ఎన్‌.లహరి
98855 35506
నా పేరు ఎన్‌.లహరి. హైదరాబాద్‌. నానీలు నేర్చుకోవడంలో నా స్వీయ అనుభవం గురించి చెప్పడానికి ప్రయత్నిస్తాను.
నేను ఇప్పటికే 'అక్షర నేత్రాలు' అనే కవితా సంపుటిని వెలువరించాను. నాకు ఈ 'నానీల' ప్రయాణాన్ని ఆరంభించవలసిందిగా వీటి సృష్టికర్త, నాకు స్వయానా పెదనాన్న గారైన డా.ఎన్‌. గోపి గారు చెప్పడం జరిగింది. అప్పటిదాకా అడపా దడపా చదవడమే తప్ప.. ఎప్పుడూ రాసే ప్రయత్నమైతే చెయ్యలేదు. పెద్దనాన్న గారి మాట కోసం, తప్పక రాయాలని నిర్ణయించుకున్నాను. వీటిని రాస్తున్న క్రమంలో ఎన్నిసార్లు నిర్దాక్షిణ్యంగా కొట్టివేతలకు గురయ్యాయో మాటల్లో చెప్పలేను. ''ఇలా అధ్యయనం లేకుండా రాయడం వల్ల ఏ రకమైన ప్రయోజనమూ ఉండదు. లోలోతుల్లోకి వెళ్లి, మూలలను స్ప ృశించి, అనుభవాలను అనుభూతుల రూపంలో పలవరించి కలవరిస్తూ రాయడంలో ఉండే.. ఒక రకమైన మమేకస్థితి.. జీవన లోతుల్ని తడుముతుంది.'' అన్న ఒక అపురూపమైన సలహా నన్నొక నానీల కవయిత్రిగా నిలబెట్టింది.
ఆ తర్వాత 'నానీ'లపై వచ్చిన మా పెద్ద నాన్నగారి రెండు పుస్తకాలు.. ఇంకా చాలామంది రాసిన ముందుమాటలూ, చదివి అధ్యయనం చెయ్యడంలో నాకో కొత్తచూపుని ప్రసాదించింది. లోతుగా విశ్లేషించుకుంటూ.. ఒక తార్కిక స్ప ృహతో చదవడం మొదలు పెట్టాను. అలా చదువుతున్నపుడు నానీల్లోని గొప్పతనం, మార్మిక స్ప ృహ, ధ్వని వ్యక్తీకరణ అనుభవ పూర్వకంగా ఒంటబట్టాయి. అప్పుడు సరికొత్త ఆలోచనలు నాలో స్ఫురించి పరోక్షంగా నన్ను సానబెట్టేవి. అంతర్మథనానికి గురిచేసి, మానసిక సంఘర్షణ రాపిడిలో చైతన్యపూరితమైన భావాలను సృజనాత్మక కోణంలో రాయడం నేర్పాయి. ఈ విషయంలో తెలిసిన సాహితీమూర్తుల సలహాలూ, సంప్రదింపులూ, మెలకువలనూ ఆకళింపు చేసుకునేలా చేశాయి. ఇక్కడ ఉన్న పాఠకప్రియులకు ఈ నానీల స్ప ృహ లేదని కాదు. చాలామందికి వీటి నిర్మాణరూపం, అభివ్యక్తీకరణ తెలియదని అనుకోను. ఎలా రాయాలో, ఏ రీతిలో రాయకూడదో అనే ఒక డోలాయమానమైన ఊగిసలాటలోంచి, ఆధునిక సూక్ష్మ కవితారూపంగా ఎలా రూపాంతరం చెందిందో.. ఇక్కడ కొన్ని అనుభవాలు మీతో పంచుకుంటాను.
