బుక్కే ధనక నాయక్‌
8187056010
మహాకవి గురజాడ అప్పారావు గారి కన్యాశుల్యం నాటకంలో మధురవాణి గొప్ప పాత్ర. ఆమె మానవత్వం కలిగిన వేశ్య. దురాచారాల్ని సహించదు. కన్యావేషంలో ఉన్న శిష్యుణ్ణి లుబ్ధావధానికి కట్టబెట్టి, సుబ్బి పెళ్ళి తప్పించడంలో ఆమె వ్యూహాశక్తి మనకి తెలుస్తుంది. పొరుగువారికి సాయపడుతూ, ఈ పాపపు లోకంలో కూడా మంచి ఉందని నిరూపించిన త్యాగజీవి ఆమె. బండి నారాయణ స్వామి గారి నవల 'శప్తభూమి'లో పద్మసాని కూడా అలాంటి ఉదాత్తమైన పాత్ర. ఆమె హండే రాజుకు ఉంపుడుగత్తె, వేశ్య. ఈమె పేదరికంలో ఉన్న బీరప్ప ఇజ్జయినమ్మల పాప ఇమ్మడమ్మను రూ.50 లకు కొని పెంచుకుంటుంది. వేశ్యవృత్తి ఇష్టం లేకపోయినా ఆ కాలంనాటి పరిస్థితులకు లొంగి, ఆ వృత్తిలో జీవనం గడుపుతుంది. తన కొడుకుని ఇంగ్లీష్‌ చదువులు చదివించి, తనకు హండేరాజు దానం ఇచ్చిన జక్కలూరు గ్రామ మాన్యాన్ని అభివృద్ధి చేసే దిశలో ఆమె ఆస్తి మొత్తాన్ని ధారాదత్తం చేసిన మానవతా మూర్తి. సమాజం నీచంగా చూసే వృత్తిలో ఉన్నప్పటికీ - తమ మానవత్వం పుష్కలంగా ఉందని ఈ రెండు పాత్రలూ నిరూపిస్తాయి.
గురజాడ రచనల్లో కన్యాశుల్కం (నాటకం) అగ్రగణ్యమైంది. కన్యాశుల్కం దురాచారాన్ని విమర్శిస్తూ రచించిన ఈ నాటకం భారతీయ భాషల్లో వెలువడిన అత్యుత్తమమైన రచనల్లో ఒకటి. బండి నారాయణ స్వామి తెలుగు నవలా రచయిత, ఉపాధ్యాయుడు. రాయలసీమ మాండలికాన్ని ఉపయోగిస్తూ రాజకీయ, ఆర్థిక, సాంఘిక అరాచకాలను వివరిస్తూ ప్రజల మధ్య సామాజిక స్ప ృహను, చైతన్యాన్ని పెంపొందించే విధంగా రచనలు చేస్తున్నారు. నారాయణ స్వామి గారి నవలల్లో శప్తభూమి నవల అత్యంత ప్రాముఖ్యమైనది.
కన్యాశుల్కం ఇతివృత్తం
కన్యాశుల్కం నాటకం ప్రధానమైన ఇతివృత్తం సంఘ సంస్కరణ. అగ్నిహౌత్రావధాన్లు తన రెండవ కుమార్తెను 70 ఏళ్ళు నిండుతూన్న లుబ్దావధాన్లకి ఇచ్చి కన్యాశుల్కం కోసం పెళ్ళి చేయబోతాడు. అగ్నిహౌత్రావధాన్లు కుమారుడికి ట్యూషన్‌ చెప్తానంటూ అప్పులు చేస్తూ, గొప్పలు చెప్పుకుంటూన్న గిరీశం ఆ ఇంట్లో ప్రవేశిస్తాడు. విధవగా ఇంట్లో ఉన్న బుచ్చెమ్మ అందానికి ముగ్ధుడై ఆమెను మభ్యపెట్టి వివాహమాడదామని ప్రయత్నిస్తాడు. గతంలో గిరీశం పోషణలో ఉండే మానవత్వం కలిగిన సాని మనిషి మధురవాణి, లుబ్దావధాన్లును మోసం చేసి పెళ్ళికి ఒప్పించి డబ్బు తీసుకుందామని ప్రయత్నిస్తున్న రామప్పంతులు వద్దకు చేరుతుంది. కుమార్తెకు ఆ పెళ్ళి చేస్తే, చనిపోతానని అగ్నిహౌత్రావధాన్లు భార్య బెదిరించగా, ఆమె అన్న గారు కరటకశాస్త్రి ఆ పెళ్ళి తప్పించేందుకు ప్రయత్నిస్తాడు. తన శిష్యుడికి ఆడవేషం వేసి రామప్పంతులుకు గుంటూరు శాస్త్రులుగా పరిచయం చేసుకుని, అగ్నిహౌత్రావధాన్లు కుమార్తెతో లుబ్దావధాన్లుకు పెళ్ళి తప్పించి ఆడవేషం వేసిన శిష్యునికి ఇచ్చి పెళ్ళి చేసి కన్యాశుల్కం తీసుకుని వెళ్ళిపోతాడు. ఈ సంగతి తెలిసినా కరటకశాస్త్రి చేసే