- అయ్యగారి సీతారత్నం - 8639834534
కరోనా ప్రపంచాన్ని వణికిస్తున్న దశలో మార్చి మూడవ వారంలో లాక్‌ డౌన్‌ మొదలైంది. మొదలైన మొదటి దశలో కవులంతా నిమ్మలళంగానే ఉన్నారు. కాస్త విశ్రాంతి, సాంత్వన దొరికే యనుకున్నారు అందుకే '' ఏమైంది ఇప్పుడు'' లాంటి కవితలు వచ్చాయి.
''క్షణాలు మాత్రమే కల్లోలితం
ఆత్మ స్థైర్యం కాదు కదా
సమూహలు మాత్రమే సంక్షోభితం
సాయం చేసే గుణం కాదు కదా
ఎన్ని చూడలేదు మనం
వర్తమానం ఎప్పుడూ సవాళ్ళనే చూపిస్తుంది.
భవిష్యత్‌ ఎప్పుడూ ఆశలని ప్రోదిచేస్తుంది.
అని ఆశావాహకం గానే కవితలల్లారు.
లాక్‌ డౌన్‌ రెండోసారి మొదలైంది. పేద వారికి రేషన్‌, పేద వారికి సాయం అనుకున్నారే తప్ప పేదరికాన్ని పోగొట్టుకోవడానికి పొట్ట నింపుకొనే మార్గం కోసం సొంత ఊరు వదిలి వెళ్లిన వలస జీవుల జీవన విధానం గుర్తింపుకి వచ్చేసరికి కొంత ఆలస్యం అయ్యింది అనే చెప్పాలి. లక్షల కొద్దీ వలస కూలీలు తమ రెండు కాళ్ళే వాహనంగా మైళ్ళ కొద్దీ నడుస్తుంటే... బర్మా కాందిశీకులు గుర్తుకు వచ్చారు. కానీ వీరు సొంత దేశంలోనే ఉన్నారు. లక్షల మందికి బ్రతుకు భద్రత లేని వైనం సుస్పష్టమైంది. ఈ సంఘటన ఆధారంగా స్పందించే గుణం ఉన్న కవుల కలాల నుండి అనేక కవితలు వచ్చాయి. వారి మనో వేదనకి అద్దం పట్టాయి. మన బాధ్యతని గుర్తు చేశాయి.
వలస జీవులని చూసిన క్షణమే చదువుకున్న వారికి సాహిత్య చరిత్ర అధ్యయనం చేసిన వారికి సమాజం పై ఒక గాఢమైన ముద్ర వేసిన శ్రీ శ్రీ కవిత బాటసారి గుర్తుకు వచ్చింది. 1934లో మే నెలలో రచించారు.
కూలి కోసం
కూటి కోసం
పట్టణంలో బ్రతుకుదామని
తల్లిమాటలు చెవిని పెట్టక
బయలుదేరిన బాటసారికి
మూడు రోజులు ఒక్క తీరుగ
నడుస్తున్నా దిక్కు తెలియక
దిగులు పడుతూ
దీనుడవుతూ తిరుగుతుంటే
చండ,చండం తీవ్ర తీవ్రం జ్వరం కాస్తే
భయం వేస్తే ప్రలాపిస్తే
బాటసారికి ఎంత కష్టం
పల్లెటూర్లో తల్లికేదో
పాడుకలలో పేగుకదిలింది.
కరోన కాలంలో వలస జీవులపై అనేక పాటలు అనేక కవితలు వచ్చాయి. 86 సంవత్సరాల క్రితం శ్రీ శ్రీ రాసిన స్థితి నేడు కూడా కనిపించడం బాధాకరం. వలస పాలన కాలం నుండి ప్రపంచీకరణ కాలంలో కూడా అదే స్థితి వలసకూలీది.
శ్రీ శ్రీ నాటికి రాజ్యాంగం లేదు, హక్కులు లేవు కానీ నేడు అన్నీ ఉన్నాయి. ఏమీ లేని రోజుల్లో కర్మ సిద్ధాంతం చాలా బలంగా రాజ్యమేలుతున్న కాలంలో తన వర్గానికి సంబంధించిన వ్యక్తి కాకున్నా వలస కూలీ గురించి నిజాయితీగా స్పందించిన మహాకవి శ్రీశ్రీ.