నిజంగా నానీలు నేర్చుకోవాలనే తపన ఉన్నవాళ్ళకి.. నేను చెప్పే ఈ కొద్దిపాటి విషయాలూ.. కొద్దిలో కొద్దిగానైనా రచనాపరంగా సహాయం చేస్తాయని భావిస్తున్నాను. తొలిదశలో నానీలు నేర్చుకునే క్రమంలో.. కొన్నిసార్లు నిద్రలో కూడా కలవరించేదాన్ని. ఈ అపస్మారకమైన ఒక మమేక స్థితిలోంచే నానీలు అంతర్లీనంగా నాలో ఊపిరి పోసుకునేవి. పొద్దుట నిద్ర లేచేసరికి వీటిలో ఒకటి కూడా స్ఫురణకొచ్చేవి కావు. గుర్తుపట్టి తిరిగి రాసేంత వెసులుబాటు ఉండేది కాదు. అదంతా ఒక నిద్రాణమైన మౌన సంయోగ స్థితిలోంచి అపరిచితంగా జరిగే రోజువారీ యాంత్రిక దినచర్యకు పరోక్ష ఉదాహరణ మాత్రమే! ప్రత్యక్ష జీవితానుభవాలను దృష్టిలో పెట్టుకుని చూస్తే జీవన వాస్తవిక స్థితికి, చుట్టూ అల్లుకుంటున్న సహజ సంఘటనలనూ, అనుభూతులనూ గాఢ పరిశీలనలోంచి అధ్యయనం చేసి రాసినవే. దూరంగా ఎక్కడో, ఏదో జరిగే ఒక అంశం మీద రాసే దానికంటే.. కళ్ల ముందు జరుగుతున్న విషయాలనే నానీలుగా మలుచుకునేదాన్ని. నిజానికి ఇది చాలా తేలికైన పద్ధతి. విషయం మీద పట్టువుంటే ఈ నానీల అల్లిక చాలా తేలిక అనిపించింది.
ఆధునిక సూక్ష్మ సాహితీ ప్రక్రియల్లో ఈ నానీ కవితా ప్రక్రియకు ఒక విశిష్ట స్థానం ఉంది. నాలుగు వరుసల నియమంతో.. 20-25 అక్షరాల మధ్య సాగించే ఈ పద పాద నియమం విలక్షణమైనది. వీటిలో మొదటి రెండు పాదాలు ఒక అంశాన్ని ప్రతిపాదిస్తే, మిగిలిన కింద రెండు పాదాలు ఒక రకమైన పంచ్‌ లాగా, చరుపులాగా ముక్తాయింపుతో కూడిన భావ అన్వయం ఉండాలి. కొసమెరుపులాంటి ముగింపుతోనూ అసలు అర్ధాన్ని ప్రతిబింబించే భావ సమన్వయం తొణికిస లాడాలి. ఇలా అన్వయించి రాసే పద్ధతిలో ఒక అంతర్లీనమైన జీవన తాత్వికత ఉట్టిపడుతుంది. నానీలు అనే పేరు చిట్టి అక్షర వరుసకు ప్రతిబింబ సూచికగా చెప్పుకోవచ్చు. ఒక పెద్ద భావ సారాంశాన్ని చిన్నపాటి వాక్యాల కుదింపులో అక్షర నియమానికి ఒదిగించి రాయడం కొన్నిసార్లు కత్తిమీద సామే. కానీ సానబెట్టి, సాధన చేసి, శ్రద్ధపెట్టి అర్థవంతంగా రాయ గలిగితే ఆ కూర్పులో ఉన్న నిర్మాణ రీతే వేరు. మినీ కవితతోనో, హైకూతోనో దీనిని పోల్చి చెప్పడం సరి కాదు. నానీ అంటే ఉన్న విషయాన్ని నాలుగు వాక్యాల్లో ఇమిడ్చి చెప్పాలి. ఈ నానీల్లోని అంశాలు పూర్తిగా భిన్నంగా ఉంటాయి. ఎందుకంటే నేనొక సాధారణ గఅహిణిని. మా ఇంటి చుట్టూ అనేక విషయాలు పెనవేసుకుని ఉంటాయి. వీటిని నాకు అనుకూలం గా మలుచుకుని వస్తుపరంగా 'నానీ'గా రాయడానికి ప్రయత్నించేదాన్ని.
