తెలుగు సాహిత్య విమర్శపై సాధికార విశ్లేషణ

 

వీటికి వేటికీ వెరవకుండా నిత్య పరిణితి చెందుతూ ఐదు దశాబ్దాలుగా నిర్భీతి, నిజాయితి, నిబద్ధతతో తెలుగు సాహిత్యరంగానికి, అభ్యుదయ సాహిత్యోద్యమానికి అలుపెరగని సేవలందిస్తున్న మార్క్సీయ సాహిత్య విమర్శకుడు డా. రాచపాళెం చంద్రశేఖరరెడ్డి.
''మంచి సమాజం ఏర్పడాలంటే మంచి సాహిత్యం రావాలి. మంచి సాహిత్యం రావాలంటే మంచి సాహిత్య విమర్శ రావాలి. మంచి సాహిత్య విమర్శ రావాలంటే విమర్శ కూడా విమర్శకు గురికావాలి''. అని ప్రముఖ సాహితీవేత్త కొడవటిగంటి కుటుంబరావు చేసిన సూత్రీకరణను బాగా ఒంట బట్టించుకున్న విమర్శకుడు రాచపాళెం. కాబట్టే విమర్శను విశ్లేషిస్తూ, విమర్శపై విమర్శ చేస్తూ చర్చ, మరో చర్చ పుస్తకాలను వెలువరించారు. సాహిత్యాన్ని కేవలం సాహిత్య ప్రమాణాలతో మాత్రమే కాకుండా కమ్యూనిజం సైద్ధాంతిక వెలుగులో సామాజిక దృక్పథంతో, శాస్త్రీయ పరిశీలనతో విలువైన విమర్శ చేస్తున్నవారు రాచపాళెం. భౌతికవాద, చారిత్రక, వాస్తవిక పురోగమన పాయ తన విమర్శ ధోరణిగా రాచపాళెం ప్రకటించుకొనియున్నారు.
''కవిత్వముకంటె విమర్శనము కష్టతరమనుట. ఇట్లే శాస్త్ర రచనము కంటె శాస్త్ర విమర్శనము గష్టతరము.'' (సి.ఆర్‌.రెడ్డి 'కవిత్వతత్వ విచారము'నకు రాసిన పీఠికలో మల్లాది సూర్యనారాయణ శాస్త్రి - 1932). ఈ విషయాన్నే పాపినేని శివశంకర్‌ మరింత సరళంగా
''సృజనకన్నా విమర్శ మరీ కష్టం. ఒక సృజన చెయ్యటానికి ఏ కళాసూత్రాలు తెలియనవసరం లేదు. కాని ఆ సృజన విలువ కట్టటానికి కళాసూత్రాలు మొదలు రకరకాల వాదాల, సిద్ధాంతాల పరిజ్ఞానం అవసరం'' అని చెప్పారు. రాచపాళెం నిరంతర అధ్యయనశీలి. నిత్య విద్యార్థి. విమర్శకు కావలసిన అన్ని పరికరాలను చేబూని తెలుగు విమర్శరంగంలో వెలుగును ప్రసరిస్తున్నారు.
''తెలుగు సాహిత్యవిమర్శ మీద ఎంత అసంతృప్తి
ఉన్నా, సాహిత్య విమర్శ వస్తున్నంతగా దానిమీద విశ్లేషణ జరగటం లేదు. సాహిత్య విమర్శకులు ఉన్నట్లుగా, విమర్శ విమర్శకులూ ఉండాలేమో అనిపిస్తుంది'' అన్న రాచపాళెం సరీగ్గా ఈ పనికే పూనుకున్నారు చర్చ, మరో చర్చ, ఇతర రచనల ద్వారా.
సాహిత్యంలో అత్యంత క్లిష్టమైనది విమర్శ ప్రక్రియ. విమర్శే కష్టమైనదైతే ఆ విమర్శపై విశ్లేషణ, విమర్శలు చేయటం మరింత భారమైన విషయం. దీనికి ఎంతో సంయమనం కావాలి. ఎక్కడా ఆవేశకావేషాలకు లోను కాకూడదు. రెచ్చగొట్టడానికి అనేకులుంటారు. కానీ చర్చను గాడి తప్పనీయకూడదు. నిష్ట, నిగ్రహంతో ఎదుర్కొనాలి. ఈ విషయంలో రాచపాళెం విజయం సాధించినట్లు ఈ పుస్తకాల ద్వారా, వారి ప్రసంగాల ద్వారా స్పష్టమౌతుంది.