శ్రీశ్రీ కవిత నేటి కవితలుతో పోల్చడం వలన ఒక పరిణామ క్రమం తెలుస్తుంది. ఏమి సాధించాము అనేది స్పష్టమవుతుంది. నిజానికి ప్రభుత్వాలు వలస కూలిని పట్టించుకోలేదు. రైతు అంటే తలపాగా చుట్టి పురుషుడిని గుర్తించినట్టు కార్మికుడు అంటే ఫ్యాక్టరీలో పనిచేసే వారి గురించి వారి హక్కుల గురించి ఎక్కువ పోరాటాలు జరిగాయి. రోజు కూలీ పెంచాలని పోరాడితే, పెరిగిన కూలి పెరిగిన ధరల వలన మళ్ళీ కూటికి మాత్రమే వచ్చింది. అందువల్లనే తట్ట బుట్ట పట్టుకుని రోడ్డున పడ్డారు. ఒక పక్క కరోనా భయం, అందరూ ఒకే చోట ఉంటే చావు బ్రతుకు ఏదైనా పర్వాలేదు అని బయలుదేరారు.
శ్రీశ్రీ తర్వాత వలస కూలీల గురించి గోపిని కరుణాకర్‌, మీరజ్‌, శ్రీ చరణ్‌ కరుణాకర్రెడ్డి, రెడ్డి రామకష్ణ... మొదలగువారు కవిత్వం రాశారు. కానీ అవి ఏదో ఒక సమూహానికి సంబంధించినవి. శ్రీకాకుళం వలస గురించి, మరొక దాని గురించి, అంతేకాదు, అవి నగరం వైపు అడుగులు గురించి రాసినవి. ఇవి నగరం నుండి సొంతూరుకి వేసిన అడుగులు గురించి రాసిన కవితలు. లోపల ఆకలి భయం, బయట అంటువ్యాధి భయంతో సొంతూరు వెతుక్కుంటున్న వలసకూలీల నడక నిజంగానే మనసును కదిలించేయనే చెప్పాలి.
'దిక్కులేక' అనే కవితలో రెడ్డి శంకరరావు
''చంటోడుకి, కూడు లేక
ఉన్న ఊరికి పోదాం అంటే బండి లేక బస్సు లేక
తీసుకుపోయే దిక్కులేక దయ లేదు, జాలి లేదు,
ఊరు తెలిసేజాడ లేదు.
సద్ది మూట లేనే లేదు. పట్టుకొను తోడు లేదు
ఏలినోళ్ళ మాటలన్నీ గాలిలోని మాటలు అయితే
అందుకే ఆశ లేదు సొంత ఊరు పోయేలాగా
దారి మధ్యన దహనం అయితే''...
బ్రతుకులోని అభద్రత. నడకలు గురించి రత్నాకరం
నెత్తుటి నడక,
ఆకలి పేగుల నడక
అంటరాని నడక
అనాధల నడక
అన్నార్తుల నడక''
ఆ నడకకి అంతు ఎప్పుడని మనసు మెలి పెట్టేబాధ,
ప్రపంచీకరణతో దేశం అభివద్ధి పథంలోకి వెళ్ళిపోతుంది, అనుకుంటున్న సమయం, లక్షల కొద్ది రోడ్డుమీద కూలీలు.
బండి సత్యనారాయణ
'' ఆసేతు హిమాచలం
దేశం దేహం మీ పాదాలతో
జాతీయ రహదారిని
పదునైన పాదాలతో
ఖండఖండాలుగా
పాతిపెడుతున్నారు
రక్తచరిత్ర రాస్తున్న
వలస వయాకరణులు'' అంటారు.
జాతీయ రహదారి ఒక అభివద్ధికి చిహ్నం. నున్నటి తారు రోడ్లు, అటుఇటు మొక్కలు, దీపావళి నితలపించే విద్యుద్దీపాలు, రాత్రి పగలు తేడా లేకుండా హాయిగా సాగే పయనం చూస్తే అభివద్ధి స్పష్టం. కానీ నేడు అదే జాతీయ రహదారిని వలస కార్మికులు నుంచి చూస్తే ముక్కల ముక్కల అయిపోయింది, నిజం బయటపడింది.
ఇదే భావం నూనెల శ్రీనివాసరావు..
''తెగిన చెప్పులు పగిలిన పాదాలు
దగాపడ్డ జీవితాలు
బ్రతుకు చిత్రాలు
వెలుగుతున్న భారతావనికి
చీకటి ఆనవాళ్లు''
ఇన్ని కోట్ల మందికి కనీసం గుర్తింపు లేని వైనం, లాక్‌ డౌన్‌లో వారి బ్రతుకు ఎలాగనే విషయం, ప్రభుత్వాలికి, ఏ మనుషులకి గుర్తింపు లేదు, వారి పాదముద్రలు చూసేదాకా.
