వీరేశలింగం రచనలు సమాజ అభ్యుదయం

కందుకూరి శతవర్దంతి

- డా|| వీపూరి వేంకటేశ్వర్లు - 9885585770

కందుకూరి వీరేశలింగం

(16.04.1848 -27.5.1919)

19వ శతాబ్దం ఉత్తరార్థం నుంచి సంఘ జీవనంలోనూ, శాస్త్ర సాంకేతిక రంగాల్లోనూ చాలా మార్పులు వచ్చాయి. దీనికి చారిత్రక కారణాలెన్నో దోహదం చేశాయి. సంఘంలో వేళ్ళూనికొనిపోయిన మూఢనమ్మకాలు, ఆచారాల వల్ల కలిగే నష్టాల్ని ప్రజాభ్యుదయం కాంక్షించేవాళ్ళు అడ్డంకులుగా గుర్తించారు. వీటి నుంచి ప్రజల్ని బయటపడేటట్లు చెయ్యడానికి భారతదేశంలో ఎంతోమంది ఉద్భవించారు. రాజా రామమోహన్‌రాయ్‌ లాంటి స్వదేశస్థులే గాకుండా, విలియం బెంటింగ్‌ లాంటి విదేశస్థులు కూడా భారతీయ సమాజోద్ధరణకు శ్రమించారు. ఈ దుస్సంప్రదాయాల్లోని సత్యాసత్యాల్ని ప్రజలకు తెలియజెప్పగల సదవకాశం కవులకూ - రచయితలకూ

ఉన్నతంగా మరే రంగంలోనూ ఉండదు. ఈ అవకాశాన్ని ఆంధ్రదేశంలో వీరేశలింగం గారు చేజిక్కించుకున్నారు. తెలుగు సాహిత్య, సామాజిక, శాస్త్ర రంగాల్లో అవిరళకృషికి కారకుడై, సంఘ సంస్కరణోద్యమానికి ఉజ్జ్వల ధృవతారగా చరిత్ర పుటలలో నిలిచిపోయారు.

వీరేశలింగం సుబ్బరాయుడు, పున్నమాంబ దంపతులకు క్రీ.శ.1848వ సం|| ఏప్రిల్‌ 16వ తేదీ రాజమండ్రిలో జన్మించారు. వీరేశలింగానికి నాలుగేళ్ళు రాకముందే తండ్రి మరణించడం వల్ల పెదతండ్రి వెంకటరత్నం పంతులు గారి దగ్గర పెరిగారు. ఆయన తన విద్యాభ్యాసంలో అనేక ఒడుదుడుకుల్ని ఎదుర్కొన్నారు. అయినప్పటికీ తరగతిలో మేటి విద్యార్థిగా ఉండి, అన్ని పరీక్షల్లోనూ

ఉత్తీర్ణుడవుతూ వచ్చారు. ఆయన చిన్నతనంలోనే 'సోమరాజు' గారి బడిలో బాల రామాయణం, అమరకోశం, రుక్మిణీకల్యాణం, సుమతీ శతకం, కృష్ణ శతకం, ఆంధ్రనామ సంగ్రహం మొదలైన గ్రంథాల్ని చదువుకున్నారు. తర్వాత

ఉద్యోగం చెయ్యడానికి తగిన తర్ఫీదు పొందడం కోసం 'పోతరాజు రఘురామయ్య' గారి దగ్గర చేరి, అక్కడ పని నేర్చుకుంటూ రఘువంశం లాంటి కావ్యాల్ని చదువుకోసాగారు. ఆ తర్వాత ఆంగ్లం నేర్చుకోవడానికి పన్నెండేళ్ళ మండల పాఠశాలలో చేరారు. పురాణాల్ని చదవడానికి ఆ వయస్సులోనే వయస్సులో వారికి ఆసక్తి కలిగింది.

