దాసరి రామచంద్రరావు
97044 59373
1995లో రెండవ ముద్రణగా 96 పేజీలతో 'సాహిత్య బాటసారి శారద వెలువడింది. దీనిని ఆలూరు భుజంగరావు రాసారు. ఈ పుస్తకానికి ఈ పేరును చలసాని ప్రసాదరావు గారు పెట్టేరు. చరిత గ్రాఫిక్స్‌ వారు ప్రచురించేరు. ఈ పుస్తకం రెండవ ముద్రణ నాటికి అంటే 1995 నాటికి 'శారద మరణించి నలబై సంవత్సరాలయ్యింది. శారద అసలు పేరు, ఎస్నటరాజన్‌. తెనాలి శారద నటరాజన్‌ కి ఇష్టమైన ఊరు. ఈ పుస్తకావిష్కరణ తెనాలిలోనే జరిగింది. నాటి పత్రికల్లో ఈ పుస్తకం మీద మంచి సమీక్షలే వచ్చాయి.
అఖిల భారత విప్లవ సాంస్కతిక సమితి కార్యదర్శి కేవిఆర్‌ 1985లో శారద గురించి రాస్తూ 'మరువగూడని రచయిత శారద. హౌటల్‌ సర్వర్‌గా ఉంటూ కూడా స్వయం కషితో రచయితగా మారి అభ్యుదయ పంధా పట్టిన మట్టిలో మాణిక్యం ... శారదనటరాజన్‌. అతడ్ని, అతడితో గడిపిన జ్ఞాపకాలను నెమరువేసుకొని తిరిగి శారద వ్యక్తిత్వాన్ని సజీవం చేసిన భుజంగరావు గారికి అభినందనలు...' అని అభినందించారు. శారద నటరాజన్‌ మరణించిన తర్వాత 1956 జనవరి త్రైమాసిక సంచిక 'అభ్యుదయ'లో 'మన శారద' శీర్షికన నార్ల చిరంజీవి వ్యాసం రాసారు. అందులో - '' ఆకలి, దారిద్య్రం, చీకట్లో బతుకు, కన్నీళ్లు ఇవే అతని కలం నుంచి వేయి ముఖాలతో రూపొందాయి. ఏ మిత్రులతో సాహితీ ద్వారంలోంచి ప్రవేశించాడో ఆ మిత్రులకు 'మీ రచనలకు సరియైన పారితోషకం పొందండి. అది మన హక్కు.' అని హెచ్చరిస్తూ వెళ్ళిపోయాడు. సరస్వతిని జయించాడు గాని, మృత్యువు ముందు తలవంచాడు. అమరుడూ, అభ్యుదయ రచయితలందరికీ ఆత్మీయుడూ, అభిమాన పాత్రుడు అయిన శారద నటరాజన్‌ ను ఏనాడూ ఎవరూ మర్చిపోరో.మరచిపోలేరు...'' అంటూ 'శారద' గురించి నార్ల చిరంజీవి అభిప్రాయం కూడా ఈ పుస్తకం లో ఉంది. 'శారద అకాల మరణం' శీర్షికన కష్ణాపత్రిక ప్రకటన కూడా ఈ పుస్తకంలో ఉంది.
1949 ఫిబ్రవరి 18 తెలుగు స్వతంత్ర సంచికలో 'నాదైన సమస్యలు' అంటూ స్వయంగా శారద నటరాజన్‌ తన అవస్థను రాసుకున్నారు. అందులోంచి రెండు వాక్యాలు... ఇప్పుడే నా జీవితం ఇంట దుర్భరంగా ఉంటె మిగిలిన జీవితకాలం ఎలా గడవబోతుండా అని తగని భయం వేస్తోంది. స్వతంత్రం వచ్చేక ఇట్లా ఉండదనుకున్నాను. కానీ అలా జరగలేదు. పత్రికల వారు కథలు రాస్తే ఇచ్చే డబ్బులు నా మూర్ఛరోగాన్ని నయం చేసుకోవడానికన్నా సరిపోతయ్యేమో అని సంతోషించాను. అదీ వట్టిదైపోయింది...'' అంటూ వేదన చెందుతాడు. చదువుతుంటే అతని వేదన మనల్ని నిలువునా కుదిపేస్తుంది.