''విమర్శనము విమర్శకుని చిత్తవృత్తి ననుసరించి యుండుననుట స్పష్టము. అయినను, గుణము గుణముగాను దోషము దోషముగాను వర్ణించుట యుత్తమ పద్ధతి'' (మల్లాది సూర్యనారాయణ శాస్త్రి).
ఈ విధంగా విమర్శ చేయటానికి రాచపాళెం ఎంచుకున్నది మార్క్పిస్టు సాహిత్య సూత్రాలు. ఈ ప్రమాణాలననుసరించినదే 'మరో చర్చ'
26 వ్యాసాలతో కూడిన 222 పుటల మరోచర్చను విశాలాంధ్ర 2012లో ప్రచురించింది. ఈ వ్యాసాల రచనాకాలం :2006లో 1, 2007లో 2, 2008లో 8, 2009లో 3, 2010లో 11, మొదటి వ్యాసం ''నిబద్ధ విమర్శకుడు 'గౌరీశంకర్‌''. గౌరీశంకర్‌ ఆధునిక కవిత్వం పుస్తకానికి రాసిన ముందుమాట. ఈ వ్యాసాలు కొన్ని ప్రముఖ పత్రికల ప్రత్యేక సంచికలలో అచ్చయినవే (మొదటిది తప్ప). ఈ వ్యాసాల లక్షణాలను బట్టి మూడు భాగాలుగా విభజిస్తున్నాను. మొదటిది: కాలం పరిధిలో రాసినవి; రెండవది: ఒక విమర్శకుడు తన విమర్శ తన విమర్శ రచనల ద్వారా చేసిన కృషిని విశ్లేషించినవి; మూడవది: ఒక విమర్శకుని పుస్తకాలను, వ్యాసాలను ఆధారంగా చేసుకొని చేసిన విశ్లేషణ. ఈ విశ్లేషణలలో రాచపాళెం లోతైన చర్చ ద్వారా ఎన్నో పరిశీలనలు, నిర్ధారణలు, పత్రిపాదనలు, స్థాన నిర్ణయాలు చేశారు. మూల్యంకనాలు, పునర్మూల్యంకనాల అవసరాన్ని వివరించారు. రాచపాళెం చాలా మంచి అయ్యవార్లలాగ
ఉద్యోగ విరమణానంతరం పడక్కుర్చీని ఆశ్రయించకుండా, వ్యాపార వ్యవహారాలను దరి చేరనీయకుండా విజ్ఞాన అన్వేషణ, జ్ఞానతృష్ణతో చేసిన కృషికి నిదర్శనమే 'మరో చర్చ'.