మా నాన్నగారు నా పెళ్లి సమయంలో ఇచ్చిన టీవీ ఒక నానికి కవితా వస్తువైంది. అప్పట్లో దాని ఖరీదు, విలువ చాలా ఎక్కువ. కానీ మారుతున్న ఈ రోజుల్లో 'స్మార్ట్‌ టీవీ' చూడటానికి చాలా చిన్నదిగా అనిపిస్తుంది. అలా దాని నుండి పుట్టిన ఒక 'నానీ'ని ఇప్పుడు ఒకసారి మననం చేసుకుందాం.
'' మా పాత టీవి
నాన్న బహుమతి
తీయలేను
పెట్టుకోలేను'' అని అంటున్నపుడు కలిగే ఒక మానసిక బాధ ఉద్వేగభరితంగా మారినపుడు ఎలాంటి అంతర్గత అలజడిని సృష్టిస్తుందో ఈ నానీని పరిశీలిస్తే అర్ధమవుతుంది. దానిని ఉన్న చోట నుండి తీయలేక.. అలా అని కాలం చెల్లిపోయాక దానిని యథాస్థానంలో ఉంచలేక పడే ఒకానొక మానసిక అవస్థే ఈ నానీకి ప్రత్యక్ష ప్రేరణ. అలాంటి మింగుడుపడని ఒక ఉద్వేగభరిత సందర్భాన్ని అక్షరీకరిస్తూ రాసిన నాని ఇది.
ఒక సాధారణ అంశాన్ని అసాధారణ అంశంగా చిత్రీకరించి, నానీ రూపంలో ఎలా అక్షరీకరించాలి అనే విషయాన్ని మరికొన్ని 'నానీ'ల ఉదాహరణలతో తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేద్దాం.
''పేదరికమే
గొప్ప చిత్రకారిణి
అమ్మ చీరపై
చిరుగుల చిత్రాలు'' అని అంటున్నపుడు చివికిన బీదరికంలోంచి ఒక కళాత్మక సౌందర్య దృష్టి సహజ దృశ్యచిత్రంగా ఒదిగిపోతుంది. పేదరికాన్ని కూడా ఒక వ్యంగ్య స్ప ృహతో నానీగా మలచడంలో లోలోపట గూడుకట్టిన అంతర్గత వేదన ఆవేదనగా తొంగి చూస్తుంది.
ఇలాంటిదే మరొక జీవన స్ప ృహ ఉట్టిపడే నాని. వాస్తవాన్ని బతుకు విషాదంగా పిండి నిరాశగా ఆరేస్తుంది.
''కల్లంలో రైతు
కలలు ఆరబెట్టాడు
వర్షం
కల్లలు చేసింది''
ఈ యథార్థ దృశ్యం ప్రతి రైతు జీవితంలో ఉన్న ఒక కఠోర జీవన వేదన సత్యమే. మానసిక సంఘర్షణకి అద్దం పట్టే శ్రమజీవి కష్ట నష్టఫలిత పర్యవసాన ప్రతిరూప దిగులు చిత్రమిది. చేతికందాల్సిన సమయంలో పంట వర్షపు నీటిలో తడిసి.. మునిగి గంగ పాలవుతుంటే, అప్పటిదాకా పడ్డ కాయకష్టం ఉస్సూరుమంటూ నిట్టూర్చి.. కొండంత ఆశల బతుకుల్లో విషాద నిరాశలనే పరుస్తుంది. కన్న కలలు కల్లలై పస్తులతో ఆకలిమంటల్నే చివరికి మిగుల్చుతుంది. ఈ నిస్సహాయ స్థితిని అనుభవైకవేద్యంగా కళ్ళకు కట్టినట్లుగా నిరూపించడమే ఈ భౌతిక విషాద వాస్తవికత.
ఇంకోచోట సహజత్వానికి విరుద్ధంగా చోటుచేసుకుంటున్న నవనాగరిక పరిణామాల్ని చమత్కార ధోరణిలో వ్యక్తపరచడానికి ప్రయత్నించాను.