ఇక 'సాహిత్య బాటసారి శారద' పుస్తకానికొస్తే ఆలూరి భుజంగరావు, (పుస్తక రచయిత) శారద నటరాజన్‌ తో వున్నా సానిహిత్యాన్ని వివరిస్తూ - ఇందులో 1943 నుండి 1955 వరకూ సాగిన మా జీవితక్రమాన్ని వివరించడానికి ప్రయత్నించానని... నా జీవితంలోంచి శారద జీవితాన్ని చెప్పాలని, అంటే నా జీవిత చట్న్గ్రా శారద జీవితం ,పాటంగా ఉండాలని నాటి రాజకీయ,సాంఘిక,సాహిత్యక స్థితిగతుల్ని నేను అవగాహన చేసుకున్నంత వరకూ యధోచితంగా చిత్రించాల నున్నానని భుజంగరావు గారు తనముందు మాటలో చెప్పుకున్నారు.
'సాహిత్య బాటసారి శారద' పుస్తకం నటరాజన్‌ జీవిత చరిత్రను సంక్షిప్తంగా తెలియజేస్తుంది. నటరాజన్‌ జీవితం కూడా సంక్షిప్తంగానే ముగుస్తుంది. ఆలూరి భుజంగరావు గారి జ్ఞాపకాల దొంతరలే ఇందులో పేజీలు .శారదకు- స్నేహితుడూ, సాన్నిహితుడూ సాహిత్య సహచరుడూ, చివరివరకూ నిబద్ధతతో జీవితాన్ని గడిపిన ఆలూరి భుజంగరావు గారి రచనగా వెలువడిన ఈ పుస్తకం విస్వసనీయతకు నిలువెత్తు నిదర్శనంగా నిలబడుతుంది.
శారద భుజంగరావు ల సాహిత్యబంధమూ,జీవన సంఘర్షణ లోని సారూప్యామూ, అనుభవాలూ జమిలిగా నడుస్తాయి. ఒకరి జీవిత పరిచయంతో మరొకరి జీవితమూ,సాహిత్యానుబంధమూ, మరికొందరి జీవనసంఘర్షణలూ విశదపడతాయి.
సాహిత్య బాటసారి శారద పుస్తక పరిచయమూ అంటే ఇంచుమించు రచయిత మాటల్లోనే విశదపరచాల్సి ఉంటుంది. అప్పుడే శారద విషాదాంత జీవితం లోని గాడత వ్యక్తమై అనుభూతమవుతుంది. ఎన్నోరెట్లు వత్తిడీ ,దారిద్య్రం లోంచీ, ఎ పరికరాలూ వేసులుబాతులేని సత్తి లోనూ అనుక్షణం ఎదురయ్యే ప్రతికూల పరిస్తితిల్లోనూ మనిషికున్న ఒకే ఒక శక్తి సజనాత్మకత. దాంతోనే అన్ని బంధనాలనూ తుట్టినియల్ని చేసిన శారద నటరాజన్‌ జీవితమూ , రచనలూ ఈ తరం రచయితలకూ,పాటకులకూ తెలియాల్సిన అవసరం ఎంతో ఉంది. ఆయన జీవన పోరాటం,మానసిక సంఘర్షణా మనిషితనాన్ని గెలిపించాలన్న నిరంతర తపన మనకు శక్తినీ,ధైర్యాన్నీ ఇస్తాయి. అని ఈ పుస్తకం ద్వారా భుజంగరావు గారు నిరూపిస్తారు.
ఇంకా తను ఒక పక్క కాలిపోతూనే మనిషితనాన్ని అనంతంగా ప్రేమించి, ఈ లోకాన్ని దీవించి అమూల్యమైన రచనలను సాహితీలోకానికి కానుకులగా ఇచ్చి బదులుగా హేళనా, తిరస్కారమూ, నిరాదరణ, అనుభవించేడు శారద నటరాజన్‌,అంటూ ఎంతో వేదన వెలిబుచ్చుతారు ,భుజంగరావుగారు. ఇంకా శారద గురించి చెప్తూ- రోజుకు పద్దెనిమిది గంటలు బండ చాకిరీతో ఆటూ పోటు జీవితపు అలలమీద,నిప్పుల కొలిమిలో తన కలల యాత్ర సాగించేడు శారద అని అంటారు.
'సాహిత్యబాటసారి శారద' పుస్తకం ద్వారా శారద మద్రాసు నుంచి తెనాలికి వలస రావడం తెలుగు నేర్చుకోవడమూ, జీవనమూ జీవన పోరాటమూ వ్యక్తిత్వమూ సాహిత్య కషీ మొదలైనవి పొరలు పొరలుగా తెలియవస్తాయి.