ఎద్దుల రాజారెడ్డి
''అన్నం పొద్దుకు ఎదురుచూసే అనాధలకు ఎరుక
ఆకలి విలువ
రెక్కలు కట్టుకుని ఆలీ పిల్లల చెయ్యి పట్టి
అలుపు సొలుపు పక్కనెట్టి పురిటిగడ్డకు పుట్టెడాశతో
ఎండమావికెదురేగే
సగటు మనుషులు''
ఇలా నడిచి వెళ్తున్న కూలీలు కొందరు అలసిసొలసి రైలు పట్టాల మీద ఉసురు వదలడం నిజంగా మనసున్న ప్రతి మనిషి ని కలచివేసింది.
ఆ విషయాన్ని సింహం అనేకవి' బలి' అనే కవితలో
''అంధకార బంధురాలు
వలస కూలీల జీవితాలు
మత్యు శకటం మీదకొస్తూన్న
తెలివి రాలేదు వాళ్ళకి
అది మూర్ఖత్వం కాదు
బ్రతకలేని అశక్తత
బ్రతుకు మీద నిరాసక్తి''
కొన్ని వందల కిలోమీటర్లు నడిచారు నిద్దర సుఖమెరుగదు అంటారు, బ్రతుకు భయం కూడా అలసిన వొళ్ళు ఎరుగదు అని తెలిసింది.
వలస కూలీలు సొంతగూటికి రావడానికి పడిన పాట్లు లో వాళ్ళ విలువలు కూడా గుర్తించగలం. తల్లిని వీపున మోసి తీసుకు వస్తున్న కూలి..
'అమ్మ నువ్వు నాకు భారమెట్టవుతావ్‌
మమ్మల్ని ఇంత కాలం సాకిన నువ్వు బరువెట్టవుతావ్‌
దవాఖానకి నన్ను మోసుకు పోలేదా
రాజ్యాలు పట్టించుకోకపోయినా
నేను నీ రాజునమ్మా,
నీ బోయను నేనే
నిన్నెలా విడిచి పెడతా
నిన్ను మా ఊరు చేర్చి తీరతా.''
ఇలాంటివి చూస్తే నిజంగానే కొంతమందికైనా కడుపు మండదా, కోపం రాదా, నారాయణ రావు అనే కవి 'మళ్ళీ వస్తామని' కవితలో
''మేము వెళ్లి పోతున్నాం, మేమువెళ్ళిపోతున్నాం,
ఐదారేళ్ల మా పిల్లలు
60 ఏళ్ళ మా పెద్దలు
కడుపుతో ఉన్న ఆడాళ్ళు
చింకి పాతర్ల మా సామాను
అన్ని సర్దుకుని సాగిపోతున్నాం
కనికరంలేని ముఖాన ఉమ్మేసి ,
కన్నీళ్ళతో కాళ్ళు నొప్పులుతో
మేము కదలి వెళ్లిపోతున్నాం''
గోవర్ధన్‌ రావు నానీల్లో
'' వలస వెళ్లిన జీవితాలు
అవి తీరం చేరని నావలు
నడకే ఇప్పుడు మహా వాహనం
పాలకులను ప్రశ్నించే సాహసం''
కూలీల బ్రతుకులో కొంచెం కూడా భద్రత లేకపోవడం ప్రశ్నించాల్సిన విషయంగా కవులు గుర్తించారు.
నాలుగైదు అపార్ట్మెంట్స్‌ కట్టిన వాళ్ళు కోట్లకు పడగలెత్తుతారు. నమ్మకంగా పనిచేసిన కూలీకి అదే అపార్ట్మెంట్లో మళ్లీ అదే కూలిగా అభద్రత జీవితం మొదలు. లాక్‌ డౌన్‌లో అది కూడా లేదు. వాళ్ళ జీవనం గురించి ఆలోచిస్తే...
శంకర్రావు 'నిర్వికారంగా నిర్విరామంగా' అనే కవితలో
కాశ్మీర్‌ నుంచి కన్యాకుమారి దారులంతా
కదిలేకార్మిక జీవుల, పాదముద్రలు
గడపతొక్కిన ఊరు
అక్కున చేర్చుకుంటుందా
రెక్కల చాటున ఎదిగిన నగరం
రేపు మళ్లీ రమ్మంటుందా''
బ్రతుకుతెరువు ఎంతకష్టం అయిపోయిందో చూడండి. గోపి గారు' మధనం 'అనే కవితలో
''చేతులు అందరికీ ఉంటాయి కానీ కూలీలకు
చాకిరీ శానిటైజర్‌
సొంతూళ్ళ కెళ్లి
ఏం చేస్తారు తండ్రి
అక్కడున్నదీ ఇదే ఎండ.
