గద్దర్‌ - తెలకపల్లి రవి
ముఖాముఖి
సిరిమల్లె చెట్టుకింద లచ్చుమమ్మా, అంటూ మీ అమ్మ పేరు మీద రాసినదే మీ మొదటి పాట కదా... దానికి ముందు నేపథ్యం ఏమిటి? మీరు పాటగాడు కావడం ఎలా జరిగింది?
మాది ఇక్కడికి దగ్గరే మెదక్‌ డిస్ట్రిక్ట్‌ తూప్రాను. నేను చిన్నప్పటి నుంచే పాటలు పాడేది. కట్టేది. ముఖ్యంగా మా అమ్మ జానపద పాటలు సానా బాగా పాడేది. వాటిల్ల సానా అర్థముండేది. అమ్మ వ్యవసాయ కూలీ. ఫాదర్‌ కాంట్రాక్టులు చేసేది. తమ ప్రోగెసివ్‌ కాంట్రాక్టుల కోసం మహారాష్ట్రలో ఔరంగాబాదు అదంతా పోయేటోడు. అక్కడే అంబేద్కర్‌ వంటి వాళ్ళను గురించి తెలుసుకుని వచ్చాడు. అంబేద్కర్‌ ఉద్యమం బాగా చదువుకోవాల్నెనేటోడు. అందుకే మమ్మల్ను చదివించాడు. మా ప్రాంతంలో హెచ్‌ఎస్‌సి పూర్తి చేసిన ఫస్టు ఎస్‌సిని నేనే. సరే. మా నాయన మొబిలిటీ వల్ల చైతన్యం పెంచుకున్నాడు. మా అక్కలను కూడా ఉద్యోగాలు చేసేటోళ్ళకే ఇచ్చి పెళ్ళి చేసినాడు. సబ్‌కాస్ట్‌ తేడాలు పాటించేటోడు కాదు. ఒకసారి ఎద్దును వండిపెట్టాడు. అలా చేసినందుకు తనను శిక్ష వేసి ఇల్లు గుంజుకున్నారు. అయినా భరించినాడు గాని తలవంచలేదు. నైట్‌ స్కూల్‌ నడిపేది. రాత్రిపూట దీపం జ్యోతి పరంబ్రహ్మం అని పాడించేవాడు. నేను హెచ్‌ఎస్‌సికి వచ్చేసరికి మా నాన్న చనిపోయినాడు. అమ్మనే పెంచింది. అక్కడ జీవితమే నాకు అన్నీ నేర్పించింది.
నేను ఎక్కువ మా అమ్మ దగ్గర్నే పెరిగిన. చదువుకుంటూనే కూలి పనికి పోయేటోన్ని. అప్పుడే ఈ పల్లెటూరి పాటలు పాడుతుంటి. అయితే చదువులో కూడా నేను బాగానే వుంటుంటి. నేను నాలుగు అయిదు తరగతులు చదువుతున్నప్పుడే పై క్లాసులు వాళ్ళకు చెప్పేటోడ్ని. చదువులో మరీ ఫస్టు కాదు కాని వున్నంతలో టాప్‌లో వుండేటోణ్ని. అంతకంటే పాటలు, ఆటలలో మాత్రం బెస్ట్‌ అనిపించుకున్న. పంద్రా ఆగస్టు వంటివి వచ్చినపుడల్లా నేను జానపద పాటలు, దేశభక్తి గీతాలు పాడేది. స్కూల్లో వున్నప్పుడే బుర్రకథ చెప్పడం నేర్చుకున్నా. అప్పుడేమీ తెల్సు - టీచర్లేమి చెప్తే అది చెప్పేటోళ్ళం. హెచ్‌ఎస్‌సికివచ్చే సరికి చాలా పేరు వచ్చేసింది. ఎస్టాబ్లిష్‌ అయిపోయాను. అల్లూరి సీతారామరాజు ఫ్యాన్సీ డ్రస్‌ వేయడం, బుర్రకథ, వాలీబాల్‌, జానపద కళలు అన్ని చేసేటోణ్ని. నాకు అది చాలా రిచ్‌ లైఫ్‌. కళాత్మకంగా. హాస్టల్‌లో వుండేవాణ్ని. కూలీకి పోతుండేటోన్ని.
స్కూల్లో పాటలేమో వేరే వుండేది. నాకు అమ్మ పాడే పల్లెపాటలే బాగవినిపించేది. స్కూలుకు పోతేనేమో జైజై భారత జాతీయాభ్యుయానందోత్సవ శుభ సమయం. ఇలాటివి నేర్పించేవాళ్ళు అవి కూడా పట్టి పాడేవాణ్ని.
మీరు ఏక సంధాగ్రాహి అన్నమాట...
క్రియేటివిటి ఎక్కువగానే వుండేది. నేను స్కూలు డేస్‌లోనే ఫేమసై పోయిన. చుట్టుపక్కల జిల్లాలలో కూడా మా దళం పాటలు, బుర్రకథలు బాగా తెలిసేవి. పౌరసంబంధాల శాఖ వంటి గవర్నమెంటు డిపార్టుమెంట్లు పెట్టే పోటీలన్నీటిలో మాకు బహుమానాలు వచ్చేటివి. తూప్రాన్‌లో వున్నప్పుడు శేషారెడ్డి అని మా టీచర్‌. ఆర్యసమాజీకుడు. నాకు ఆబగా ఎంకరేజ్‌మెంట్‌ ఇచ్చేటోడు. నేను మా తాలూకాలో మొదటి ఎస్‌సి హెచ్‌ఎస్‌సి. అందుకే నాకు సన్మానం కూడా చేసిండ్రు.