వీరేశలింగానికి 13 ఏళ్ళ వయస్సులో నుండగా తొమ్మిదేండ్ల రాజ్యలక్షితో వివాహమయ్యింది. ఆమె విద్యావంతురాలు. ఆమె భర్త అడుగు జాడలలో నడుస్తూ, అహర్నిశలు శ్రమిస్తూ, అన్ని విధాలుగా జీవితాంతం భర్తకు సహాయసహకారాలను అందించింది. అయితే వారికి సంతానం కలుగలేదు. 1881 సం||లో గోగులపాటి శ్రీరాములు గారి కుమారుణ్ణి ఆమె దత్తతకు తీసుకొని, అతనికి కూడా 'వీరేశలింగం' అనే పేరును పెట్టి పెంచి, పెద్ద చేసింది.

వీరేశలింగం 1870లో మెట్రిక్యులేషన్‌ పరీక్షల్లో

ఉత్తీర్ణుడైనప్పుడు ఆయన పెదతండ్రి మరణించాడు. కుటుంబ పోషణ కోసం చదువుమాని, ఉద్యోగం కోసం ప్రయత్నించి, 1871లో రాజమండ్రిలో మండల పాఠశాలలో అప్పటి ప్రధానోపాధ్యాయులైన 'కుప్పుస్వామి శాస్త్రుల' వారి సహాయం వల్ల సహాయోపాధ్యాయుడుగా నియమితుడయ్యారు. విద్యార్థులకు ఆంగ్లం, గణితం, భారతదేశ చరిత్రలను బోధించేవారు. శిష్యులను దగ్గరగా తీసుకొని, వారికి మంచినీతి వాక్యాలను బోధిస్తూ తన వృత్తికి కీర్తి ప్రతిష్ఠలను సంపాదించారు. క్రమశిక్షణ లోపించిన శిష్యులను శిక్షించడంలో పక్షపాతం గానీ, భయం కానీ లేకుండా

ఉండేవారు.

1871లో ఎల్‌.ఎల్‌.బి పరీక్షలో ఉత్తీర్ణుడయి, న్యాయవాద వృత్తిని చేపట్టారు. కాని ఆ వృత్తిలోనున్న లోటుపాట్లను సహించలేకపోయారు. తర్వాత 1872 సం.లో కోరంగిలో ఆంగ్ల పాఠశాలకు ప్రధానోపాధ్యాయునిగా అమావాస్య రోజు                     ఉద్యోగంలో చేరి, మూఢ నమ్మకాల్ని కొట్టిపారేశారు. 1874లో ధవళేశ్వరంలోని ఆంగ్లోవెర్నాక్యులర్‌ స్కూల్లో హెడ్‌మాస్టర్‌గా, 1876లో  రాజమండ్రి గవర్నమెంట్‌ స్కూల్లో అసిస్టెంట్‌ తెలుగు టీచర్‌గా, తర్వాత 1899లో మద్రాసు ప్రెసిడెన్సీ కళాశాలలో సీనియర్‌ తెలుగు పండితుడుగా చేరి, బోధనా వృత్తిలో రాణించారు. మరొక వైపు తెలుగు సాహిత్య రంగంలోను - సంఘంలోను పేరుకుపోయిన దురాచారాలను నిర్మూలించడానికి తన జీవిత సర్వస్వాన్ని ధారపోశారు.

మూఢాచార నిర్మూలన, స్త్రీ పునర్వివాహం, స్త్రీవిద్య, బాలికా పాఠశాలల స్థాపన, గ్రంథాలయ స్థాపన, పత్రికా నిర్వహణ ద్వారా ప్రజలకు ఉపయోగపడాలనే ఉద్దేశ్యంతో తన రచనల ద్వారా అహర్నిశలు శ్రమించారు.