మరో చర్చ సాహిత్య వ్యాససంపుటిలోని కాలం పరిధిలో రాసిన వ్యాసాలు దాడులూ, విశ్లేషణలుగా 2006 సాహిత్య విమర్శ; ఇటీవలి సాహిత్యవిమర్శ (1996-2006); భావాల సంఘర్షణ, మరికొన్ని కొలమానాలు - 2007 సాహిత్య విమర్శ; సాహిత్య విమర్శ 2008. (చర్చ పుస్తకంలో 2004, 2005 వార్షిక సాహిత్య విమర్శనా వ్యాసాలున్నాయి)
2006లో మనల్ని విడిచివెళ్ళిన ప్రముఖ విమర్శకులు కొత్తపల్లి వీరభద్రరావు, డా. బూదరాజు రాధాకృష్ణ, ఆచార్య జి.వి. సుబ్రహ్మణ్యంల కృషిని వివరిస్తూ వారికి నివాళులర్పించారు. 23 పుటల ఈ సుదీర్ఘ వ్యాసంలో 2006 సంవత్సరంలో విమర్శకు సంబంధించి దేన్నీ వదిలిపెట్టకుండా దాదాపు అన్నింటినీ పట్టుకున్నారు. విహంగ వీక్షణమైనా రాచపాళెం ఈ వ్యాసంలో ప్రగతిశీల ప్రజాస్వామిక సాహితీపరులు ఏమి చెయ్యాలో ఆలోచించడం మంచిదని ప్రతిపాదన చేశారు. మన సమాజంలో భూస్వామ్య భావజాలమున్నంతకాలం దాని అభివ్యక్తి రూపయైన పద్యం వికృత రూపంలోనైనా ఉంటుందనే పరిశీలన చేశారు. తెలుగులో చారిత్రక నవలల్లో అధికభాగం చారిత్రకాభాసాలే అనే నిర్థారణ చేశారు. అయితే ఈ వ్యాసంలో జరిగిన రెండు చిన్న పొరపాట్లు. ఒకటి కళాపరిషత్‌ పదేళ్ల ప్రత్యేక సంచిక 'దృశ్యం' సంపాదకులు పెనుగొండ లక్ష్మీనారాయణ, డాక్టర్‌ పాపినేని శివశంకర్‌లు కాగా వేరొకరి పేరును రాచపాళెం
ఉదహరించారు. రెండవది చాసో కథగా 'దోషగుణం'ను పేర్కొన్నారు. ఆ కథానికా రచయిత చలం.
'ఇటీవలి సాహిత్య విమర్శ తీరుతెన్నులు' వ్యాసంలో 1996-2006 దశాబ్ది కాలాన్ని పరిధిగా పెట్టుకున్నానన్నారు గాని పాఠకుడికి మరో సంవత్సరం 'బోనస్‌' యిచ్చారు రాచపాళెం. పదకొండు సంవత్సరాల కాలాన్ని పరిధిగా పెట్టుకొని రాసిన వ్యాసమిది. ఈ కాలంలో సాహిత్యవిమర్శ మూల్యాంకనం, పునర్మూల్యాంకనం బాధ్యతలను నిర్వహించిందన్నారు. పదకొండేళ్ల తెలుగు సాహిత్య విమర్శ పరిణితినీ, పురోగతినీ చిత్రించిన వ్యాసం. 1998 - 2004 సంవత్సరాల మధ్య వెలువడిన 'తెలుగు కథకులు - కధనరీతులు' సంకలనాలను గొప్ప ప్రయత్నం అని ప్రశంసిస్తూనే ఈ సంకలనాలలోని 'అనేకులు వ్యాసరచయితలు సంపాదకుల ప్రణాళికను సరిగా అర్థం చేసుకోకపోవడం వల్ల చాలా వ్యాసాలు పిచ్చాపాటిగా మిగిలిపోయాయి' అని ఒక స్వీపింగ్‌ రిమార్క్‌ పాస్‌ చేశారు రాచపాళెం. ఆ రచయితలెవరో తెలిపితే వారికీ బాగుండేది, పాఠకులూ తెలుసుకునేవారు. ఆ వందమందిలో నేనూ వున్నాను. 'విస్తృత కథా రచయిత అందే నారాయణస్వామి' వ్యాసం ద్వారా. ఇలా ఎవరో ఏమిటో చెప్పకుండా వందమంది మీదా అభియోగం మోపటం న్యాయం కాదు. మరో విషయం ఈ వ్యాసంలో అక్టోబర్‌ 2004లో వచ్చిన నా వ్యాససంపుటి 'అనేక' ను మర్చిపోయారు. గుర్తు చేస్తున్నానంతే. రాచపాళెం అన్నట్లు బూదరాజు రాధాకృష్ణ అరసం అధ్యక్షుడిగా ఎన్నడూ లేరు కానీ, ఉపాధ్యక్షుడిగా, అధ్యక్ష వర్గ సభ్యుడిగా సేవలందించారు.