కులం కారణంగా ఏమైనా వివక్ష ఎదుర్కొన్నారా?
పెద్దగాలేదు. నేను కళల్లో డామినేట్‌ చేసేటోన్ని గన్క ఏమనే టోళ్ళుకాదు. అయితే అస్సలు లేదని కాదు. మా నాయన కావాలని మాకందరికి మంచిగ పేర్లు పెట్టిండు. విఠల్‌రావు అని నాకు పేరు పెడితే మా సారు నీకు రావెందుకురా అంటూ గుండు సున్న చుట్టేది. మోహన్‌రెడ్డి నాకు సానా మంచిదోస్తు. వాళ్లింట్ల పెళ్లయితే పెద్దవాళ్ళు నాకు కొట్టంలో కూచోబెట్టి అన్నం పెట్టిండ్రు. రానురాను ఆ బెరియర్‌ (అడ్డుగోడ) పోయింది. మా నాన్న శేషయ్య మేస్త్రీ కాబట్టి కొంచెం సామాజిక హోదా వుండేది. నాకు పేరెంటల్‌ ఇన్‌స్పిరేషన్‌ ఎక్కువ. కాని కొన్ని విషయాల్లో ఏం చేయలేము. ఎబి సుందర శాస్త్రి నా ఫ్రెండు. అన్నం పెడతానంటే ముసలిది వద్దంటుండె. కోమటి శంకర్‌ మరో దోస్తు. వాళ్ళ కొట్లో పెప్పరమెంట్లు తేచ్చేటోడు. చిన్న చిన్న దొంతగనాలు (నవ్వు) నేను లెక్కల్లో చాలా బ్రిలియంట్‌. నేను చూపిచ్చక పోతే కొంత మందికి జరగదు. అట్ల కూడా వూరుకుండేటోళ్ళు. సమాజం అవసరాలే వివక్ష పోగొట్తాయి. ఒక్క ఎగ్జాంపుల్‌. శివుడి గుడి దగ్గర ఫంక్షన్‌లో నేను బఫూన్‌గాడి వేషమేసేది. దేవుడి గద్దె మీద స్టేజి. నేను అక్కడికి రాగుడ్దని కొంత మంది లల్లిచేసిండ్రు. అయితే వేషం ఏసేటోడు రాకుంటే ఎట్ల కుదురతదని ఇంకొందరు వాదించిండ్రు. ఎట్లయినా గాని నేను గద్దె మీదనేవేషం ఆడిన.
అదంతా అప్పట్లోనే. ఇప్పుడు నన్ను చేసి మా వూరంతా గర్వపడుతుంటుంది. ఆ మధ్యన నా మీద దాడి తర్వాత వూరికి పోతే అందరూ వచ్చిండ్రు. మా పిల్లగాడు ఇంత పెద్దోడైనాడని ఒకటే మెచ్చుకున్నరు. భూస్వాములు కూడా. అదో అభిమానం అంతే. అయితే మా అమ్మ అట్లగాదు. నేను యుజిలో నుంచి వచ్చిన తర్వాతి నిజాం కాలేజీల పెద్ద సభ జరిగింది. ఫొటోలు అన్ని పేపర్లల్ల వచ్చినయి. అవి తీస్కపోయి అమ్మకు చూపెడ్తె ఎమొస్తది ఇవి కడుక్క తాగనీకనా అనిందంట. నేను చదువుకుని ఉద్యోగం చేయలేదని ఆమె బాధ. తర్వాత మళ్లీ గుర్తించిందనుకో. నాకు మా అమ్మ నుంచి మానవత్వం వచ్చింది. ఫాదర్‌ నుంచి లిబరలిజం ఆలోచించే చైతన్యం పట్టుబడినాయి. అసలైన హ్యూమనిజం వుండేది కమ్యూనిజంలోనే కదా. కొంత మంది అనుకుంటారు. కమ్యూనిస్టులు తగలబెట్టుడు, చంపుడు ఇదే అని. కాని కాదు. మా ఇంట్లో పిల్లి పిల్లల బెట్టింది. రాత్రి అది వచ్చేసరికి వంటింటి తలుపు వేసుంది. ఇక లోపలికి రాలేక గోల చేస్తుంటే నాకు మెళకువ వచ్చి వెళ్ళి తలుపు తీస్తే దాని సంతోషం ఏం చెప్పాలె? అప్పుడే నా భార్యను లేపి చెప్పిన. మా ఇంట్ల కుక్క నా మీద కాల్పులు జరిగిన తర్వాత నాలుగు రోజులు తిండి తినలా. మేము పెంచిన కోడిని తినడానికి కొయ్యం. ఎవరికైనా ఇచ్చేస్తాం. దాండ్లన్నిటి మీద పాటలు రాసిన.
అంతర్గతంగా వుండే శక్తి మనిషిని కళాకారుడిని చేస్తుంది. ప్రతి మనిషీ కళాకారుడే. ప్రతిదీ కళారూపమే. అయితే ఒకానొక సామాజిక పరిస్థితిలో కళ బయటపడుతుంది. అలాగే నాలోవున్న కళ ఒక సామాజిక లక్ష్యంతో బయటకొచ్చింది.
అదెలా జరిగింది?