తెలుగు భాషలో మృదువైన సులభ శైలిలో-సలక్షణమైన వచన రచన చేయటం కోసం; ప్రజల్లోనున్న దురాచార దుర్వర్తనాలను పోగొట్టి, వారికి అభ్యదయ మార్గాన్ని చూపి, నీతిమంతులుగా చేయటం కోసం; దేశాన్ని ఉన్నత స్థితిలోకి తీసుకొని రావడానికి శక్తివంచన లేకుండా పాటుపడడం కోసం 1874లో అక్టోబర్‌లో వివేక వర్ధిని అనే మాస పత్రికను ప్రారంభించారు. అయితే కనీసం పెట్టుబడి కూడా రాక నష్టాలతో నడుస్తున్నా, పత్రికను నిలుపు చెయ్యకుండా ఖర్చుల్ని భరిస్తూ, దేశంలో జరిగే అన్యాయ-అక్రమాలను పత్రిక ద్వారా అందరికీ తెలియజేయడానికి కృషిచేశారు. అందుకే ఈ పత్రిక తెలుగు సాహిత్యాన్ని సుసంపన్నం చేసి, తెలుగు సారస్వతంలో ప్రక్రియా వైవిధ్యాన్ని తెచ్చిపెట్టి, శాశ్వతమైన కీర్తిని సంపాదించిపెట్టింది.

1876లో 'హాస్య సంజీవని' అనే పేరుతో హాస్యరస ప్రధానమైన ఒక మాసపత్రికను వివేకవర్ధినికి అనుబంధంగా ప్రచురించారు. 1883లో స్త్రీల కష్టాలను దృష్టిలో ఉంచుకొని 'సతీహిత బోధిని' అనే మరొక మాసపత్రికను ప్రారంభించారు. ఇంకా 'పురుషార్థ ప్రదాయిని', 'ఆంధ్రభాషా సంజీవని' మొదలైన పత్రికలను కూడా నడిపారు.

తర్వాత వీరేశలింగం 1875లో నాటక రచనకు పూనుకొని దాదాపు 27 ఏళ్ళ కాలవ్యవధిలో 20 నాటకాలను రచించారు.

ఆంగ్ల కవులలో అగ్రగణ్యుడిగా వినుతికెక్కిన షేక్‌స్పియర్‌ రాసిన 'కామెడి ఆఫ్‌ ఎర్రర్స్‌'ను 'చమత్కార రత్నావళి' అనే పేరుతో; 'మర్చెంట్‌ ఆఫ్‌ వెనీస్‌' అనే నాటకాన్ని 'వెనీస్‌ వర్తక చరిత్రం' అనే పేరుతో; అలాగే ఆర్‌.బి.ఫెరాడాస్‌' రాసిన 'డ్యూనా' అనే నాటకాన్ని 'రాగమంజరి' అనే పేరుతో; షెరిడాన్‌ రాసిన 'దిరైవల్‌' అనే నాటకాన్ని 'కల్యాణ కల్పవల్లి' అనే పేరుతో అనువాదం చేశారు. అంతేకాదు సంస్కృతంలో కాళిదాసు రచించిన అభిజ్ఞాన శాకుంతలం-మాళవికాగ్ని మిత్రం, శ్రీహర్షుని రత్నావళి, కృష్ణమిశ్రుని ప్రబోధ చంద్రోదయం అనే నాటకాలను కూడా అనువాదం చేశారు.

1885లో మహాభారత విరాటపర్వంలోని 'దక్షిణ గోగ్రహణం' ఆధారంగా 'దక్షిణ గోగ్రహణం' అనే అయిదు అంకాల స్వతంత్ర నాటకాన్ని రచించారు. ఇంకా ప్రహ్లాద చరిత్రం, సత్యహరిశ్చంద్ర నాటకాలను కూడా వ్రాసి, ప్రజల ఆదరాభిమానాల్ని సంపాదించారు.