పని మంచిదన్న ఉద్దేశంతో పెళ్ళికి మధురవాణి సాయం చేస్తుంది. ఆడవేషంలోని శిష్యుడు సాధ్యమైనంత బాధపెట్టి, నగలు, బట్టలు మూట కట్టుకుని వెళ్ళిపోతాడు. ఈలోగా పెళ్ళికి తరలివచ్చిన అగ్ని హౌత్రావధాన్లు బంధుకోటిలోంచి బుచ్చెమ్మను తీసుకుని గిరీశం లేచిపోతాడు. అగ్నిహౌత్రావధాన్లు ఈ పరిణామాలకు ఆగ్రహం చెంది, రామప్పంతులుతో కలిసి లుబ్దావధాన్లుపై దావా తెస్తాడు. ఈ కేసులో లుబ్దావధాన్లు పక్షాన్ని ధర్మాత్మునిగా, సంఘసంస్కర్తగా, వేశ్యా వ్యతిరేకిగా పేరొందిన లాయరు సౌజన్యారావు పంతులు వకాల్తా పుచ్చుకుంటాడు. చివరికి నిజం తేలడంతో పాటుగా, మధురవాణి సౌజన్యారావు పంతులుకి గిరీశం నిజస్వరూపం తెలియజేయడంతో బుచ్చెమ్మను శరణాలయానికి పంపడంతో నాటకం ముగుస్తుంది.
శప్తభూమి ఇతివృత్తం
క్రి.శ.1775 ప్రాంతంలో అనంతపురం సంస్థానాన్ని హండేరాజు సిద్ధరామప్ప నాయుడు పరిపాలిస్తుంటాడు. తన శత్రువులైన తాడిమర్రి సంస్థానం వారు బుక్కరాయ సముద్రం చెరువుకు గండి పడేటట్లు చేసి అనంతపురాన్ని ముంచివేయాలనే కుట్ర పన్నుతారు. బిల్లే ఎల్లప్ప అనే గొర్రెల కాపరి సాహసంతో వారి కుట్రను భగం చేస్తాడు. రాజు మెచ్చి అతడిని అమర నాయకుడిగా నియమిస్తాడు. అతడు ఎల్లప్ప జెట్టీగా పిలువబడతాడు. తన రాజు బొక్కసం నింపడం కోసం తాడిమర్రి సంస్థానానికి చెందిన యెల్లుట్లను దోచుకుంటాడు. సిద్ధరామప్ప నాయుడు మైసూరు నవాబు టిప్పుసుల్తానుకు రెండు సంవత్సరాలు ఖండినీ రూకలు బాకీ పడ్డాడు. దానిని వసూలు చేసుకోవడానికి మైసూరు నవాబు తరఫున గుత్తి సుబేదార్‌ అనంతపురం సంస్థానంపై దాడికి దిగుతాడు. అతడితో చెరువులో పల్లె పరగణా కుదువ పెట్టడానికి, 25 వేల రూకలు చెల్లించడానికి ఒప్పందం కుదురుతుంది. ఐతే 14 వేల రూకలు మాత్రమే సర్దుబాటు కావడం తో గుత్తి సుబేదార్‌ కోపంతో కోటవాకిళ్లు, దివాణం వాకిళ్లు పడగొట్టి పోతాడు. తమ దొరకు జరిగిన అవమానానికి ఎల్లప్పజెట్టీ కృంగిపోతాడు. వానల కోసం వీరమంటపం ఎక్కడానికి శ్రీశైలం మల్లికార్జున స్వామికి మొక్కుకుంటాడు. గండకత్తెరతో తన శరీరంలోని అంగాలను అన్నింటిని కత్తిరించి మల్లికార్జునికి అర్పించి దేహత్యాగం చేయడంతో నవల సమాప్తమౌతుంది. ఈ కథతో పాటు ఎల్లప్పజెట్టీని తిరస్కరించి వివాహ బంధం నుంచి బయటపడిన ఇమ్మడమ్మ, నాయక రాజుల సంప్రదాయాన్ని పుణికి పుచ్చుకున్న రాచవేశ్య పద్మసాని, ఇంగ్లీషు చదువులు చదివిన ఆమె కుమారుడు మన్నారుదాసు, కండబలం వున్నా కులం బలం లేక అన్యాయాన్ని ఎదురించలేని కంబళి శరభుడు, తండ్రి మరణానికి కారకుడైన వాడిపై ప్రతీకారం తీర్చుకునే హరియక్క, మతం ముసుగుతో లైంగిక దోపిడీకి పాల్పడే నాగప్ప ప్రగడ, ప్రజల్లో చైతన్యం తెచ్చేందుకు ప్రయత్నించే గురవడు, తన కూతురి దుర్గతికి కారణమైన స్త్రీలోలుడు సిద్ధప్పనాయుడి పతనానికి ఎత్తులు వేసిన బయ్యన్న గారి అనంతయ్య శ్రేష్టి మొదలైనవారి కథలు ఉన్నాయి.