మా వూర్లో వున్నంత వరకు నాకు కమ్యూనిస్టు పార్టీ గురించి ఏమీ తెలియదు. పాటలు మాత్రం వినేది. చెయ్యి గుర్తుకే మీ ఓటు అని పాతపాటలు పాడుతుంటే వినేటోడ్ని. మా ఏరియాలో పార్టీ ఎంపికగా చేసిన కిషనయ్యబాగా తెలుసు. ఆయన కేవల్‌కిషన్‌. ఆరుట్ల రామచంద్రారెడ్డి పోటి చేసిండు. అప్పట్ల పార్టీ పిడిఎఫ్‌పేరిట పోటీ చేసింది. దాని గుర్తు చెయ్యి. అందుకనే ఎద్దును గట్టేది చెయ్యి, నాగలిపట్టేది చెయ్యి అని పాడితే విటుండేవాణ్ని. కాని మా ప్రాంతంలో పార్టీ అంతగా వుండేది కాదు. పైగా మా నాయన అంబేద్కర్‌ ఫాలోయర్‌ గనక కమ్యూనిస్టులంటే కొంచెం విముఖంగా వుండేది. హెచ్‌ఎస్‌సి వరకు చదువుకోవాలనే తప్ప పాటలు రాయాలా. ఇమిటేషన్‌ చేసే పాటలు మాత్రం రాసేవాణ్ని. యాసిఫైల్‌ యాల్‌ఖుదా అని ముస్లింలు చేసే ప్రార్థన అచ్చం వాళ్ళలాగే పాడేది. ఆ స్టైల్లో వేరే కూడా రాసేటోడ్ని. అంటే రాయడం అలవాటైంది. కాని ప్రోగ్రెసివ్‌గా రాయడం లేదు. 1960 నుంచి 66 వరకు బుర్రకథ టీమ్‌ నడిపినా చదివినా సాహిత్య దృష్టిలేదు. సోషల్‌ అవేర్‌నెస్‌ మాత్రం వుంది కాని సోషలిస్టు అవేర్‌నెస్‌ రాలేదు. మంచిగ వుండాలె అని మాత్రం అనుకునేది.
1967-69లో సైఫాబాదు కాలేజీలో చదివిన. మా అక్కను వెంకటాపురంలో ఇచ్చారు. పియుసిలో నాకు 77 పర్సెంట్‌ వచ్చింది. మెరిట్‌ స్టూడెంట్‌గా ఉస్మానియా ఇంజనీరింగ్‌ కాలేజీలో సీటు తెచ్చుకున్న. మొజాంజాహి మార్కెట్‌ ఎస్‌సి హాస్టల్‌లో వుండేటోన్ని. రోజూ నడిచి పోయి నడిచి వచ్చేది. పాటలు పాడడం లేదు. రాయడంలేదు. క్రియేటివిటి చచ్చిపోయినట్టనిపించింది. లెక్కలు చేసేవాణ్ని. నికృష్టమైన బతుకు గడిపాను. సాయంత్రం ఒక హోటల్‌లో సర్వర్‌గా పని చేసేది. ఢిల్లీ దర్బార్‌ హోటల్‌. పావలా ఇచ్చేవాళ్ళు రోజుకు. అది నా ఖర్చులకు.
ఇంజనీరింగ్‌లో చివరి బెంచిలో కూచునే వాణ్ని. రాగింగ్‌. ఇంగ్లీషు రాదనే ఫీలింగు. మొత్తంపైన ఇన్ఫీరియారిటీ కాంప్లెక్సుకు బాగా గురైన. కేశవరావు జాదవ్‌ అప్పుడు మా లెక్చరర్‌. ఆనాటి నా జీవితం పాటల్లో కనపడుతుంది. ఆ విధంగా క్రియేటివిటీ పూర్తిగా అదృశ్యమైపోయినట్టనిపించింది.
తర్వాత...
వెంకటాపురంలో వున్నప్పుడే బి. నరసింగరావుతో పరిచయమైంది. వాళ్ళు ఇక్కడ పెద్ద దొరలు. మిద్దె పైకెక్కితే కనిపించే భూమంతా వాళ్ళదేనన్నట్టు. ఆయన ఆర్ట్‌ లవర్స్‌ అసోసియేషన్‌ నడిపేది. దాంట్లో చేరినం. అప్పుడు బాపూజీ బుర్రకథ దళం పెట్టి కుటుంబ నియంత్రణ కథలు చెప్పి గవర్నమెంటు దగ్గర 75 రూపాయలు తీసుకునేవాళ్ళం (నవ్వు) కుటుంబ నియంత్రణ కథలోకూడా పేదరికం గురించి చెప్పేవాణ్ని. బిచ్చగాని పాత్ర ఒకటి అందరికి నచ్చేది. తర్వాత అంబేద్కర్‌ కథ మొదలు పెట్టాం. ట్యూన్స్‌ పాపులర్‌గా వుండేవి తీసుకునే వాన్ని. ''శాంభవి రావే...'' ఇలాంటి పాటలకు కొత్త కంటెంట్‌తో రాసాను. అలా చెబుతూ వుండగా 1972లో ఆర్ట్‌ లవర్స్‌ వారు కథ చెప్పడానికి మమ్ములను పిలిచారు. కళలు దేనికోసం అంటూ నర్సింగరావు అక్కడ క్లాసు చెప్పిన తర్వాత కళలు ప్రజల కోసమని తెలుసుకుని కొత్త మార్గం పట్టాము. అంబేద్కర్‌ కుల నిర్మూలన పుస్తకం చదివాను. నెమ్మదిగా మార్క్స్‌ సోషలిజం వరకూ నడిచాము. నరసింగరావు ఆర్ట్‌ లవర్స్‌ సంస్థతో సంబంధం నా జీవితంలో టర్నింగ్‌ పాయింట్‌ అని చెప్పొచ్చు.