భావాల సంఘర్షణ, మరికొన్ని కొలమానాలు - 2007 సాహిత్య విమర్శ వ్యాసంలో అన్ని సాహిత్య ప్రక్రియలు వాటికి సంబంధించిన వాద ప్రతివాదనలను వివరించారు. పరిశీలనలూ వున్నాయి. పద్యంపై నిర్దుష్టమైన అభిప్రాయాలను ప్రకటించారు. 2007లో తెలుగు కథా విమర్శ కొత్త కోణాలను వెతుకుతూ పాత కోణాలను పటిష్టం చేసుకుంటూ నడిచిందన్నారు. 'మొత్తం సమాజం వెంట రచయితలు పరిగెత్తలేనట్లే మొత్తం సాహిత్యం వెంట విమర్శకులు పరిగెత్తలేరు. ఇందుకు రచయితల్ని, విమర్శకుల్ని నిందించి లాభంలేద'నే సూచనతో ఈ వ్యాసాన్ని ముగించారు.
'సాహిత్య విమర్శ - 2008' లో భారతీయ, అంతర్జాతీయ సాహిత్యంపై తెలుగులో వచ్చిన విమర్శను పరామర్శించారు. 'ఆధునిక సామాజిక చరిత్రంతా
ఉద్యమాల, వాదాల చరిత్ర. వీటికి అతీతంగా ఎవడైనా ఏదైనా మాట్లాడుతున్నారంటే వాళ్ళది విశ్రాంతవర్గవాదంగా గుర్తించి విస్మరించడం మంచిది' అని పాఠకవర్గానికి సూచించారు. 'తెలుగు సాహిత్య విమర్శకులు మొదటి నుంచీ తమ సాహిత్యాన్ని తాము విశ్లేషించుకుంటూ, ఇతర భారతీయ భాషా సాహిత్యాలను, ఇతర దేశాల సాహిóత్యాలను కూడా అధ్యయనం చేయడం ఒక పాలసీగా పెట్టుకున్నార'నే పరిశీలనను మన ముందుంచారు.
ఒక విమర్శకుడు తన విమర్శ రచన ద్వారా చేసిన కృషి విశ్లేషించిన వ్యాసాల సంఖ్య ఎక్కువగానే వుంది. వాటిని రేఖామాత్రంగా వివరించే ప్రయత్నం చేస్తాను. జూలూరి గౌరీశంకర్‌ 'ఆధునిక కవిత్వం' అనే విమర్శనా వ్యాస సంపుటికి రాసిన ముందుమాట ద్వారా నిబద్ధ విమర్శకుడని నిర్ధారించారు.
మార్క్సీయ సాహిత్య విమర్శకులలో ప్రముఖులైన డా.బి. సూర్యసాగర్‌ రాసిన 'శ్రుతి'ని విశ్లేషిస్తూ రాసిన 'ప్రపంచీకరణ దశాబ్దిలోనూ పట్టుసడలని మార్క్సీయ 'శ్రుతి' వ్యాసంలో ''కమ్యూనిస్టుపార్టీ రాజకీయ ధోరణుల మీద కూడా సూర్యసాగర్‌ చాలా విమర్శలు పెట్టారు. కొన్ని సందర్భాలలో ఇటు పార్లమెంటరీ కమ్యూనిస్టులను, అటు విప్లవ పార్టీలను కూడా విమర్శించి తనదైన ఒక మార్గాన్ని సరైనదిగా చెప్పకనే చెప్పుకుంటూ వచ్చారు. దీనిని నిశితంగా పరిశీలించవలసి ఉంది '' అనటం రాచపాళెం సూర్యసాగర్‌ వ్యాసం నుండి గ్రహించిన విషయం. ఒక కమ్యూనిస్టు ఉద్యమ అభిమానిగా రాచపాళెం ఈ విషయాన్ని గ్రహించి చెప్పటంలో ఆయనలో దాపరికం లేని విమర్శకుడు కనిపిస్తాడు.
''నిబద్ధతా నిమగతా నిబిడితలు సాహిత్యానికి, రచయితలకు మాత్రమేగాక, సాహిత్య విమర్శకు, విమర్శలకు కూడా ఉంటాయని ఉండాలని' ఆచార్య కొలకలూరి ఇనాక్‌ ''ఆధునిక సాహిత్య విమర్శ సూత్రం' గ్రంథంలో చేసిన ప్రతిపాదనలను చర్చించిన వ్యాసం 'సాహిత్య విమర్శకు త్రిగుణ సూత్ర ప్రదాత కొలకలూరి'.