మధురవాణి ( కన్యాశుల్కం)
ఏ నాటకానికైనా, ఇతివృత్తానికైనా ప్రాణం పాత్రలే. కన్యాశుల్కం నాటకంలోని పాత్రలు సజీవంగా ప్రకాశిస్తూం టాయి. ఒక పాత్ర మరొక పాత్రతో పోటీ పడుతూంటుంది. ఇవి మన సమాజం లో మనకు కనుపించే పాత్రలే. రామప్పంతులు వంటి దగాకోరులు, స్వార్ధపరులు, గిరీశంలాంటి బడాయి కోరులూ మాటకారులు, అగ్నిహౌత్రావధాన్లులాంటి ధనాశాపరులు, సంస్కర్తలకి కూడా బుద్ధి చెప్పగల మధురవాణి వంటి సమయోచిత ప్రజ్ఞగల స్త్రీలు నేటి సమాజంలోనూ కన్పిస్తారు. ఇంతటి వైవిధ్యం, సహజత్వం గల పాత్రపోషణ వల్ల నాటకం సజీవంగా నిలిచింది.
మధురవాణి పాత్రలో అసాధారణత, పరిణామం, శీఘ్ర ప్రగతీ కన్పిస్తాయి. మొదట్లో సామాన్య వేశ్యగా కన్పించే మధురవాణి, నాటకం ముగిసేసరికి గొప్ప మనిషిగా కనబడు తుంది. ఇది గురజాడ ఇంద్రజాలం. రామప్పంతులు తన బుగ్గ గిల్లినప్పుడు, 'మొగవాడికైనా ఆడదానికైనా నీతి ఉండాలి. తాక వద్దంటే చెవిని బెట్టరు గదా' (అప్పారావు గురజాడ, కన్యాశుల్కం అం, 2) అని మందలించడంలోనే ఆమె మనసు అర్థమవు తుంది. మధురవాణి వ్యక్తి స్వాతంత్య్రాన్ని, పట్టుదలను ఎలాంటి క్లిష్ట పరిస్థితుల్లోనూ కోల్పోని గుండె నిబ్బరం గలది. విమర్శన్ఞానం, విశ్లేషణ కలది. ఎదుటి వాళ్ళ గురించి ఆలోచిస్తుంది. తృతీయాంకంలో రామప్పంతులు పైన పటారం లోన లొటారం అని పసిగడుతుంది. ఇతర వేశ్యలు ధనం గుంజాలని చూస్తూంటే, మధురవాణి తనని ఉంచుకున్నవాడు బాగుపడాలనీ, అదే తనకు ఎక్కువ గొప్పనీ చెబుతుంది. కరటక శాస్త్రితో 'వృత్తి చేత వేశ్యని గనక చెయ్యవలసిన చోట ద్రవ్యాకర్షణ చేస్తాను గాని మధురవాణికి దయాదాక్షిణ్యాలు సున్న అని తలిచారా?' అనడం ప్రత్యక్షర సత్యం. ఈ నాటకంలో 'వేశ్యలు విద్యలు నేర్చి ఇతర వృత్తుల వల్ల సత్కాలక్షేపం చేయరాదా?' (సత్యనారాయణమన్నె, మాలిక పత్రిక, ఆగష్టు 2011) అని సౌజన్యారావు పంతులంటే ''అట్లా చేస్తే తమవంటి వారు వాళ్ళను వివాహమాడతారా?'' (కనక లింగేశ్వర రావు బందా A×= ుV హైదరాబాద్‌) అనే మధురవాణి మాటల్లో వేశ్య స్త్రీలకి సాధారణమైన స్త్రీలకి తేడా కనిపిస్తుంది. ''వేశ్యలము దేవాలయములో భగవంతుని చూడడానికి పోవచ్చును