నాకెప్పుడూ ఒక లక్షణం వుంది. ఒకటి మంచిదనుకుంటే రెండోది వదిలిపెట్టేస్త. ఇప్పుడు కూడా అంతే అయింది. నా అభిప్రాయాలు మారగానే చదువు మీద ఇంట్రస్టు పోయింది. పాటలు కట్టడం మొదలు పెట్టిన. ఆపుర రిక్షడో రిక్షంట నేనొస్త అని రాసిన. అందరూ బాగుందన్నరు. దాంట్లో ఒక చోట కల్లు పోయిస్త అని వుంటుంది. అది చూసి కొంత మంది తప్పన్నారు. కాని నర్సింగరావు నన్నే సపోర్టు చేసిండు. జానపద బాణీలతో విప్లవ మెసేజ్‌ ఇయ్యలన్నడు. ఆ పాయింటు తెలియగానే అంతా మారిపోయింది. నా పాట వాక్కు కాదు, శక్తి అయిపోయింది. నన్ను కొండపల్లి సీతారామయ్యకు పరిచయం చేశారు. ఆయన క్లాసు సాన సేపు చెప్పిండు. మాటి మాటికి మా కాంగ్రెస్‌ (మహాసభ)లో తీర్మానం చేసినం అంటుండు. నాకు కోపం వచ్చింది. అంతా చేసింది కాంగ్రెస్‌ అయితే ఈయన గిట్లంటడేంది అనుకునేది (నవ్వు) అంతసేపు చెప్పేసరికి నాకు ఇంట్రస్ట్‌ లేకుండా పోయింది. ఇట్ల చెబితే ఎక్కదు, ప్రజల భాషలో చెప్పాలనుకున్న. ఇంక ఇంజనీరింగు మానేసిన పాటల మీదనే పణ్ణ. మా ఫాదర్‌ చెప్పిన కులం పరిధికి మించి చూడటం మొదలుపెట్టిన. వర్గం అవగాహన వచ్చింది. ప్రపంచంలో వుండేది రెండే వర్గాలని, మనిషి చైతన్యవంతుడై చరిత్ర మార్చాడని తెలుసుకున్నా. అంబేద్కరిజం కొంతవరకు సరిపోతుంది. కాని అది మాత్రమే చాలదు. కె.ఎస్‌. మమ్ములను గ్రామాలకు పొమ్మన్నడు. పోయినం. అక్కడ ప్రత్యక్షంగా చూసినం. భూస్వామ్య విధానాలకు వ్యతిరేకంగా పోవడంవల్లనే అన్ని అర్థమైనాయి. జానపద కళారూపాలు తీసుకోవాల. వాళ్ళ బాణీలు, వాళ్ళ భాష కావాల. దున్నే వానికి భూమి వల్లనే విముక్తి కలుగుతుంది. పదిమందికి పని దొరుకుతుంది. రిజర్వేషన్‌ కొంత వరకే మేలు చేస్తుంది. అంతకంటే ఎక్కువగా క్లాస్‌ పోలరైజేషన్‌ జరగాల. నారాయణన్‌ ఎస్‌సి రాష్ట్రపతి అయ్యిండు. అయితే ఏం ఒరిగింది? కాబట్టీ క్లాసు ముఖ్యం. ఇలాంటి అవగాహన నాకు రావడానికి ప్రధాన కారణం నర్సింగరావే. పెద్ద మార్క్సిస్టు బ్రిలియంట్‌. ఇప్పటి వరకు జననాట్యమండలి రూపశిల్పి ఆయనే. గొప్ప సినిమాలుకూడా తీసిండు. ఆర్ట్‌ లవర్స్‌ అసోసియేషన్ల ఎడ్యుకేట్‌ అయినంక జననాట్యమండలి దాకా వచ్చాను. ప్రజాట్యమండలి వారసత్వాన్ని కొనసాగిస్తామని డిక్లరేషన్‌ చేశాము. అప్పుడే సారస్వత పరిషత్‌ హాలులో టికెట్‌ నాటకం పెట్టినం. వీర కుంకుమ వేసినం. అర్గనైజర్‌నైన.
పాటల రాయడంలో మీరు పాటించే జాగ్రత్తలు ఏమిటి?
నేను పాట రాయను. ఏ విషయమైన అనుకుంటే అల్లుకుపోత, నీ మాటలో నీ గురించి నీ విముక్తి కోసం నువ్వు రాసుకోవాలె. ఎవరి కోసం నిరీక్షించకు. వచ్చిన భాషలో రాయి. పాటలో జానపద బాణీలు తీసుకుని రాయడం. బుర్రకథ వుండేది అంతకు ముందు. నాజర్‌ దాన్ని జనానికి దగ్గరగా తెచ్చాడు. నేను వచ్చి ఇంకా మార్చిన. గ్రామాల్లోకి ప్రజల దగ్గరికి వెళ్ళడం వల్లనే ఇదంతా జరిగింది. వారికి అర్థమయ్యే విధంగా పెద్ద పెద్ద విషయాలను మలచి రాశాను. ప్రతిదాన్ని పాట కట్టాను. ఇప్పటికి 35 క్యాసెట్లు తీశారు. 3000 పాటలు రాశాను. చాలా పాపులర్‌ అయ్యాయి. నా పాటలు జనానికి ఎంత ఇష్టమో తెలియాలంటే నాతో రావాలె. బయటకు పోతే చాలు. రిక్షావాడు వస్తాడు. తాగుబోతు వస్తాడు తన మీద పాట పాడమని. అన్నిటి మీద పాడేస్త. మార్క్సిస్టు సూత్రాల్లో పాయింట్లను పాటకట్టిన. ఇంటలిజెంట్‌గా వుండాలి. ఎవరికి ఏం చెప్పే ఎలా చెప్తే ఎక్కుతుందో ఆలోచించాలి. రిక్షా తొక్కే రహిమన్న, ఎంప్లాయిమెంట్‌ ఎక్స్ఛేంజిలో నిరుద్యోగులు, ఏజిబారై పోయిందా అంటూ పాడితే ఎక్కుతుంది. కవాలి ట్రూపు రాగాన్ని వాడి రాసినం. ఒగ్గుకథ రాసినం. ఇలా ఏది అవరరమైతే ఏది అనుకూలమైతే దాన్ని ఉపయోగించుకోవాలి. క్వాలిటేటివ్‌గా చూడాలి. జనంలోకి వెళ్ళాలి. ఎవరిని ఉపయోగించుకోవాలి. క్వాలిటేటివ్‌గా చూడాలి.