ప్రసిద్ధ పత్రికా సంపాదకులు ఎ.బి.కె. ప్రసాద్‌ రాసిన 'సాహిత్యకీయాలు' మన సాహిత్య సంస్కారాన్ని విస్తృతం చేస్తాయన్నారు.
'మనం ప్రపంచ రచయితల మధ్య ఎవరిదారిలో నడుస్తున్నాం. మన దారిలో ప్రపంచ రచయితలెవరు నడుస్తున్నారో పాఠకులకు తెలియజేయాలన్న సత్సంకల్పమే' సాహిత్యకీయాలు వ్యాససంపుటని వివరించారు. సంపాదకీయానికి సాంస్కృతిక పరిమళాలద్దిన వ్యాసాలని, ఈ సాహిత్యకీయాలను పాత్రికేయ విమర్శ అనవచ్చని రాచపాళెం ప్రశంసించారు.
''సాహిత్య పరిశోధనలో సామాజిక శాస్త్ర 'దృష్టి' '' అని డాక్టర్‌ కేతు విశ్వనాథరెడ్డి దృష్టి పుస్తకాన్ని విశ్లేషిస్లూ 'సామాజిక శాస్త్రాల వెలుగులో సాహిత్యాన్ని చూడక తప్పదు' అన్న కేతు మాటలు శిరోధార్యమన్నారు. మార్క్సిస్టు సాహిత్య విమర్శకునిగా కేతు కృషిని గౌరవించారు.
''సాంఘిక విప్లవ రచయితల విశ్లేషణలో 'కత్తి పద్మారావు' '' వ్యాసంలో పద్మారావు 1983లో ప్రచురించిన 'సాంఘిక విప్లవ రచయితలు' పుస్తకాన్ని సమీక్షించారు. ''హేతువాదాన్ని తాత్విక భూమికగా చేసుకొని దళిత బహుజన దృక్పథంతో సాహిత్య విమర్శ కొనసాగిస్తున్న సాహితీవేత్తగా కత్తి పద్మారావును గుర్తిస్తూ ఆ నేపథ్యంలో పుస్తక విశ్లేషణను కొనసాగించారు రాచపాళెం.
''కన్యాశుల్కం మీద అపూర్వ పరిశోధన - అనన్య విశ్లేషణ''గా కొనసాగిన వ్యాసంలో డా.యు.ఎ. నరసింహమూర్తి ప్రచురించిన పరిశోధనా గ్రంధం 'కన్యాశుల్కం - 19వ శతాబ్ది ఆధునిక భారతీయ నాటకాలు' ను రాచపాళెం కొనియాడారు. ''భారతీయ సాహిత్య అధ్యయనానికి ఈ గ్రంధం చక్కని నమూనా - తెలుగులో సాహిత్య విమర్శ ఎదగలేదు అనుకునేవాళ్ళు ఈ గ్రంథాన్ని చదవవచ్చు. కన్యాశుల్కం నాటకం మీద ఇదొక ప్రత్యామ్నాయ విమర్శ గ్రంధం. ఈ గ్రంధంలో అపూర్యమైన పరిశోధన, అనన్యమైన విశ్లేషణ
ఉన్నాయి'' అని నరసింహమూర్తి కృషిని అభినందించారు.
ప్రముఖ సాహిత్య విమర్శకులు తెలకపల్లి రవి రాసిన ''శ్రీశ్రీ సాహిత్యం - సమకాలీనత'' పుస్తకంపై రాసిన ''కాలం వేసే ప్రశ్నలకు సమాధానం చెప్పడమే సాహిత్య విమర్శలో ప్రజాస్వామ్యం' వ్యాసంలో ఈ పుస్తకం శ్రీశ్రీ మీద వచ్చిన విమర్శలకు సరైన సమాధానమన్నారు. ఒక మార్క్సిస్టు విమర్శకుడిగా తోటి మార్క్సిస్టు విమర్శకుడికి స్నేహహస్తం అందించారు రాచపాళెం.