1876లో 'బ్రహ్మ వివాహం' అనే సాంఘిక నాటకాన్ని రచించి, తన 'హాస్య సంజీవని' పత్రికలో ప్రచురించి పండితపామర ప్రశంసల్ని పొందారు. తర్వాత వ్యవహార ధర్మబోధిని, మహారణ్య పురాధిపత్యం, తిర్యగ్విద్వన్మహాసభ, మూషికాసుర విజయం, కలిపురుష శనైశ్చర విలాసం, వేశ్యాప్రియా ప్రహసనం, కౌతుక వర్ధని, వినోద తరంగిణి అనే స్వతంత్ర ప్రహసనాలను రచించారు. అంతేకాదు ఆంగ్ల రచనకు అనుసరణగా అపూర్వ బ్రహ్మచర్యం, విచిత్ర వివాహం, మహాబధిర ప్రహసనం, దంభాచార్య విలాసం, పునర్మరణ ప్రహసనం, బలాత్కార గాన వినోదం, కలహప్రియా ప్రహసనం, మహామహోపాధ్యాయ, యోగనిద్ర, మహావచన, అసహాయశూర ప్రహసనాలను కూడా రచించారు.

ప్రహసనం దృశ్య రూపకం. ఇందులో హాస్యం ప్రధాన రసంగా ఉంటుంది. దీనిని ఆంగ్లంలో 'రెస్టోరేషన్‌ డ్రామా' అంటారు. వీరేశలింగం ఈ ప్రక్రియను ప్రధానంగా సమాజాభ్యుదయాన్ని సాధించడానికి వాడుకున్నారు.

1880లో స్త్రీ పునర్వివాహం, వివేక దీపిక లాంటి అసంపూర్తి నాటకాలను కూడా స్త్రీ సంక్షేమం కోరి రచించారు.

వీరేశలింగం తన చిన్నతనంలోనే మార్కండేయ శతకం, గోపాలశతకం అనే రచనలను కంద పద్యాల్లో రాశారు. వీటిని పాఠశాలల్లో పాఠ్య గ్రంథాలుగా నిర్ణయించారు. ఇంకా శుద్ధాంధ్ర నిరోష్ఠ్య నిర్వచన నైషధం, రసికజన మనోరంజనం, శుద్ధాంధ్రోత్తర రామాయణం, నీతి దీపిక, శుద్ధాంధ్ర భారత సంగ్రహం మొదలైన పద్య కావ్యాలను కూడా రచించారు. తర్వాత పద్య కావ్యాల కంటే వచన కావ్యాల వల్ల ప్రయోజనమెక్కువని ఆలోచించి, మొదటగా నీతిచంద్రికను వ్రాసి 1874లో ముద్రించి ప్రచురించారు. తర్వాత భారత సంగ్రహం, అభాగ్యోపాఖ్యానం వంటి వచన కావ్యాలను రచించారు.

1883లో ప్రత్యేకంగా మహిళా మనోవికాసాన్ని ఆశించి వీరేశలింగం 'సతీహిత బోధిని' అనే పత్రికను ప్రారంభించి, అందులో స్త్రీలు - పిల్లలు వినోదంగా చదువుకోవడానికి వచన రూపంలో పదహారు కథలను సులభశైలిలో వ్రాసి, ప్రచురించారు. అవేవంటే చమత్కార రత్నావళీ, సతీమణి విజయం, సుమిత్ర చరిత్రం, రఘుదేవ రాజీయం, కురంగేశ్వర వర్తక చరిత్రం, కళావతీ పరిణయం, గయ్యాళిని సాధు చేయుట, చిత్రకేతు చరిత్రం, దానకేసరి విలాసం, వైదర్భ విలాసం, భానుమతీ కల్యాణం, సరసజనమనోభిరామం, మాలతీ మధుకరం మొదలైన కథలు వీటిలో కొన్ని కథల్ని కళాశాలల ప్రవేశ పరీక్షకు పాఠ్య గ్రంథాలుగా నిర్ణయించారు.