భాష కూడా జాగ్రత్త తీసుకోవాలి. సిరిమల్లె చెట్టుకింద లచ్చుమమ్మా, అన్నాక సితో కలిసే పదాలు, రితో కలిసే పదాలు ఇలా ఎంచుకోవాలి. అప్పుడు వినడానికి ఇంపుగా వుంటుంది. సిరి, సిగ, సింగ, సిత్ర ఇలా అన్నమాట. రిల్లి, రింగ కూడా అంతే. అంటే సింప్లిఫై చేయాల. భాష పదాలలో ఒక దాన్నించి మరో దానికి పోవడానికి కావలసినట్టు వుండాలి. ఒక భావాన్ని పాటగా చేయాలంటే ఏం చేయాలనే దానిపై క్లాసు పెట్టి చెప్పాలి. ఏదైనా తేలిగ్గా అర్థమయ్యేలా వుండాలి. నేను అక్షరాస్యతపైన కూడా పాటలు రాశాను.
123456789. వీటినే అంకెలంటరండి,
వీటితోనే సంఖ్యలవుతయండి అని పాడాము.
బ్రహ్మాండంగా అర్థమైంది. వేసి చూపిస్తాను. మరి అన్నమాచార్యులు అన్నివేల సంకీర్తనలు రాశాడంటే ఎంత సాధన వుండాలి, ఎంత సింపుల్‌గా చెప్పాలి. మా క్లాసులు పెట్టి చెబుతున్న పోతన గురించి, వేమన గురించి అన్ని చెబుతం. అయితే కొన్ని చెప్పడానికి కుదరనివి బొమ్మల ద్వారా చెప్తాం.
ప్రజాజీవితంలో కవి, కళాకారుని పాత్ర ఎలా చూస్తారు?
కవులు కళాకారులు కాగితాల్లాంటి వాళ్ళం. మా మీద చైతన్యం అనే అగ్గిపడితే అంటుకుంటాం. ఆ నిప్పు పెద్దమంట అవుతుంది. అందుకనే నేను అగ్గిపుల్ల మీద పాట కట్టిన.
కవులకు కళాకారులను సోషలిస్టు చైతన్యం వుండాలిగాని సెక్టేరియనిజం పనికిరాదు. చరిత్ర నుంచి నేర్చుకోవాలి. ప్రాపగాండా టీమ్‌గా మారినపుడు ప్రజలకు ఏదీ ఎంత వరకు అర్థమవుతుందనే ఆలోచన చేయాలి. అవసరమైనప్పుడు ఆత్మవిమర్శ చేసుకోవాలి. అలా చేసుకునేది నిజమైనకళ. సాహిత్యానికి సామాజిక ప్రయోజనం వుండాలి. అనేక ధోరణులను ఇముడ్చుకొని వైవిధ్యాన్ని చూపెట్టాలి. అనేక సమస్యలు తీసుకోవాలి. అందుకు తగిన రూపాన్ని ఎన్నుకోవాలి. సాహిత్యమే డిసైడింగ్‌ కాదు. అది సహాయపడుతుంది అంతే. నా పాటలను వెనక్కు తిరిగి చూసుకున్నప్పుడు ఈ లోపాలన్ని కనిపిస్తాయి.