హరిగా ప్రసిద్ధులైన హరి పురుషోత్తమరావు వ్యాససంపుటి 'విభిన్న'ను విశ్లేషిస్తూ 'గురజాడ గురించి హరి' అనే శీర్షికతో వ్యాసం రాశారు. ఆధునికతను సరైన అర్థంలో అవగాహన చేసుకున్నది గురజాడేనన్నది హరి అభిప్రాయమని వివరిస్తూ దానిని రాచపాళెం సమర్థించారు. గురజాడపైనా కన్యాశుల్కంపైనా హరి చేసిన నిర్థారణలను ఈ వ్యాసం
ఉటంకించింది.
ప్రసిద్ధ కవి, పరిశోధకులు డా.ఎన్‌.గోపి సిద్ధాంత గ్రంథం 'ప్రజాకవి వేమన'ను విశ్లేషించిన వ్యాసం 'వేమన- గోపి'. ఈ గ్రంథం ద్వారా సామాజిక చరిత్రకు సాహిత్య చరిత్ర ఎంత శక్తిమంతమైన పరికరంగా ఆధారంగా
ఉపయోగపడుతుందో గోపీ రుజువు చేశారన్నారు. అంతేగాక గోపి వేమనను ప్రజాకవిగా నిర్వచించటంలో ఎంతో హేతుబద్ధతను ప్రదర్శించారన్నారు రాచపాళెం.
''ఆగ్రహం నుంచి పుట్టిన విమర్శ 'సివి' గారి శ్రీశ్రీ ఖడ్గసృష్టి కావ్య విమర్శ'' వ్యాసంలో ''మహాప్రస్థానం తర్వాత శ్రీశ్రీ ఏమి రాసినా అవి మహాప్రస్థానంలో లేవన్న విమర్శను సి.వి. ఆమోదించలేదు, శ్రీశ్రీ అలా చేసివుంటే తన ధ్వనిని తానే ప్రతిధ్వని సృష్టించుకొన్నట్లు'' అన్న సి.వి. అభిప్రాయాన్ని గుర్తు చేశారు. 'సాహిత్య విమర్శలో వర్గపోరాటం ఎలా
ఉంటుందో ఈ గ్రంథం తెలియజేస్తుందన్నా'రు రాచపాళెం.
''మౌలిక విమర్శకుడు 'పాపినేని' '' వ్యాసంలో పాపినేని శివశంకర్‌ 'నిశాంత' వ్యాససంపుటిని విశ్లేషించారు. 'కవిత్వానికున్నట్లుగా కథానికకు ఉద్యమస్థాయి లేదు అనే అభిప్రాయాన్ని సాహిత్య చరిత్రపట్ల, శాస్త్రాలపట్ల అవగాహనాపరుడుగా పాపినేనిని గౌరవిస్తూనే ఆమోదించలేకపోతున్నాను'' అని తెలుగు కథ - నిన్న, నేడు వ్యాసాన్ని విశ్లేషిస్తూ రాచపాళెం పాపినేనితో విబేధించారు. '' 'నిశాంత' లోని పాపినేని అభిప్రాయాలు ఆరోగ్యకరాలు, ఆలోచనాత్మకాలు. తెలుగు సాహిత్య విమర్శ పరిణితికి ఇందులోని ప్రతి వ్యాసం ఉదాహరణే'' అని పాపినేని సాహిత్య కృషిని అభినందించారు రాచపాళెం.
ఆంగ్లోపాధ్యాయులైన గుర్రం వెంకటసుబ్బయ్య 1933లో రచించిన విమర్శగ్రంధం 'కవిత్రయ కవితా విమర్శనము' ను పరిశీలించిన వ్యాసం ఇరవై ఐదవది. 'వెంకటసుబ్బరామయ్య చాలా సౌమ్యంగా ఉంటూనే కట్టమంచి అభిప్రాయాన్ని నిర్ద్వంద్వంగా తిరస్కరించారు' అన్నారు. ఈ పుస్తకంలో '1933 నాటికి ఆధునిక విమర్శ లక్షణాలను పొదివికొని రావడం ఆ తర్వాత అనేకమంది ఈయననే అనుసరించడం మాత్రం వాస్తవమ'ని తేల్చారు రాచపాళెం.
మరో చర్చలోని చివరి వ్యాసం ''ఆధునికతని గుర్తించని 'ఆధునికాంధ్ర వాఙ్మయ వికాస వైఖరి'' ని విశ్లేషిస్తూ రాచపాళెం తీవ్ర వ్యాఖ్యలు చేశారు. ఆగ్రహానికి గురైనారు, అయితే అది ధర్మాగ్రహం.