వీరేశలింగం తన ముప్పయవ యేట నవలా రచనకు పూనుకున్నారు. 1878లో మొదటగా 'రాజశేఖర చరిత్ర' అనే నవలను వ్రాశారు. ఈ నవల అలీవర్‌ గోల్డ్‌స్మిత్‌ రాసిన 'వికార్‌ ఆఫ్‌ వేక్‌ఫీల్డ్‌'కు ఛాయానుసరణ. స్త్రీల కోసం 'సత్యవతీ చరిత్ర' అనే నవలను వ్రాశారు. తర్వాత సత్యరాజా పూర్వదేశ యాత్రలు అనే నవలను జొనాథన్‌ స్విఫ్ట్‌ రాసిన గలీ వర్స్‌ ట్రావెల్స్‌కు ఛాయానుసరణగా రచించారు. ఆ తర్వాత చంద్రమతీ చరిత్రం, సత్య సంజీవని అనే నవలను కూడా వ్రాసినా, అవి నవలలు కావని పలువురు విమర్శకులు తేల్చారు.

వీరేశలింగం చాలా సభల్లో ఉపన్యాసాలిచ్చారు. ఇవన్నీ తర్వాత పరుషార్థ ప్రదాయిని పత్రికలో అచ్చయ్యేవి. 1879 జులై నెలలో 'శ్రీ విజయ నగర మహారాజు' గారి బాలికా పాఠశాలలో మొట్టమొదటిసారి స్త్రీ పునర్వివాహం గురించి ఉపన్యసించారు. తర్వాత దానధర్మాల గురించి, వేశ్యల గురించి, ఐకమత్యం గురించి, దేశీయ మహా సభల గురించి, స్త్రీ విద్య గురించి, మూఢనమ్మకాల గురించి వరకట్నాన్ని గురించి చాలా ఉపన్యాసాలు చేశాడు.

వీరేశలింగం చదువువేరు - సద్గుణము వేరు, దయ్యములు, విద్య, వైద్యులు, హిందూ దేశాభివృద్ధి మార్గము, కన్యాశుల్కము, త్రాగుబోతు తనము, దేశాభిమానము, సంఘ విద్యాభ్యాసము, కృష్యాది వ్యాపారము, దేశ భాషలు, దేశాభివృద్ధి సాధనము, మతకలహములు, భార్యాభర్తల ఐక్యమత్యము, స్వబంధు జనాభిమానము అనే వ్యాసాలను ప్రచురించారు. వీరి వ్యాస రచనల్లో లౌకిక-సాంఘిక దృక్పథం, సంస్కరణ ప్రబోధం కన్పిస్తాయి.

1878లో జనులలో ఉన్న మూఢ విశ్వాసాలను పోగొట్టడానికి శాస్త్రీయ గ్రంథ రచనను శ్రీకారం చుట్టారు. మొదట ప్రజలకు ప్రకృతి శాస్త్ర జ్ఞానం ఉండాలని ప్రకృతి శాస్త్ర గ్రంథాన్ని రచించారు. తర్వాత పదార్థ వివేచన శాస్త్రాన్ని ప్రశ్నోత్తర రూపంలో ప్రచురించారు. 1888లో శరీర శాస్త్రాన్ని, 1895లో జ్యోతిశాస్త్ర సంగ్రహాన్ని చిత్ర పటాలతో సహా ప్రచురించారు. ఇంకా భూగోళ స్వభావ దీపిక అనే శాస్త్రీయ గ్రంథాన్ని కూడా రచించారు.

వీరేశలింగం 'స్వదేశ సంస్థాన చరిత్రములు' అనే దేశ చరిత్ర గ్రంథాన్ని మొదటగా వ్రాసి, 'చింతామణి' పత్రికలో ప్రచురించారు. తర్వాత జీసస్‌ చరిత్రం, రాజరామ్‌ మోహనరాయల చరిత్రం, విక్టోరియా మహారాజ్ఞి చరిత్రం, శంకరాచార్యుల చరిత్రం, జోన్‌ ఆఫ్‌ ఆర్క్‌, ఎలిజబెత్‌ వంటి ప్రముఖుల జీవిత చరిత్రల్ని వ్రాశారు. అంతేకాదు ఆంగ్ల ప్రభావంతో వచ్చిన 'స్వీయ చరిత్ర'ను కూడా మొదటగా తెలుగులో వీరేశలింగం గారే రాశారు. అలాగే 19వ శతాబ్దం చివరలో పరిశోధన కావించి మొదట ఆంధ్రకవుల చరిత్రను కూడా రాశారు.