సిరిమల్లె చెట్టుకింద లచ్చుమమ్మ పాటనే తీసుకోండి. చివరలో కొడవల్లు పట్టాలె లచ్చుమమ్మ అంటాను. అది నా ఆకాంక్షే కాని ఆమె భావం కాదు కదా. ఆమెకంత చైతన్యం లేదు. వీడు ఎందుకు దీంట్ల పోయిండు అని ఆ అమ్మ అంటుంటే నేను ఇలా రాస్తే అది వాస్తవికత ఎట్లా అవుతుంది? మనం పోరాట దశను ప్రజల చైతన్య స్థాయిని బట్టి పోవాలి. సాహిత్యం అనేది మాస్‌ ఆర్గనైజేషన్‌కు తోడుగా నిలిచేది కావాలి. మిలిటెన్సీని పెంచాలి. కత్తులు దూసుకుపోయినా నెత్తురుటేరులు పారినా పాట వుందనుకోండి. నేను దాన్ని సానా రకాలుగా పాడత. ఇదంతా ఎందుకంటే ప్రజలను ఆకర్షించడానికి, చైతన్యం పెంచడానికి, బాంబుల వర్షం కురిసినా ఎత్తిన జండా దించకోరు అని పాడితే ఎట్లుంటుంది? ఇప్పుడు ఫ్యాక్టరీలు మూతపడుతుంటే ఆ కార్మికుల దగ్గరికి పోయి పాడితే చూడాలి రెస్పాన్సు. అయినా మనం ప్రజల్లో సానా పనిచేసినా చివరకు ఓట్లు రావడంలేదు. మొన్న సిపిఎం సభలో సీతారాం ఏచూరి చెప్పినమాట నిజం. మనకు ఓట్లు పడ్తలేవు. కరీంనగర్‌ నగ్జలైట్‌ ఏరియా అంటారు. అక్కడ విద్యాసాగరరావు గెలుస్తడు. ఇదేం విచిత్రం? మనం ఆలోచించాలి. అందుకే సానా దళాలు తయారు చేసి సాంస్క ృతిక సైన్యంగా అడవుల్లోకి పంపాలనుకుంటున్నాం. వీళ్ళు కేవలం కళాకారులు కాదు. సైనికులు, కల్చరల్‌ ఆర్మీ అన్నట్టు. సెకండరీ ఫోర్స్‌గ వుంటారు. యుద్ధంలో ఓడిపోయినపుడు ఉత్సాహ మిస్తారు. సెంట్రీపని చేస్తారు. అవసరమైతే తుపాకి పట్టి పోట్లాడ్తరు. కళాకారులను సాంస్క ృతిక సైన్యం అన్నారేగాని విద్యార్థులను యువకులను అనలేదు కదా. కళాకారుడు పార్టీకి తోడుంటాడు. కాని సృజనాత్మకతలో వాడికి స్వేచ్ఛ వుండాలి. విధానం పార్టీ విధానమే. కాని ఎలా వ్యక్తీకరించి చెప్పాలనే విషయంలో మాత్రం స్వేచ్ఛ ఇవ్వాలె. విధానం తప్పుగా రాస్తే సభ్యత్వం తీసెరు. కాని కళాకారుని సృజనశీలతను మాత్రం అరికట్టకు. గోర్కి, నాజర్‌, గద్దర్‌ ఎవరైనా చేసిందదే. ఎందుకు సస్పెండ్‌ చేస్తారు? సినిమాల పాట పాడిన్ననా? ఇంతకుముందు కూడా రాయలేదా? మా భూమిల పాడలేదా? కనుక ఇది రాజకీయమైన చర్య. కవులు కళాకారుల పరిస్థితి వేరుగా వుంటుంది. ఒక్కపాట లోనే మొత్తం పార్టీ ప్రోగ్రాం ఇవ్వాల్న?
సాహిత్యం కళలు వాస్తవాలు చెప్పాలి. భిన్నంగా చెప్పాలి. ఇది ఎలా వుండాలి. ఇందుకు సంబంధించిన సిద్ధాంత విషయా లేమిటి, అనుభవాలేమిటి అనే దానిపై సాన చర్చ జరగాల. కమ్యూనిస్టు సిద్ధాంతం ఎలా చూడాలి? ఒక కవి సరిగ్గా అర్థం చేసుకున్నాడా లేదా చూడాలి. చేసుకోకపోతే చెప్పాలి. ఆయుధం పట్టుకో అంటే బాగానేవుంటుంది. కాని ప్రజల్లో ఆ పరిస్థితి వుందా లేదా దశ కరెక్టాకాదా పరిశీలించాలి.
అయితే ఈ దశలో కళాకారుల, సాహిత్యకారులు కర్తవ్యాన్ని గురించి మీరేమనుకుంటున్నారు?
యుద్ధంలో వున్న వారిని చైతన్యవంతం చెయ్యాల. ప్రోత్సాహ మియ్యాలి. ఇయాల సామ్రాజ్యవాద వ్యతిరేక విశాల వేదిక కావాలి. సామ్రాజ్యవాదాన్ని కూల్చడానికి కవి పనిచేయాల. దాన్ని సాయుధంగా కూల్చేయాలి. అంటే ప్రజలను మెంటల్‌గా ఆర్మ్‌ (మానసికంగా సాయుధం) చేయాలి. సెప్టెంబర్‌ 11 తర్వాత ప్రజలకు మరేమి మిగల్లేదు. సాయుధం అంటే తుపాకులు పట్టుకోవాలనే కాదు. పోరాటం చేయాలనే దృష్టి పెరగాలి. విద్యుదుద్యమం తీసుకోండి. అలాటివి రావాలి. నేను ఆగస్టు 28 ప్రదర్శన రోజున వెళ్ళాను. ముందున్న రాఘవులు గారు నన్ను వెనక్కు పొమ్మన్నడు. మేం నీతో మరో ప్రయోగం చేయలేము అన్నాడు. నాకర్థమైంది. ఇప్పటికే హత్యాప్రయత్నం నుంచి బయటపడ్డాడు. ఈ జనంలో శత్రువేమి చేస్తాడో తెలియదు అని ఆయన ఆందోళన పడుతున్నాడని తెలుసుకుని వెనక్కు పోయిన. బ్యాటిల్‌ జరుగుతున్నప్పుడు నేనక్కన్నే వున్న. 18 రౌండ్లు కాల్చిండ్రు. రెండవ బ్యాచిలో నేనున్న. నేలపైన పండుకున్న. సిపిఎం పార్టీ ఈనాడు తీసుకున్న లైను ఎందుకని ప్రజల్లో గుర్తింపు పొందుతుంది? ఆ పార్టీ ప్రజలను రోడ్డు మీదకు తీసుకొచ్చి పోరాడమంటుంది కనుకనే. అరెస్టు కాకుండా పోలీసులతో కుస్తి పట్టమంటుంది. అందుకనే గుర్తింపు వచ్చింది. లక్షలాది మంది అలా వచ్చినపుడు రాజకీయ మార్పులు కలుగుతాయి. కవులు అందుకు సహాయపడాలి.