గదా! సత్పురుషులైన మీవంటివారి దర్శనమునకు మాత్రం నిరోధమా?'' (నూటపాతికేళ్ల కన్యాశుల్కం నాటకం, కృష్ణారావు అబ్బూరి) అని అడుగుతుంది. శ్రీ కృష్ణుడు సానిదానితో కూడా స్నేహం కడతాడా? శ్రీకృష్ణుడు మైల పడిపోడఅండీ?'' అని మధురవాణి వేసిన ప్రశ్నలు సౌజన్యారావు పంతులు అంతరంగాన్ని కుదిపివేసాయి! మధుర వాణి ఉన్నతమైన ఆలోచన విధానం కలిగిన మానసిక పవిత్రతగల స్త్రీ మూర్తి అనిచెప్పవచ్చు.
పద్మసాని (శప్తభూమి)
పద్మసాని శాస్త్రాలను ఆపోశన పట్టిన పండితురాలు కాక పోయినా, శాస్త్ర పరిచయం బాగానే ఉంది. విద్యారణ్యస్వాముల వారి వేదాంతం చదివి, అర్థం చేసుకోగలిగిన తర్కజ్ఞానం కూడా ఉంది. కానీ అనుష్టాన వేదాంతం పట్లే ఆమెకు ఆసక్తి ఎక్కువ. అష్టవక్రగీత ఆమెకు ఇష్టమైనది. అది పారాయణ గ్రంథం కూడా. శాస్త్రాల్లో చెప్పిన అవధూత లక్షణాలు ఆమెకు ఎరుకనే! ఈ లక్షణా లన్నీ ఈమె విద్యాజ్ఞానం కలిగివున్న స్త్రీ అని చెప్పడానికి ప్రతీకలు. పద్మసానికి ఒక చిక్కు వచ్చి పడింది. అది తన పెంపుడు కూతురు నాగసాని నుంచి రాలేదు. కన్నకొడుకు మన్నారుదాసు నుంచి వచ్చింది. తమ దేవదాసి కుటుంబాల్లో సాధారణంగా మగపిల్లలు ఎదుర్కొనే సమస్య ఇది. మన్నారుదాసును, నాగసానిని తాను సమానంగా చూస్తుంది. ఇద్దరూ ఒకే రకం చదువులు చదువు తారు. కానీ నాగసాని నుంచి ఏ సమస్య లేదు. ''ఇలాంటి బతుకెందుకు అమ్మ? నీ తండ్రి ఎవరు అని నన్ను అడుగు తున్నారు. వారికి నా తండ్రి ఎవరని సమాధానం చెప్పాలి? నాకు తండ్రి ఉన్నాడా? ఉంటే ఒకరా లేదా చాలామంది ఉన్నారా?'' (శప్తభూమి ప్రధమార్థం) అని మన్నారుదాసు తల్లిని అడిగే ప్రశ్నల్లో తల్లి చేసే వృత్తి మీద అసహ్యం, ఆవేదన బహిర్గతమవుతాయి. ఇలాంటి ప్రశ్నకు ఏ తల్లి అయినా తన బిడ్డకు ఏమని సమాధానం చెబుతుంది? ప్రశ్నలకు సమాధానం తన దగ్గర ఉన్నా సమాధానం చెప్పలేని పరిస్థితి పద్మసానిది. కొడుకు మన్నారుదాసు బాధను అర్థం చేసుకోగలిగిన పద్మసాని ఇక్కడే ఉంటే తన కొడుకు మరింత మనస్తాపానికి గురవుతాడని ముందే గ్రహించి ఉన్నత విద్యలకు విదేశాలకు పంపించి అతని అభిరుచి అనుసారం స్వేచ్ఛ స్వాతంత్య్రాలు సమకూర్చి పెట్టింది.