గిడుగు, గురజాడల వ్యావహారిక భాషావాదాన్ని ప్రతిఘటిస్తూ 'గ్రామ్యవాదమాంధ్ర వాఙ్మయ వృక్షమునకు వేరు పురుగు వంటిది' అని గ్రాంధిక భాషను సమర్ధించి 'సాంస్కృతిక దౌర్భాగ్యాని'కి పాల్పడిన జయంతి రామయ్యనూ ఆయన రచన 'ఆధునికాంధ్ర వాఙ్మయ వికాస వైఖరి'నీ తీవ్రంగా నిరసిస్తూ రాసిన ప్రత్యేక వ్యాసమిది. విమర్శపై విమర్శ కూడా.
మూడవ విభాగం ఒక విమర్శకుని పుస్తకాలని, వ్యాసాలను ఆధారంగా చేసుకొని చేసిన విశ్లేషణలు. సాహిత్య విమర్శను గురించి వల్లంపాటి, వ్యాసంలో సాహిత్యం జీవితాన్ని వ్యాఖ్యానిస్తే సాహిత్య విమర్శ సాహిత్యాన్ని వ్యాఖ్యానిస్తుందనే అవగాహనతో వల్లంపాటి వెంకటసుబ్బయ్య సాహిత్య విమర్శను కొనసాగించారన్నారు. భారతీయ అలంకార శాస్త్రాలపై వల్లంపాటికున్న అభిప్రాయాలు తీవ్రమైనవన్నారు. వల్లంపాటికి భారతీయ అలంకారశాస్త్రం పట్ల సానుకూల వైఖరి వున్నా ఎక్కడా దానిని అన్వయించలేదన్నారు. వల్లంపాటి వ్యాసాలు ఆధునిక సాహిత్య విమర్శ పద్ధతులు, సాహిత్య విమర్శ ప్రయోజనం, సమాజం - సాహిత్యం - సాహిత్య విమర్శ మరియు వారి విమర్శా శిల్పం పుస్తకం ఆధారంగా ఈ వ్యాసం రాశారు రాచపాళెం.
సాహిత్యాన్ని సాహిత్యాంశాల పరిశీలనకే పరిమితం చేయకుండా యితర కళలు, శాస్త్ర, సాంకేతిక, మత, రాజకీయ, ఆర్థిక, చారిత్రక విషయాలతో సమన్వయం చేస్తూ ఆధునిక తెలుగు సాహిత్య విమర్శను సుసంపన్నం చేసిన విమర్శకులు సర్దేశాయి తిరుమలరావని ''విమర్శకు విశాల ప్రాతిపదిక 'సర్దేశాయి'' '' అనే వ్యాసాన్ని వారి రచనల ఆధారంగా రూపొందించారు రాచపాళెం. ఈ వ్యాసంలో ''సాహిత్యవిమర్శ కృతజ్ఞతారహిత ప్రక్రియ అని తెలిసిన సర్దేశాయి రచయితల పట్ల ఎంతో కృతజ్ఞతతో విమర్శలు రాశారు'' అనటం విమర్శకులకు బాధ కలిగించే విషయం. రాచపాళెం సర్దేశాయి పట్ల కృతజ్ఞతతోనే కదా ఈ వ్యాసాన్ని రచించింది. ఇంకా ప్రధానంగా సాహిత్య విమర్శకులైన రాచపాళెం సాహిత్యంపై రెండు రోజులపాటు ఈ సదస్సు జరుగుతుండటం విమర్శపై గౌరవభావంతోనే కదా!
''తనకున్న మార్క్సీయ నేపథ్యంతో, భాషాశాస్త్ర, చందశాస్త్ర ప్రమాణాలతో సజీవమైన సాహిత్య విమర్శను
ఉద్యమస్థాయిలో చేరా నిర్వహించటం ఒక చారిత్రిక ఘటన అని '', ''సాహిత్య విమర్శపై విమర్శకుడుగా 'చేరా' వ్యాసంలో రాచపాళెం విశదీకరించారు.