ప్రస్తుతం మీ కార్యక్రమం ఏమిటి?
ఈ పీరియడ్‌ల పాటను బాగా పాపులర్‌ చేసిన, ప్రజల దగ్గరకు తీసుకెళ్ళడానికి ప్రతి వేదికను ఉపయోగించిన ఎర్రజండా ను ప్రజల దగ్గరకు తీసకపోవడం నా లక్ష్యం. దానికి ఏ మార్గాలు పనికి వచ్చినా వాడుకుంట. నా పాటలు ప్రజలకు నచ్చడానికి కారణం అవి వాళ్ళకు దగ్గరగా వుండటమే. స్వామి అయ్యప్పలు కూడా మన బాణీలు తీసుకుంటున్నారంటే అంతే కద. మారిన పరిస్థితుల్లో దీన్ని ఎలా వాడుకోవాలి. ఎలా మలుచుకోవాలి అనే ప్రశ్న.
నాకు అన్నిటిలో పాట కనిపిస్తుంది. పాట కట్టాలనిపిస్తుంది. ఫ్యాను మీద రాసిన దాంట్లో ఫ్యానెట్ల తిరుగుతుందో దోమలను తరిమేస్తుందో, పిల్లలను జోలపుచ్చుతుందో అన్ని రాసిన తర్వాత... ''గుడిసెలో తిరిగెరోజు వరకు నడచుకుంట పోతుంది'' అని ఫినిష్‌ చేసిన. ఈ థీమ్‌లో సోషల్‌గా చెప్పగలిగింది అది. కాని పీపుల్స్‌ వార్‌ ప్రోగ్రాం దాంట్లో లేదంటే నేనేం చేస్తాను? అన్ని ఒకటే విధంగా రాస్తామా? అది కరెక్టా?
కొత్తగా రాసే వాళ్ళకు మీరేం చెప్తారు?
పాట ఎప్పుడూ రాజ్యాన్ని ప్రశ్నించాలి. సాహిత్యం రాజ్యాన్ని ప్రశ్నిస్తుందా లేదా అని చూస్తాను నేను. ప్రజలు మనం చెప్పేదే కాదు. చేసేదీ చూస్తారు. చెప్పేదాంట్ల కొంతైనా చేయాలి. నూరు చెబితే పదైనా చేయాలి. అందుకే నేను యుజిలోకి పోయిన. అన్ని ఎదుర్కొన్న ఎన్నో పోగొట్టుకున్న ఈ మధ్య లండన్‌ నుంచి ఏదో సంస్థ పరిశోధన జరిపి బతికున్న వాళ్ళలో ఇంత ప్రజాదరణ గల కళాకారుడు లేదన్నట్లు చెప్పింది. నా మీద కాల్పులు జరిగిన తర్వాత ఆరోగ్య పరిస్థితిల మార్పు వచ్చింది. బుల్లెట్‌ లోపల వుండిపోయింది కదా గొంతు కొంచెం కొంచెంగా తగ్గిపోతుంది.
బాగానే పాడుతున్నారు కదా?
లేదు. ఇదివరకట్ల అయితే ఒక రాగం పట్టుకుంటే అట్లనే సానసేపు సాగతీస్తుంటి. ఇప్పుడు కొంచెం పోతుంది. అయినా ఏదో ఒక దాంట్లో పనిచేయాలని అనుకుంటున్న, చేస్తున్న. ఇప్పటికి చంపేస్తామనిసానా బెదిరింపులు వస్తుంటాయి. అయినా నా పద్ధతి నాకుంది. ఇప్పుడు నేను అన్ని వేదికలకు పోత. నాలైను నేను చెప్పుకుంట. ఈ పరిస్థితిని అడ్వాంటేజ్‌గా తీసుకుంటున్నాను. ఇందులో కూడా కిరికిరి వస్తుంటుంది.నేను లక్ష్యపెట్టను. కవి కళాకారుని పరిధిని కుదించడం కాదు. లైనుమీద చెక్‌పెట్టు. అంతే, బిబిసి వాడు నాతో ప్రోగ్రాంచేసి వరల్డంతా చూపుతనని ఫోన్‌ చేస్తున్నడు. ఒప్పుకోకుండా తర్జనభర్జనలు చేస్తున్నరు.
రాజకీయం సరే. రచనాపరంగా కొత్తవాళ్ళకు మీ సలహాలు? ఎందుకంటే ఉద్యమ గీతాలు ఒకేరకంగా వుంటాయనే ఫిర్యాదు వుంది కదా?