ఇంకా 'కర్నల్‌ మేక్డానల్డు దొర' గారు విద్యా విచారణాధికారిగా నున్న కాలంలో వీరేశలింగం ప్రభుత్వం కోసం రెండవ పాఠ్య పుస్తకాన్ని రాశారు. 'మార్సుడన్‌' దొరగారి కోరిక మీద 'మాక్మిల్లన్‌' కంపెనీ వారికి నాల్గవ, అయిదవ, ఆరవ తరగతి వాచకాలను రాసిచ్చారు.

పాశ్చాత్యుల నాగరికతలోని విపరీత ధోరణులను చూసి, అసహ్యించుకున్న ప్రథమ జాతీయవాదులలో వీరేశలింగం గారు ప్రసిద్ధులు. వీరు సాహిత్యంలోని పలు ప్రక్రియలను ఆకళింపు చేసుకొని, ఆంధ్ర శారదను నూతనాభరణాలతో అలంకరించాలని సంకల్పించుకొని తన వ్యాసాలు -

ఉపన్యాసాల ద్వారా సారస్వత విమర్శ చేశారు.

ఆ రోజుల్లో భాగవతం వ్రాసిన బమ్మెర పోతన కడప జిల్లాలోని ఒంటిమిట్ట వాడా? వరంగల్లు జిల్లాలోని ఏకశిలా నగరం వాడా? అనే వాద వివాదాలు ఉద్ధృతంగా నడుస్తున్నాయి. దీనిమీద వీరొక వ్యాసం ఆంధ్ర పత్రికకు వ్రాయాలను కొన్నాడు. వ్యాస రచన పూర్తి అయ్యేలోపుగా వారికి పెద్ద పెట్టున జ్వరం వచ్చి, అది విషజ్వరంగా పరిణమించింది. అయినప్పటికీ ఆ వ్యాసాన్ని చదవటంలో, ఫ్రూఫ్‌లు దిద్దటంలో వీరు ఇతరుల సాయాన్ని తీసుకోవడానికి ఇష్టపడలేదు. అలాగే ఆ పని పూర్తి చేశారు. ఆ సాయంత్రానికి జ్వరం లక్షణాలు తీవ్రంగా పరిణమించి, 1919 మే నెల 27న ఉదయం 4:20 ని.లకు తుది శ్వాసను విడిచారు. తెలుగు తేజానికి సూర్యుడయ్యారు.

వీరేశలింగం గారి కృషిని 1898లోనే ఆంగ్ల ప్రభుత్వం వారు గుర్తించి 'రావు బహద్దూర్‌' అనే బిరుదునిచ్చి సన్మానించారు. మద్రాసులో జరిగిన భారతీయ సాంఘిక సభకు అధ్యక్షత వహించి, 'మహదేవ గోవిందరనడె' ద్వారా 'దక్షిణ భారత విద్యాసాగర్‌' బిరుదును పొందారు. తెలుగులో అనేక వచన గ్రంథాలు రాసి 'గద్య తిక్కన' అనే బిరుదును పొందారు.

ఇలా వీరేశలింగం గారు గొప్ప పండితునిగా, కవిగా, విమర్శకునిగా, జిజ్ఞాసువుగా, తత్త్వవేత్తగా, అన్నింటికీ మించి గొప్ప ధైర్యశాలిగా పేరును పొందారు. వీరు తన రచనల ద్వారానే కాకుండా, ఆచరణల ద్వారా కూడా సమాజాభివృద్ధి కొరకు పాటుపడ్డారు. విశ్రాంతి లేని జీవితాన్ని గడిపి, ఆంధ్రవాఙ్మయ వికాసానికి నన్నయలాగా కృషి చేశారు. ఆంధ్రులందరికీ ప్రాతఃస్మరణీయుడయ్యారు.