శారద నటరాజన్‌ 1937 లో తన పన్నెండవ ఏట మద్రాసు నుంచి తన తండ్రి తో వాల్స్‌ వచ్చేడు. వచ్చిన రెండేళ్లకే- తండ్రి మరణిస్తాడు.తన చిన్నతనం లోనే తల్లిని కోల్పోయిన నటరాజన్‌ ను బావగారైన ఎల్లాప్రగడ భీమారావు నడుపుతున్న హౌటల్లో కప్పులు కడగడం, అవసరమైనప్పుడు సర్వరు పనిచేస్తూ రోజుకు 18 గంటల బండచాకిరీకి పావలా ప్రతిఫలం. అప్పుడప్పుడూ ఈ చాకిరీ భరించలేక పారిపోతుండే వాడు. అక్కడ కూడా కడుపు నింపుకోడానికి తనకు తెలిసిన పని కప్పులు కడగడం. ఆ పనికే కుదిరేవాడు. అక్కడా ఆ చుక్కెదురే. తిరిగి తిరిగి ఆ బావగారి దగ్గరికే వచ్చేవాడు.
పావలా కూలీతోనే గడుపుతూ చుట్టుపక్కల తనలాంటి వారితో పరిచయాలు పెంచుకునేవాడు. కొందరు మిత్రులతో కలసి, హౌటళ్ళలో మిగిలిపోయిన భోజన పదార్ధాలు సేకరించి వికలాంగులకు పంచిపెట్టేవాడు.
ఏడవ తరగతి వరకూ చదివిన శారద, అతి తొందరగానే తెలుగు నేర్చుకున్నాడు. అరచేతుల చొక్కా, తెల్లని పంచె అడ్డకట్టు ఇదీ శారద ఆకారం. తెలుగు బాగా చదవడం, రాయడం వచ్చేక తెనాలిలో మోరిస్‌ పేటలోని లైబ్రరీని, మున్సిపల్‌ లైబ్రరీని వదిలిపెట్టేవాడు కాదు. చలం, కొ.కుల సాహిత్యంతో పాటు గోరా నాస్తికత్వం... అలా దొరికిన ప్రతి పుస్తకమూ చదవడమే కాకుండా మిత్రుల చేతా చదివించేవాడు.
అప్పుడే తెనాలిలో వస్తున్న రాజకీయ, సాహిత్య, సాంఘికోద్యమాలూ, పరిణామాల గురించి వింటున్నాడు. తాపీ ధర్మారావు గారి అధ్యక్షతన అభ్యుదయ రచయితల సమావేశం తెనాలిలో జరిగింది. దానికి శారద హాజరయ్యేడు. బాగా ప్రభావితుడయ్యేడు. కమ్యూనిస్ట్‌ పార్టీ ప్రత్యేకతను తెలుసుకునే అవకాశం బహుశా అక్కడే కలిగి ఉంటుంది. ఈ నేపధ్యం శారదను రచయితగా మార్చేయి. అయితే జీవితంలో కడుపు నిండా తిండీ, కంటినిండా నిద్ర ఎరుగని శారద అధ్యయనం మాత్రం ఆపలేదు.
ఆలూరు భుజంగరావు స్వయంగా ''...శారద నన్ను సాహిత్య వీధుల్లోకి చేయిపట్టుకు నడిపించేడు కమ్యునిస్ట్‌ పార్టీ ని పరిచయం చేసాడు...'' అని చెప్తారు. అంతేకాదు ఓ పక్క తీరీ తీరని ఆకలి,చాలీ చాలని డబ్బు, దానికి తోడూ మూర్చరోగం. అణా రొట్టె,,రాకప్పు కాఫీ-ఒక బీడీ-అరుగులమీద నిద్ర-సాహిత్య చర్చలు.ఎప్పుడో సినీమా.శారదకు భుజంగరావు తో పాటు అతని తమ్ముడు ప్రకాశం కూడా సన్నిహితుడే.