ఔను, మోనాటనీ కాకుండా జాగ్రత్త పడాలి. చేతులు కాళ్ళు శరీరం వున్నాయి కదా ఇవి అద్దంలో చూస్తే ఒక విధంగా కనపడతాయి. అదే ఫొటో తీస్తే మరోవిధంగా వుంటుంది. ఆర్ట్‌వేస్తే ఇంకా మరో విభిన్నంగా వుంటుంది. అదే కళా ప్రక్రియల మధ్యతేడా. అన్నిటికి ఒకే పద్ధతి పనికిరాదు. భూమి సమస్య మనకు కీలకమైంది. అది పరిష్కారమయ్యే వరకు దానిపై పాటలు వస్తూనే వుంటాయి. అయితే చెప్పేటప్పుడు విషయాన్ని అర్థం చేసుకుని చెప్పాలి. సీనియర్లను స్టడీ చేసి నేర్చుకోవలసినవి నేర్చుకోవాలి. పాత దాంట్లో నుంచి తీసుకుని కొత్త సందేశం జోడించాలి. ''ఓలి ఓలిర ఓలి చెమ్మకేళీల వోలి'' వుందనుకోండి. పాత తరహా పాటను మనం వాడుకోవడమే కదా. అలా అని ప్రజల తోకపట్టుకుని పోవద్దు. ప్రజల నుంచి నేర్చుకుని వారు నీ వెనక వచ్చే విధంగా రాయి, పాడు, ఆడు అది జరగాల్సింది. ట్యూన్‌ దొరికింది నేను ఏదో ఒకటి రాసేస్తానని రాయెద్దు. పని గట్టుకుని సాహిత్యం కోసం రాయొద్దు. రూపంలో మార్పు రావాలి. వస్తువు ఒకటే అయినా వైవిధ్యం వుండాలి. మన ముక్కు ఒకటే అయినా ఎన్ని రకాలున్నాయి? అట్లనే కళలో వైవిధ్యముండాలి.
సాంకేతికంగా వస్తున్న సరికొత్త పరికరాలను ప్రజాకళలో ఎంతవరకు ఇముడ్చుకోవచ్చు?
మారుతున్న కాలంలో అనేక కొత్త కొత్త పరికరాలు వచ్చాయి. వీటన్నింటిని మనం వాడుకోవాలి. ఆనాటి క్లాసికల్‌ సంగీతం నుంచి ఈనాటికీ బోర్డు వరకు ఏదైనా మనం తీసుకోవచ్చు. మనం చెప్పేది బాగా చెప్పడానికి ఉపయోగించవచ్చు. ఒక నాటకంలో అందరూ చనిపోయే సన్నివేశం వుంది. మా డైలాగుకు ఎంతకూ రెస్పాన్సు రాలేదు. క్లారినెట్‌ వాడుతూ విషాదరాగంలో డైలాగులు చెబితే చాలా స్పందన వచ్చింది. కాబట్టి ఎర్రజెండా కోసం దేన్నయినా ఉపయోగించవచ్చు. రహమాన్‌, బాల మురళీ కృష్ణ ఎవరైనా మన పాట పడితే మనకు అంతకంటే కావలసిందే ముంటుంది? బాలసుబ్రహ్మణ్యం వచ్చి మన పాటలు పాడతా నంటే నేను ఆయన దగ్గర అసిస్టెంటుగా పని చేయనా? కమ్యూ నిస్టులం. దేన్నయినా ఉపయోగించుకుంటాం. దేని మీదనైనా పాట కట్టగలను. ముక్కుమీద, చెట్టుమీద దేనిమీదనైనా మార్క్సిస్టు ప్రపంచ దృక్పథాన్ని చెప్పే పాట రాయొచ్చు. మీరు ఊహించలేరు.
మీరు పాటగాడుగా బాగా జయప్రదమయ్యారు కదా. ఈనాడు పాట గొప్పదా, కవిత్వం గొప్పదా, వచనం గొప్పదా అని సాగే వాదోపవాదాలపై మీ అభిప్రాయం, అనుభవం ఏమిటి?
కమ్యూనిస్టులం, పాట గొప్పది, కవిత్వం తక్కువది అంటూ వైరుధ్యాలు పెట్టడం మంచిది కాదు. ఫిలసాఫికల్‌గా దేని గొప్ప తనం దానిదే. దేని పాత్ర దానికి వుంది. ఏదైనా ఒక సామాజిక విషయంలో విశ్లేషణ జనానికి సూటిగా చేరాలంటే మాత్రం కవిత్వం కన్నా నవల కన్నా పాట బాగా పని చేస్తుంది. అయితే వాటికి విలువ లేదనా? కాదు శ్రీశ్రీ నన్ను ఉత్తేజపరిస్తే నేను లక్ష మందిని ఉత్తేజపరుస్తాను. నేను ఆయన కవితలకు డాన్సు తయారు చేశాను. శ్రీశ్రీ, చెరబండరాజు, జాషువా, గోర్కి నవలలు కథలు కవితలు అన్ని ఎంతమందికో ప్రేరణ ఇచ్చి కదిలించాయి. ఆ రూపం ఎందుకు ఎన్నుకున్నారు. ఏది గొప్ప అనే చర్చల అర్థం లేదు. దేని గొప్ప దానిదే. ఇంట్లో వస్తువులలో ఏది గొప్ప? టేబులు, కుర్చీ, స్టవు, బీరువా, చీపురు కట్ట తక్కువదా? అది లేకుంటే జరుగుతుందా? దాని మీద కూడా పాట రాసిన కదా. కాబట్టి అన్ని సాహిత్య ప్రక్రియలకు వాటి వాటి స్థానం వాటికుంటుంది. అందులో భాష ఎలా వుండాలి. ప్రజల దగ్గరకు ఎలా తీసుకుపోవాలి, ఇందులో సిద్ధాంతం ఎట్ల చెప్పాలి వంటి విషయాలను లోతుగా చర్చించాలి. నేను దీనిపై చాలా నోట్సు తయారు చేయించిన. అయితే ఈ విషయాలను నేను ఇంత లోతుగా ఆలోచిస్తుంటనని చాలామందికి తెలియదు. మీలాటి వాళ్ళంతా విశ్లేషణ చేయాలి.
(ప్రస్థానం ప్రత్యేక సంచిక మే 2002 నుంచి)