'సామాజిక శాస్త్రాల వెలుగులో సాహిత్య విమర్శ 'విభాత సంధ్య్యలు' వ్యాసంలో సి.వి. సుబ్బారావు (సురా) సంపాదకత్వంలో వెలువడిన విభాత సంధ్యలు వ్యాస సంకలనాన్ని సమీక్షించారు. ''టీవీఛానెళ్ళు ప్రపంచీకరణ పట్ల ప్రజలకు వ్యామోహాన్ని పెంచుతూ ప్రజాజీవితం నుండి ప్రజల్ని పరాయీకరిస్తున్న సందర్భంలో విభాతసంధ్యలు ఆ వ్యామోహం నుండి మనల్ని బయట పడవేయగలదు'' అని ఆ పుస్తక సారాంశాన్ని మన ముందుంచారు.
తెలుగు సాహిత్య విమర్శకు 'కొడవటిగంటి అందించిన సాహిత్య సూత్రాల'ను వివరించారు. సాహిత్యం - రాజకీయమూ అన్యోన్యమైనవని కొకు చెప్పినదాన్ని వివరించారు. సాహిత్య వికాసాన్ని సమాజ వికాసంతో ముడిపెట్టి ఆలోచించడం కొ.కు. సాహిత్య విమర్శలోని అంతస్సూత్రమని ఎరుకపరుస్తూ వాటి అనుసరణీయతా అవసరాన్ని చెప్పారు.
'కొ.కు. రా.రా మార్గంలో సింగమనేని' వ్యాసంలో సింగమనేనిని నిబద్ధ విమర్శకుడిగా కొనియాడారు. చెడుపట్ల అయిష్టత, కోపం, వ్యతిరేకత కలిగించటమే రచయిత చేయవలసిన పని అనే సింగమనేని భావనలను చక్కగా ఆవిష్కరించారు.
ఈ సంపుటిలో మహిళా విమర్శకులపై వున్న ఏకైక వ్యాసం 'మహిళా సాహిత్య విమర్శకులలో కుసుమ కుమారి'.
శ్రీ కృష్ణదేవరాయ విశ్వవిద్యాలయం పూర్వ ఉప కులపతి, ప్రసిద్ధ సాహితీవేత్త డా. పి. కుసుమకుమారి సాహిత్య వ్యాసాల విశ్లేషణ ఈ వ్యాసం. ఆమెకు మార్క్సీయ స్త్రీ వాద సైద్ధాంతిక భూమిక వున్నదన్నారు.
'ఫెమినిస్ట్‌ లాంగ్వేజి అనేదొకటున్నదని కుసుమకుమారి అధ్యయనం సారాంశం' అని విశ్లేషించారు రాచపాళెం.
''సంప్రదాయ సాహిత్య విమర్శ - ఆధునికతా ప్రభావం 'తిమ్మావజ్ఘుల' సాహిత్య విమర్శ'' వ్యాసంలో అభ్యుదయ మార్క్సీయ భావజాల ప్రభావమున్నా ఆ దృక్పథాన్ని విమర్శలో ప్రతిబించించలేని తిమ్మావజ్ఘుల సాహిత విమర్శకుడిగా సంస్కరణవాది అని నిర్థారించారు. 'తిమ్మావజ్ఘుల విమర్శను వివరణాత్మక విమర్శ అనవచ్చు లేదా వర్ణనాత్మక విమర్శ అనవచ్చ'న్నారు రాచపాళెం.
మార్క్సిస్టు సాహిత్య విమర్శకుడికి ఉండవలసిన
చిత్తశుద్ధి, ఖచ్చితంగా మాట్లాడగలగడం, గుణాన్ని దోషాన్ని నిర్దాక్షిణ్యంగా చెప్పగలగడం, తాను అభిమానించే సాహిత్యాన్ని సైతం లోపం విషయంలో ఉపేక్షించకపోవడం రాచపాళెంలో పుష్కలంగా వున్నాయి.
విమర్శపై విమర్శను ఆహ్వానించిన 'మరో చర్చ' పుస్తకాన్నే గాక రాచపాళెం రాసిన సాహిత్య విమర్శనా రచనలన్నీ చదవవలసినవే.