బ్రతక లేక వలస వెళ్ళినవారు ఎలా బతుకుతారనే'' ఆవేదన వ్యక్తం చేశారు కోవూరు శ్రీనివాసరావు
'' పురోగతి చూపని ప్రణాళికలు
ఎన్నో కాల గర్భంలో కలుస్తుంటే
అభివద్ధిని కాంక్షించే ప్యాకేజీలు
నీటిమూటలుగా అవుతుంటే
బడుగు జీవుల వెతలు రావణ కష్టాలుఅవుతుంటే
నడుస్తున్న ప్రాణికోటి బిడ్డలను చూసి
నేలతల్లి ఆక్రోశిస్తుంది''
గూటికి చేర లేని వలస పక్షుల విముక్తి కోసం ప్రపంచమంతా విలపించింది.
అలాగే ''తాళాలు తీయండి'' అనే కవితలో ఎన్‌ వి ఎస్‌ శాస్త్రిగారు..''ఉక్కు నరాలకు ఉపాధి కల్పించండి/ ఎవరి బతుకు వారు సాగించేలా సహకరించండి / అదే కరోనా భయం పై /మనం సాధించే విజయం/ బతకడం కూడా నిత్యావసరమే కదా!'' అని వారి బతుకు తెరువు పైదష్టి పెట్టమంటారు.
మరొక కవి ''దిగులు గుట్టల్ని మోసుకెళ్తూ/అటు నుంచి ఇటు/ ఇటు నుంచి అటు/ ఆకలి తరిమే వేటలో / నడక ఆగేదెప్పుడు'' అంటారు. వీరికి స్థిరమైన జీవితం ,ఆప్తులుకి దగ్గరగా ఉండే జీవనం ఎప్పుడొస్తుందో అని దిగులు అందరికీ కలుగుతుంది.
సిరికి స్వామినాయుడు 'ఓ కొత్త పొద్దు కోసం 'అనే కవితలో 'జయహౌ దుర్భర భారత్‌
దేశం యిప్పుడో చెరిగిపోని నెత్తుటి పాదముద్ర
వర్తమాన చరిత్ర మీద
వలసకూలీ గర్భస్థ శిశువు రాస్తున్న
ఎలిజీ!........
నడక రేపటి తలరాతల్ని మార్చే
లాంగ్‌ మార్చ్‌ గావాల!
ఓ కొత్త పొద్దు కోసం!'' వారి జీవితాల్లో మార్పు కోసం పోరాట స్ఫూర్తినిచ్చారు.
వలస కూలీల నడకలు నిజంగానే యావత్‌ భారత జాతి అభివద్ధికి ప్రశ్నార్థకంగా నిలిచాయి. కొత్తగా ఆలోచించక తప్పదు. అసలు కూలీలు ఎక్కడ ఎక్కడ ఉన్నారు. ఏ ఏ రంగాల్లో పని చేస్తున్నారు. వ్యవసాయం, గనులు, భవన నిర్మాణం, లోడింగ్‌ అన్‌ లోడింగ్‌ లలో ఈ కూలీలు కనిపిస్తారు.
వీరిని గుర్తించి సంఘటిత వ్యవస్థలో భాగస్వాములుగా మార్చలేరా, వీళ్లు లేకుంటే భవనాలు లేవు వ్యవసాయం సాగదు. కచ్చితంగా వలసకూలీకని మళ్ళీ వెనక్కి పిలుస్తారు. ముఖ్యంగా వెనుకబడిన ప్రాంతాల్లో శ్రీకాకుళం లాంటి జిల్లాల నుండే వలస కూలీలు అధికం. గోదావరి కష్ణా జిల్లా లాగ ప్రతిమడికీ నీరు అందించాలని సంకల్పిస్తే కచ్చితంగా ముక్కారు పంటలు పండుతాయి. కానీ ఆ సాయం చేయక వ్యవసాయ రంగంలో పనిచేసే వారిని భవన నిర్మాణ వలస కూలీలుగా మార్చారు.
ఇప్పుడైనా ఆధార్‌ ఆధారంగా కూలీలు రిజిస్టర్‌ చేసుకుని ఏ రంగంలోకి ఎవరిని తీసుకు వెళ్తున్నారు, ఎంతమంది ఎక్కడికి వెళ్లారు అనే లెక్కలుండాలి. వాళ్ల బ్యాంకు పుస్తకాలకి కూలీవేయాలి. వీళ్ళకి కూడా కాంట్రాక్ట్‌లో పని చేసినంత కాలం ఈపీఎఫ్‌ ఉండాలి. కనీసం కొంత భద్రత వస్తుంది. కూలీలందర్నీ ఉద్యోగులుగా మార్చాలి. కనీస భద్రత కలగజేయాలి, వారి జీవన విధానంలో మార్పు రావడానికి ప్రభుత్వాలు క్రషి చేయాలనే ఆర్తి, ఆవేదన, క్రోధం కూడా ఈ కవిత్వం ద్వారా స్పష్టమవుతుంది.