వేశ్యలు
వ్యభిచారం లేదా పడుపు వృత్తి (ూతీశీర్‌ఱ్‌బ్‌ఱశీఅ) అంటే డబ్బు కోసం ఒళ్ళు అమ్ముకోవడం. ఇలా జీవించేవారిని వేశ్యలు అంటారు. కొంతమంది స్త్రీలు పేదరికం, ఆకలి వల్ల వ్యభిచారి ణులుగా మారుతారు. కొంత మంది స్త్రీలు తల్లితండ్రుల నిర్లక్ష్యం ప్రభావం వల్ల వ్యభిచారిణులుగా మారుతారు. కొన్ని ముఠాలు ఉద్యోగాలు పేరుతో అమాయక బాలికలని నిర్బంధించి (కిడ్నాప్‌ చేసి) వ్యభిచార కేంద్రాలకి అమ్మేస్తుంటాయి. జెర్మనీ లాంటి కొన్ని దేశాల్లో మాత్రమే వ్యభిచారాన్ని చట్టబద్ధం చెయ్యడం జరిగింది. ఇరాన్‌ వంటి దేశాల్లో వ్యభిచారానికి మరణ శిక్ష వేస్తారు. చరిత్రలో రాజులు, చక్రవర్తులు తమ భోగవిలాసాల కోసం వేశ్యలను పోషించేవారు. పురాణాల్లోనూ, 15వ శతాబ్దానికి శ్రీ నాథుడు జక్కుల జాతి గురించి ఈ విధంగా చెప్పాడు :
''పురుషుడు గూడువేళబెడబుద్ధులు, యోగ్యముకాని చేతలున్‌
సరగున మేని కంపు, చెడు చందపు రూపము, నేహ్యవస్త్రముం
బరగునిరంతరంబు, నెడబాయని సౌఖ్యము, లేని ప్రేమయున్‌
విరహపు జూడ్కు, లుమ్మలిక వీసము, జల్లులు వేశ్యభామకున్‌!''
(శ్రీ నాథుడు, క్రీడాభిరామం)
దీనిని బట్టి ఆనాటి సమాజంలో వేశ్య స్త్రీల స్థానం ఏ విధంగా ఉందో పాఠకుల మేధాశక్తికే అర్థం అవ్వాలి అని అంటాడు చిలుకూరి పాపయ్య శాస్త్రి శ్రీనాథ కవితా సమీక్ష అనే గ్రంథంలో.
దేవదాసీలు
6 -13 శతాబ్దాల మధ్య దేవదాసీలు సమాజంలో ఉన్నత స్థాయి, గౌరవాన్ని కలిగి ఉన్నారు. వారు కళల రక్షకులుగా పరిగణించబడుతున్నందున వారు అనూహ్యంగా సంపన్నులు. ఈ కాలంలో రాజ పోషకులు వారికి భూమి, ఆస్తి, ఆభరణాలను బహుమతులుగా అందించారు. భారత ఉపఖండంలో బ్రిటీష్‌ పాలనలో, దేవాలయాలకు పోషకులుగా ఉన్న రాజులు తమ అధికారాన్ని కోల్పోయారు. తద్వారా ఆలయ కళాకారుల సంఘాలు కూడా తమ ప్రాముఖ్యతను కోల్పోయాయి. తత్ఫలితంగా, దేవదాసీలు వారి సాంప్రదాయక మద్దతు, ప్రోత్సాహం లేకుండా పోయాయి. అనేక చట్టాల ద్వారా నెమ్మదిగా ఆ వ్యవస్థను నిర్మూలనకు ప్రభుత్వాలు కృషి చేశాయి.