భావసారూప్యం కలిగిన మిత్రులతో కలిసి కమ్యునిస్ట్‌ పార్టీ సభ్యులయ్యేరు. ఆ తర్వాత నటరాజన్‌ భావాలలో జీవన క్రమంలో బాగా మార్పు వచ్చింది. స్వంతంగా బతకడం కోసం 'టిక్కీ' హౌటల్‌ పెట్టారు. అది నాలుగు రోజులే సాగింది. కొన్నాళ్ళు ఘోరమైన పస్తులున్నారు. అయినా సరే సాహితీ తష్ణ తీరేదికాదు.అయినప్పటికీ తాపీ గారి సంపాదకత్వంలో వస్తున్న 'జనవాణి' ప్రేరణతో ఒక వ్రాత పత్రిక 'ప్రజావాణి'ని తీసుకువచ్చారు.సరైన బట్టల్లేక ఉండడానికి నీడ లేక- తిండికి కటకటలాడుతున్నా శారద నటరాజన్‌ దష్టి సాహిత్యం మీదే ఉండేది.
గుంటూరులో పెద్దపూడిలో సాహిత్య పాఠశాల ఒక నెలరోజులపాటు జరిగింది. దానికి హాజరైన నటరాజన్‌లో గొప్ప మార్పు వచ్చింది. 1946లో 'ప్రపంచానికి జబ్బుచేసింది' మొదటి కథ రాసేడు. అది ప్రజాశక్తిలో అచ్చయ్యింది. అది మొదలు చనిపోయినంతవరకూ రాస్తూనే ఉన్నాడు (1955). సుమారు వంద కథలు రాసేడు. ఆరు వరకూ నవలలు రాసేడు. నాటికలు రాసేడు. రాజకీయ వ్యంగ్య రచనలు చేసేడు.
శారద మీద చలం, కొ.కు వంటి వారి ప్రభావం ఉన్నప్పటికీ కొ.కు రాయని అథోజగత్తు జీవితాలనీ, చలం పాత్రలకు తెలీని ఆకలినీ వస్తువులుగా కథలు మలిచేడు.
ఈ కాలంలో కమ్యూనిస్టు పార్టీ సభ్యులుగా ఊరేగింపులలోనూ, సభల్లోనూ పాల్గొనడం వాళ్ళ శారదకు ఎక్కడా పట్టుమని పదిరోజులు పని నిలిచేది కాదు. ఆ తర్వాత కొన్నాళ్ళు పని దొరికేది కాదు. ఆముదం దీపం వెలుగులో రచనలు చేస్తుండేవాడు.
శారదను తెనాలిలో గొన్నాబత్తుల సోమలింగాచారి, ముక్కామల మల్లికార్జునరావు చాలా విధాలుగా ఆదుకున్నారు. భుజంగరావు గారి తల్లి శారదను కొడుకులా చూసుకునేది. రావూరి భరద్వాజతో స్నేహం ఉండేది. కన్నెగంటి హనుమంతు, అల్లూరి సీతారామరాజుల సినిమాలు తీయాలని కలలు కనేవాడట. శారద చేతిలోఎప్పుడూ ఏదో ఒక పుస్తకం ఉండేదట.
అవి తెలంగాణా పోరాటం ముమ్మరంగా సాగుతున్న రోజులు. 1948లో జ్యోతిలో 'శారద' కలం పేరున 'గొప్పవాడి భార్య' పేరున కథ అచ్చయింది. గంధర్వుడూ, శక్తి కూడా అతని కలం పేర్లే. అది మొదలు జ్యోతి, తెలుగు స్వతంత్ర, ప్రజామత, ఆంధ్రపత్రిక, ఆంధ్రప్రభ, విశాలాంధ్ర వంటి పత్రికల్లో విరివిగా రాసేవాడు. పారితోషికం దక్కకపోయినా రచయితగా పేరు వచ్చింది. పతితలు, భ్రష్టులు, దగాపడిన తమ్ముళ్ళు, మట్టిమనుషుల జీవితాల్లోకి తొంగి చూసి కథలుగా, నవలలుగా అక్షరబద్ధం చేస్తూనే మరొకపక్క కడుపు నింపే తక్షణ ఆర్ధిక అవసరాలకోసం రేరాణి, అభిసారిక వంటి పత్రికలకూ రచనలు చేసేవాడు.