''అతడు కుమ్మరి
ఫ్రిజ్జులో నీళ్ళే తాగుతాడు
ప్రపంచీకరణ
మాయాజాలం'' అంటూ వర్తమాన కులవృత్తికి దూరంగా వినిమయ జీవితానికి ఎలా బానిసగా మారాడో ఈ చిన్న నాని ఉదహరిస్తుంది. వృత్తిపరంగా కుమ్మరే చల్లదనాన్ని పంచే నీళ్ల కూజాను, కుండను తయారుచేసి వేసవితాపం నుండి సేదతీరుస్తాడు. అటువంటి వృత్తికారుడు ప్రిజ్జులో నీటిని తాగే స్థితికి నెట్టబడడం ఈ ప్రపంచీకరణ మాయాజలం. ఇది సామాజిక జీవన వాస్తవికతకి అద్ధం పడుతుంది.
ఇంకా ఇలాంటి బహుముఖ పార్శ్వాలను తడుముతూ కొత్తకోణాలను ప్రతిబింబించే అంశాలను ఎన్నింటినో ఈ నానీల రూపంలో పలవరించవచ్చు.
'' కరెంట్‌ పోయినప్పుడు
ఆమె నవ్వింది
ఇప్పుడు ఆలస్యమైనా
పర్వాలేదు '' అని చెప్పడంలో.. పైకి కనీకనిపించకుండా దాచే ఒక అంతర్లీన మార్మిక ధ్వని ఎదో ఇందులో ప్రతిధ్వనిస్తోంది. కరెంట్‌ పోయిన తర్వాత అలుముకున్న చీకట్లో ఆమె నవ్విన నవ్వే ఒక వెలుగుదీపంగా చుట్టూ కాంతిని ప్రసరింపజేసిన తీరును ఇక్కడ కవిత్వమయం చేసే చమత్కార ధ్వనిగా భావించవచ్చు. ఈ భరోసాలోంచే ఆలస్యమైనా పర్వాలేదన్న స్పఅహను ఈ నానీ ఆవిష్కరిస్తోంది.
మరోచోట చెప్పినట్టుగా విలక్షణత ఉట్టిపడే భావ సౌందర్యాన్ని నర్మగర్భంగా పలికే స్వభావాన్ని చిత్రీకరిస్తుంది.
''అమూల్యమైన పుస్తకాలు
ఇంటినిండా
అతడి కంటే
ధనవంతుడెవరు?'' అనే భావన పుస్తకాలను విజ్ఞానానికి ప్రతీకగా చేసి, మేధోపరమైన జ్ఞాన సమపార్జనని ఆలోచనల రూపంలో విలువైన ధనసంపదగా భావించి పెద్దపీట వెయ్యడం ఒక సఅజనాత్మక లోచూపుకి కొత్తద్వారాలు తెరవడం లాంటిదే. ఈ వైవిద్యపూరితమైన ఊహే మస్తిష్కంలోని మేధోమధనానికి ఒక గీటురాయిగా పేర్కొనవచ్చు.
సున్నితమైన అంశాలను గాఢతతో పెనవేసుకున్నపుడు మమేకమయ్యే మానసిక స్థితిలోంచి ఊపిరిపోసుకునే కవిత్వం చాలా సహజంగా నిర్మలంగా ఉంటుంది. ఈ సత్యాన్ని తేటతెల్లం చెయ్యడానికి బాల్యాన్ని ఒక ప్రతీకగా చేసుకుని ఆ సందర్భాన్ని కవిత్వమయం చేసే దృశ్యాన్ని ఇప్పుడు మరో నానీలో పరిశీలిద్దాం.
''స్వచ్ఛమైన
నవ్వు దొరకలేదా
పసివాడి కేసి
చూడు చాలు '' అంటూ ఆపేయడంలో ఉన్న ఆంతర్యం సహజ వాస్తవికతలో ఉన్న స్వచ్చదనాన్ని ఒక పసివాడి నిర్మలమైన చిరునవ్వులోంచి దర్శించే తత్వాన్ని తాత్విక స్పఅహతో మమేకం చేస్తుంది. సాధారణ విషయాన్ని కూడా అసాధారణ రీతిలో అతి సౌమ్యంగా చిత్రించే తపనను ఇందులో వాస్తవిక దృష్టితో చూస్తాం. ఈ ఒడుపే పాఠకుడి మనసుని చాలా సన్నిహితంగా తడిమి, నానీలోని లోచూపుతో ఆకట్టుకునే
ప్రయత్నం చేస్తుంది.
