అనాథలుగా మార్చే మూఢాచారాన్ని నాశనం చేసాననే తృప్తి కనిపిస్తాయి. ఈ సన్నివేశంలో రచయితే కిష్టయ్యలా మాట్లాడినట్లు అనిపిస్తురది. ఈ ముగ్గురూ పురుషులే. ముసలయ్య, శాస్త్రి, మణియం, సలీర లారటి పురుషులతోపాటు ఆధునిక భావజాలాలతో సామాజిక పరిణామానికి కృషి చేసే మగవాళ్ళనూ నవలలో చిత్రిరచటం వి.ఆర్‌. రాసాని రచనా కుశలతకు తార్కాణం. ఈ నవలకు 'ముద్ర' అని కాకురడా రాయలసీమ యాసలో 'ముద్దర' అని ఉంటే స్థానికతను ప్రతిబింబించేది. ఈ పవిత్ర భారతదేశంలో స్త్రీలను గౌరవిస్తున్నామన్నది కేవలం బూటకమేనని 'ముద్ర' నవల నిరూపిస్తురది. దైవం పేరుతో స్త్రీని ఆట వస్తువుగా చేసి ఊరికి ఉరపుడుగత్తెగా మార్చే దారుణమైన సారఘిక దురాచారర ముద్ర వేయటం. రాయలసీమలో ఈ ముద్దరలేసే దురాచారం ఎప్పటినురచి మొదలయిరదో కానీ అప్పటినురడి ఎరతోమంది అట్టడుగు వర్గాల స్త్రీలను అనాథలుగా మార్చిరది. సంఘపెద్దలైన పురుషులను ఆటవికులుగా తీర్చిదిద్దిరది. మానవుడు తన మేధస్సుతో చంద్రమండలానికి వెళ్ళేరత సారకేతికత సాధిరచిన కాలంలో కూడా ఇలారటి మూఢాచారాలు మనచుట్టూ కొనసాగుతున్నాయంటే ఆశ్చర్యపడాలో, సిగ్గుపడాలో అర్థరకాదు. పశువులకన్నా హీనంగా చూస్తున్న బసివినుల జీవితాలను నేపధ్యరగా స్వీకరిరచి నవలగా రచిరచిన రాసాని గొప్ప రచయిత. ఎరతోకాలం నురచి కొనసాగుతున్న సామాజిక నవలా ప్రయాణాన్ని మరో కొత్త సామాజికస్థితివైపు నడిపిరచిన ఘనత 'ముద్ర' కే చెరదుతురది. దళిత రచయిత గుఱ్ఱర జాషువా కుమార్తె అయిన హేమలతా లవణం చొరవతో ఆరధ్రప్రదేశ్‌ ప్రభుత్వర 1988లో ఈ దురాచారంపై నిషేధ చట్టర తెచ్చినప్పటికీ చాలాచోట్ల ఇదిరకా కొనసాగుతూనే వురదని చెప్పటానికి 2006లో వచ్చిన 'ముద్ర' నవలే సాక్షీభూతం.
నివాళి
రచయిత్రి జగద్ధాత్రి ఆత్మహత్య
ప్రముఖ రచయిత్రి, అనువాదకురాలు,ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్ర సాహిత్య అకాడమీ సభ్యురాలు జగద్ధాత్రి (55) విశాఖ నగరంలోని వెంకోజిపాలెంలోగల తన స్వగహంలో ఆగస్టు 24న ఆత్మహత్యకు పాల్పడ్డారు. తన సహచరుడు, ప్రముఖ కవి, రచయిత రామతీర్థ ఈ ఏడాది మే 30న గుండెపోటుతో మతి చెందాడు. అప్పటినుంచి ఆమె ఆత్మస్థైర్యం కోల్పోయారు. ఒంటరితనం నుంచి బయటపడటానికి ప్రయత్నం చేశారు. ఈ ఏడాది జులైలో ప్రజాశక్తి స్నేహ (ఆదివారం అనుబంధం) కోసం ఒక కథ రాశారు. ప్రజాశక్తి బుక్‌హౌస్‌ నుంచి అనువాదపు పనులు ఉంటే ఇవ్వమని అడిగారు. ఇటీవల వివిధ సాహిత్య సభల్లో పాల్గొంటున్నారు. విషాదం నుంచి కోలుకుంటున్నారని అనుకుంటుండగానే- ఈ చర్యకు పాల్పడ్డారు. దేశ విదేశాల కవిత్వాన్ని తెలుగులో అనువదించిన ప్రతిభాశాలి జగద్ధాత్రి. కథా రచన, ఆంధ్రాంగ్ల ప్రసంగాలతో విశాఖ వర్తమాన సాహిత్య ముఖచిత్రంలో చోటు సంపాదించుకున్నారు. 2017లో 'సరిలేరు నీకెవ్వరు' విశిష్ట కవితా పురస్కారానికి ఎంపికయ్యారు. విశాఖ ఆరిలోవ సమీపంలోని ఆదర్శనగర్‌లో 1964 అక్టోబర్‌ రెండున ఆమె జన్మించారు. ఆంధ్రా యూనివర్సిటీలో ఎంఎ ఇంగ్లీషులో గోల్డ్‌ మెడల్‌ సాధించారు. తెలుగు, ఇంగ్లీషు, హిందీ కవిత్వం, రచనలతో పాటు పలు అనువాదాలను తెలుగు, ఇంగ్లీషు భాషల్లో చేశారు. 'హేన్స్‌ ఇండియా' ఇంగ్లీషు పత్రికలో
'ఉమెనీర్‌' అనే కాలమ్‌కు ఆమె మహిళా సాహితీవేత్తలను పరిచయం చేసే రచనలు గత కొంతకాలంగా చేస్తున్నారు. ఆమె కవిత్వం 'సహచరణం' పేరిట సంపుటిగా వెలువడింది. 'మొజాయిక్‌ సాహిత్య సంస్థ'ను స్థాపించి విశాఖ నగరంలో సాహిత్యాభిలాషను పెంపొందించే కషిని రామతీర్థతో కలిసి పదేళ్లకుపైగా చేస్తున్నారు. సాహితీ స్రవంతి రాష్ట్ర కమిటీ, సాహిత్య ప్రస్థానం పత్రిక తరపున జగద్ధాత్రికి నివాళి.