శారద నటరాజన్‌కు 24వ ఏట పెళ్ళయింది. సంసార భారం పెరిగింది. కొన్నాళ్ళు మజ్జిగ అమ్మేడు. గారెల కళాయి వేసేడు. ఒకపక్క మూర్ఛజబ్బు పెరుగుతూ వస్తోంది. కొందరి మిత్రుల సహకారంతో 'చంద్రిక' మాసపత్రిక తెచ్చేడు. డబ్బులేని ఉత్సాహం రెండో పత్రికను తేలేకపోయింది. జ్యోతి కార్యాలయంలో కొన్నాళ్ళు పనిచేసేడు. అదీ నిలవలేదు. తర్వాత టీ కొట్టు పెట్టేడు. హౌటల్‌ పెట్టాడు. కలిసిరాలేదు. అప్పటికే ఆరోగ్యం దారుణంగా చెడింది. ఆకలీ, ఆరోగ్యమూ, అనంతంగా రాయాలనే తపనా శారద ఆయుష్షును పరిమితం చేసాయి. 1955 ఆగస్టు 17న మూర్ఛరోగానికి పూర్తిగా లొంగిపోయాడు. తన 32 ఏట 'జాగ్రదై, జాగ్రదై' అంటూ ఒరిగిపోయాడు. శారద జీవితం ముగిసిపోయింది.
ఎంతో విషాదాన్ని దిగమింగి భుజంగరావు గారు, ఇంత మంచిపుస్తకం పాఠకలోకానికి అందించేరు. 'శారద ఒక తుఫాను వేగంతో సాహిత్యంలోకి వచ్చేడు. అంటే వేగంతో జీవితం నుండి నిష్క్రమించేడు' అని బాధపడ్డారు. 'శారద అజాత శత్రువు. ఎవరినీ ద్వేషిస్తూ మాట్లాడిన సందర్భం ఎప్పుడూ రాలేదు. బతుకు పోరాటంలో ఎక్కడికీ వలస వెళ్తాననేవాడు కాదు. తెనాలి అంటే అంత యిష్టం. అక్కడే ఉంటాననేవాడు. అర్ధాంతరంగా శారద చనిపోకపోతే ఒక గొప్ప నవలాకారుడిగా తెలుగు సాహిత్యంలో వెలుగొందేవాడు.' అని రాశారు.
'శారద మరణం తర్వాత అతని భార్య అన్నపూర్ణమ్మ -అతని రచనలనూ, అసంపూర్ణ , అముద్రిత రచనలు తెచ్చి నన్ను శారద సాహిత్య వారసునిగా భావించి అందించింది. కానీ నా బతుకు పోరాటంలో వాటిని పోగొట్టుకొని, చెడ్డ వారసున్ననిపించుకున్నాను.' అని ఎంతో నిజాయితీగా భుజంగ రావు తన పొరపాటును ఒప్పుకున్నారు.
ఈ పుస్తకంలో అక్కడక్కడా రచయిత ఫుట్‌ నోట్సు ఇచ్చారు. అనేకమంది మిత్రుల పేర్లు, జరిగిన సభలూ హాజరైన ప్రముఖులు, జరిగిన సంఘటనలు, ఆకలితో పోరాటం చేసిన అనేకమందినీ ఆప్యాయతతో అక్కున చేర్చుకున్న సౌజన్యులూ, అథోజగత్తు సోదరులూ, తెలంగాణా పోరాటం సంగతులూ, కమ్యూనిస్టు పార్టీ వ్యాప్తి- నడక వంటివి మనకు తెలుస్తాయి.
ఈ పుస్తకం శారద నటరాజన్‌ మోనోగ్రాఫ్‌ లాంటిది. ప్రతికూల పరిస్థితుల్లో ఎదురీత ఎలాంటిదో ఈ తరం వారికి తెలియచెబుతుంది. శారద జీవితం గురించిన ఒక్కొక్క పేజీ తిరగేస్తుంటే మనకు హదయభారం పెరిగిపోతుంది.
ఈ పుస్తకం ద్వారా శారద నటరాజన్‌ సాహిత్యం , జీవితం అనేకులకు తెలిసింది. కాకతీయ యూనివర్సిటీ వారు శారద నటరాజన్‌ నవల మంచి - చెడును బిఎ విద్యార్ధులకు పాఠ్య గ్రంథంగా నిర్ణయించారు. కొందరు సాహిత్య పరిశోధక విద్యార్థులు శారద కథలు, నవలల మీద ఎం.ఫిల్‌, పిహెచ్‌.డి చేస్తున్నారు కూడా. ప్రతి ఒక్క సాహిత్యాభిమానీ చదివి తీరవలసిన పుస్తకం ఇది.