ఇలాంటి ఆహ్లాదభరితమైన మరో కోణాన్ని అందిపుచ్చుకోవడంలో ప్రదర్శించే నేర్పరితనాన్ని ఇక్కడ మళ్లీ మరో నానీలో చూడవచ్చు.
''మా ఇంటికి
అతిథిగా కొత్త కుండ
వేసవి మొత్తం
చల్లదనమే '' అని వ్యాఖ్యానించడంలో.. మండు వేసవిలోని ఉష్ణశక్తిని అంతా, అతిథిగా వచ్చిన కుండ రూపంలోని నీటి చల్లదనంతో దాహార్తిని తీర్చి, వేసవిని కూడా శీతలమయంగా చేసే పరుసవేది విద్యని ఈ నానీ ప్రదర్శిస్తుంది. వస్తువులోని సహజగుణాన్ని గుర్తించి దాని లక్షణం ఆధారంగా మూల స్వభావాన్ని కవిత్వమయం చేసి చెప్పడం దీని ప్రత్యేకత.
ఇలా చెప్పుకుంటూ పోతే నడిచే కాలమే 'నానీ'లమయంగా మారిపోతుంది.వీటి కుదుపుల తాకిడికి తాదాత్మ్యం చెందే ప్రతీ క్షణమూ ఉద్వేగభరితమైన సున్నితదఅశ్యాలను కవితాత్మకంగా ఆవిష్కరించే ప్రయత్నం చేస్తాయి. ఇందులో తీసుకున్న ప్రతివస్తువూ మన చుట్టూ అందుబాటులో వున్న పరిసరాల్లోంచే స్వీకరించి.. పలు సందర్భాల్లోంచి వ్యక్తిగత దఅష్టితో చూసి.. స్వీయ అనుభవాలతో అనుభూతులుగా ఆవిష్కరించే తపనలోంచి పుట్టుకొచ్చినవే. కాకపోతే వీటిని చాలా నిశితమైన దఅష్టితో అధ్యయనం చెయ్యాలంతే. చూసే ప్రతి పార్శ్వంలోనూ సృజనాత్మకత ఉట్టిపడే మమేకత్వాన్ని ప్రదర్శించాలి. మస్తిష్కంలో విచ్చుకునే ఆలోచనలకు కొత్తచూపుతో పదునుపెట్టాలి. దార్శినిక స్వభావాన్ని ఆకళింపు చేసుకోవాలి. వీటన్నింటితోపాటు స్థితప్రజ్ఞతను చాటిచెప్పే మానసిక లోతుల్ని సమదఅష్టితో పరిశీలించే నేర్పు, ఓర్పు, తపన, వేదన, అవగాహన సమపాళ్ళలో మిళితం చేసి హఅదయావిష్కరణ చెయ్యాలంతే. తగిన కఅషితో సాధన చేస్తే సాధించలేనిదంటూ ఏదీ లేదు ఈ లోకంలో.
వీటితోపాటు లోతైన విమర్శనాత్మక అధ్యయనం తప్పని సరి. అలా సానబెట్టుకుంటూ వచ్చిన ఊహల్ని ఒకచోట కుప్పగా పోసి అక్షరసాధనతో లక్ష్యానికి గురిపెట్టాలంతే.. నానీలు వాటంతటవే చిన్నపిల్లల్లా పరిగెత్తుకుంటూ వచ్చి, మన చుట్టూ, మనసు చుట్టూ మౌన ప్రదక్షణ చేస్తాయి.వీటిని శబ్దశక్తితో అక్షరమానం చేసి మన కలల్ని సాకారం చేసుకోవాలి. అలాంటి ఒక కఅషిలో ఒక భాగమే ఇన్నాళ్టి నా ఈ నానీల ప్రయత్నం.ఇందులో నాతోపాటు మీరు కూడా భాగస్వాములై ఈ వర్తమాన కాలాన్ని 'నానీ'లమయం చేద్దాం.