పద్మసాని, మధురవాణి పాత్రల పోలిక
అగ్రహారం గ్రామ ప్రజలు అక్కడి పన్నులు చెల్లించలేక జక్కులూరు గ్రామానికి వలస పోవలసి వచ్చింది. అగ్రహారం గ్రామ ప్రజలకు లంజకట్నం, పెళ్లిపన్నులు విధించి అవి చెల్లిస్తేగాని జక్కులూరూ పోయేదానికి అనుమతించలేదు అధికారి నాగప్పా ప్రెగడ. పద్మసాని కష్టాల్లో ఉన్న వారిని చూస్తే కరుణ పడుతుంది. కరుణను చూపించే కొలది ఆ కరుణ మరింత ఉధృతం అవుతుంది. మొదట ఆమె తన జక్కుల వంశం పేరు ప్రతిష్టలు నిలపాలనుకుంది. పదిమందిలో కీర్తి సంపాదించు కోవాలనుకుంది. పుణ్యం మూటగట్టుకుని మరణాంతరం సద్గతులు పొందాలనుకుంది. ఆపదల్లో ఉన్న వారిని ఆదుకోవాలనే కరుణ ఆమె మనసులో సహజంగా జనించింది. ప్రజలకు సహాయపడే కొలది ఆమెలో కరుణ మరింత అధికంగా హెచ్చింపబడుతూ వచ్చింది. కౌలుదారులు కులవృత్తుల వారు నాగప్రగడకు చెల్లించాల్సిన పనులు చెల్లించి వారు వర్తక శ్రేణులకు కట్టవలసిన అప్పులు తీర్చి జక్కులూరు గ్రామంలోనే వారి జీవితకు ఏర్పాట్లు చేసింది పద్మసాని. ఆ విధంగా అగ్రహారం గ్రామం నుంచి వచ్చి జక్కులూరులో స్థిరపడిన కుటుంబాల్లో మంగలి గంగన్న కుటుంబం కూడా ఉంది. దొంగల కారణంగా ఆ కుటుంబం సంపదను కోల్పోయింది. దొంగలను అడ్డుకునే క్రమంలో మంగలి గంగన్న ప్రాణాలు కోల్పోయాడు. గంగన్న జ్ఞాపకార్థం వీరగల్లు నిర్మించి మహౌన్నతమై మానవతా మూర్తిగా కీర్తి గడించింది పద్మసాని.
మధురవాణి శారీరకంగా మైలపడినదే కానీ మానసికంగా మలినం లేని స్త్రీ. సాంఘిక దురాచారాలను పాతాళానికి అణగదొక్కిన సంఘ సంస్కర్త. సాధారణ వేశ్య స్త్రీల వలె సుఖానికి, ధనానికి పరిమితం కాకుండా ఒక కుటుంబాన్ని అంధకారానికి నెట్టి వేయబడకుండా కాపాడిన వ్యక్తి. గిరీశం, రామప్ప పంతులు వంటి దగాకోరుల ఎత్తులకు పై ఎత్తులు వేసి, వారి మోసాన్ని పటాపంచలు చేసింది మధురవాణి. పద్మసాని, మధురవాణి లిరువురూ చేసేది వేశ్యవృత్తి కానీ కళ్ళ ముందు కనిపించే అన్యాయాన్ని ఎదిరించడంలోనూ, సమాజంలో పట్టిన భ్రష్టును వదిలించడంలోనూ, సహాయం చేసే గుణంలోనూ, విద్య పాండిత్యంలోనూ సమానులుగా కనిపిస్తారు.
ముగింపు : ప్రతి మనిషి సాధారణమైన జీవితాన్ని కొనసాగించడానికే ఇష్టపడతాడు. కానీ పరిస్థితుల రీత్యా తను నిర్మించుకున్న గోడల హద్దులను దాటి ప్రవర్తించాల్సి వస్తుంది. ఇది సాధారణమైన విషయంగానే మారిపోయింది ప్రస్తుత సమాజంలో. అవి వయస్సు రీత్యా పరస్త్రీల పట్ల ఆకర్షణ కావచ్చు, బంధుప్రీతి శత్రువుల వల్ల గెలుపోటుములు కావచ్చు, ప్రేమ పెళ్లి వ్యాపారంలో నష్టము, దుఃఖం వలన ఆత్మహత్యలు కావచ్చు.. ఇలా ఎన్నో మరెన్నో పరిస్థితుల రీత్యా మాత్రమే మనిషి ప్రవర్తించాల్సి వస్తుంది. అదేవిధంగా పద్మసాని, మధురవాణి వంశపారపర్యంగా దాసి/ వేశ్య కుటుంబంలో పుట్టడం వల్ల కావచ్చు, ఇష్టంగాను అఇష్టంగాను ఆ వృత్తిలో కొనసాగుతూ తమ కుటుంబాలను ఆర్థికంగా కాపాడుకుంటూ, సమాజాన్ని, సమాజానికి పట్టిన మకిలిని వదిలించడానికి తమ సహాయ శక్తుల ప్రవర్తిస్తారు. నాటకంలోను, నవలలోను మొదటగా సాధారణ స్థాయి పోషించినప్పటికీ ఆ రచన పూర్తయ్యేటప్పటికి మానసిక పవిత్రతను పుణికిపుచ్చుకున్నాయి ఈ రెండు పాత్రలు.